ملاك و معيار دقيق تشخيص گناهان كبيره چيست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

ملاك و معيار دقيق تشخيص گناهان كبيره چيست؟

در مورد گناهان كبيره دو بحث وجود دارد:
1. ملاك و معيار در تشخيص گناهان كبيره از گناهان صغيره چيست؟
2. با توجّه به ملاك و معيار، از نظر مصداقي چه گناهاني جزء كبائر محسوب مي‌شوند؟
امّا مطلب اوّل اينكه ملاك و معيار كبيره بودن گناه چيست؟ علاّمه طباطبايي در تفسير الميزان، ذيل آيه شريفه 31 سورة نساء 9 قول را ذكر مي‌كند كه اهمّ آن اقوال عبارتند از:
1. معيار نهي الهي است: بر اين اساس هر آنچه را كه خداوند از انجام آن نهي كرده است، انجام آن عمل و مخالفت با نهي الهي، گناه كبيره شمرده مي‌‌شود و برعكس اگر خداوند به انجام كاري امر نموده باشد، ترك آن گناه كبيره است، صاحب مجمع البيان مي‌فرمايد: همين قول مختار ما اماميّه است.[1]
2. معيار اعمال حسنه فرد است: يعني اگر عقاب گناهي از ثواب‌هايي كه مرتكب آن گناه دارد كمتر باشد، گناه صغيره محسوب مي‌شود و اگر بيشتر باشد، آن گناه كبيره محسوب مي‌شود. اين نظرية معتزله است.
3. معيار استخفاف امر الهي است: بر اين اساس صغيره و كبيره بودن، دو امر اعتباري است. به اين بيان كه اگر مرتكب گناه، عمل را از روي سبك شمردن امر الهي و با استهزاي به دين و يا بي‌التفاتي و بي‌مبالاتي نسبت به آن انجام دهد، گناه كبيره محسوب مي‌شود، ولي اگر گناه را نه به جهت استخفاف امر الهي، بلكه به جهت ضعف نفس و غلبة شهوت و غضب و يا ترس انجام داده باشد، جزو صغاير است.
4. معيار وعدة عذاب در قيامت است: بر اساس اين معيار، هر گناهي كه بر ارتكاب آن وعده عذاب الهي داده شده باشد، جزو كبائر است و الّا جزو كبائر نيست و مؤيّد اين معيار دو روايت است؛ در كافي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده است:«گناه كبيره گناهي است كه خداوند مرتكب آن را وعدة آتش داده است.» در حديث ديگر از امام باقر ـ عليه السّلام ـ در من لا يحضره الفقيه و تفسير عياشي، آمده است:«كبيره گناهي است كه خداي متعال مرتكب آن را تهديد به آتش كرده باشد.»
علاّمة طباطبايي در تفسير الميزان ساير اقوال را با دلايل متقن ردّ مي‌كند و صرفاً نظرية چهارم را مي‌پذيرد و در چند مورد به پذيرش اين نظريه اشاره مي‌كند؛ و در ذيل مباحث روايي مي‌فرمايد: گناه كبيره گناهي است، كه با لحن شديد از ارتكاب آن نهي شده و يا در نهي از آن اصرار صورت گرفته و يا بر ارتكاب آن وعدة آتش دوزخ داده شده است، حال چه اين معني از كتاب الهي استفاده شود و يا از سنّت و احاديث.
البته علاّمة طباطبايي تصريح مي‌كند، اين معيار ما منافات با آن معيار اصلي كه عبارت از وعده بر عذاب الهي بود، ندارد. معيار همان است. منتهي تهديد به آتش گاهي بالصراحت فهميده مي‌شود و گاهي با اشاره. مثل جايي كه لحن نهي شديد است.[2] بنابراين معيار كبيره بودن گناه از ديدگاه علاّمه طباطبايي روشن گرديد.
مرحوم آيت الله دستغيب نيز همين معيار را پذيرفته است؛ لذا در ابتداي كتاب ارزشمند گناهان كبيره مي‌گويد: گناه بر دو قسم است كبيره و صغيره، در اين كه مراد از كبيره چيست؟ اقوال مختلف است. قول جامع در اين مسئله كه موافق با تحقيق و تصويب نوع علماي اعلام و مراجع تقليد است، فرمايش سيد يزدي در عروه است كه مي‌فرمايد: براي تعيين گناه كبيره چهار راه وجود دارد:
1. گناهي كه در قرآن و يا احاديث به كبيره بودن آن تصريح شده است.
2. گناهي كه در قرآن و سنّت وعده آتش به ارتكاب آن رسيده باشد.
3. گناهي كه در قرآن و يا سنّت از گناه مسلّم الكبيره بزرگتر شمرده شده باشد.
4. گناهي كه از زمان ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ نسلاً بعد نسلٍ بزرگ شمرده شده باشد.[3]
درست است راه شناخت گناه كبيره از يكي از اين چهار طريق امكان پذير است، اما معيار همان گونه كه در روايات آمده است وعده به آتش دوزخ است، و ساير راهها بر همان معيار برمي‌گردد.
امّا مقام دوم: يعني مقام تطبيق معيار كلّي، و اينكه اين معيار بر چه گناهاني صادق است و چه گناهاني بر اساس آن معيار جزء كبائر است؟ اين يك بحث مصداقي است؛ مرحوم شهيد دستغيب در کتاب گناهان كبيره، مصادق آن معيار كلّي را تعيين كرده است. و كار عمدة ايشان در كتاب گناهان كبيره همين است و انصافاً كار بسيار خوب و مهمّي است و ايشان به طور كلّي در چهار بخش آورده است:
1. گناهان كبيره‌اي كه تصريح به كبيره بودن آنها شده است. در اين قسمت چهل گناه را ذكر كرده است.
2. گناهان كبيره‌اي كه وعده به عذاب داده شده است. در اين بخش پانزده گناه را مي‌آورد.
3. گناهاني كه از طريق بزرگ بودن آنها از كبائر مسلّم، ثابت شده است. سه گناه را ذكر كرده است.
4. گناهاني كه از طريق سيرة مسلمين، از زمان ائمة معصومين ـ عليهم السّلام ـ تا كنون به اثبات رسيده و 5 گناه است.
در مجموع ايشان شصت و سه گناه را به عنوان مصاديق كبائر آورده است.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم