مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش بررسی امکانات و موانع فقهی حضور اجتماعی زنان از رهگذر بررسی فتاوا و آرای فقهی مراجع تقلید است. زنان نیمی از سرمایه های انسانی جامعه را تشکیل می دهند؛ اما در برخی از جوامع به‌خصوص جوامع دینی نگاه متفاوتی نسبت به زنان وجود دارد و دین موانعی برای حضور اجتماعی زنان پدید می‌آورد. دین به‌عنوان یک نهاد در کنار سایر نهادها در زندگی مردم در ایران معاصر هم‌چنان نقش پررنگی دارد. ارزش ها، هنجارها، و احکام دینی ارائه شده از طریق روحانیون به‌عنوان یکی از نیروهای دینی مهم و تأثیرگذار نقش مهمی در شکل گیری و جهت‌دهی زندگی دینی مردم به‌ویژه زنان ایفا می کند. در این پژوهش از دیدگاه محدثی در بخش چارچوب نظری بهره برده‌ایم که گرایش‌های دینی موجود در ایران معاصر را به سه گرایش محافظت‌گرایی دینی، ترمیم گرایی دینی، و بازسازی گرایی دینی تقسیم کرده است. در بخش یافته های تحقیق با تکیه بر روش اسنادی مجموعه ی کتب، مقالات و رسائل مراجع تقلید، فتاوا و آرای آن ها در باب حدود و کیفیت حضور اجتماعی زنان مطالعه و دسته بندی شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل تمامی نقطه نظرات و فتاوای مراجع تقلید شیعه ایرانی است که در سده اخیر در خصوص وضعیت حضور اجتماعی زنان ارائه نموده اند. یافته های تحقیق نشانگر آن است که گرایش دینی محافظت گرایی بر چگونگی حضور اجتماعی زنان در جامعه موثر بوده و به جرأت می توان گفت که در اغلب موارد امر به محدودیت کرده است. اگرچه در سال های اخیر شاهد شکل گیری جریان اندیشه روشنگری هستیم که در تلاش است با تکیه بر آیات و روایات و در پاره‌ای موارد اجتهاد در مبانی دینی موانع شرعی حضور اجتماعی زنان را از میان بردارد، با این‌ همه هنوز دو رویکرد ترمیم گرایی و بازسازی گرایی دینی در حاشیه قرار دارند و نتوانسته‌اند تغییرات محسوسی در وضعیت اجتماعی زنان کشور ایجاد کنند.

به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران علوم انسانی و اجتماعی، مهم‌ترین معضل انسانی قرن حاضر شیوع مشکلات و ناهنجاری های اخلاقی است که دامنگیر جوامع بشری شده است. این پژوهش به هدف بازشناسی مبانی فلسفی موجد بحران اخلاقی، بر مسئله مرجعیت زدایی اخلاقی پساساختارگرا متمرکز شده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی – استنباطی و با نگاهی تبارشناختی سعی برآن داشته است که ریشه ها و منشأ نظرات پساساختارگرایی در باره مرجعیت در اخلاق را در رویکردهای سلف -به هدف یافتن دلایل کانونی برنافتن مرجعیت در اخلاق- جستجو نماید. این مهم با بررسی نگاه به مرجعیت در سه دوره تاریخی پیش مدرن، مدرن و پسامدرن آغاز گردید؛ و در دو بخش: رویکردهای فکری زمینه ساز اندیشه مرجعیت زدایی اخلاقی؛ و نگرش های ارزشی موجد اندیشه مرجعیت زدایی اخلاقی پی گرفته شد. نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که پساساختارگرایی با اتکای بر پیش فرض های: کثرت گرایی، شک و تردید، قدرت ستیزی، تحدید‌ناپذیری، زمینه بروز مرجعیت زدایی از اخلاق را فراهم آورده است. بخش دیگر این پژوهش تبیین نگاه اسلامی به مرجعیت اخلاقی و نقد مرجعیت زدایی اخلاقی پساساختارگرا از منظر تعالیم اسلامی با تکیه بر آرای علامه طباطبایی بوده است. در این بخش ابتدا تصریح شد که اسلام مرجعیت اصول اخلاقی را بر مبنای اصول اعتقادی توحیدی می پذیرد. پس از معرفی صور سه گانه مرجعیت (ایده، شخص و متن) و بیان تناظر هر یک از این صور، با یکی از ارکان مرجعیت اخلاقی در اسلام، و نیز عناصر تربیت اخلاقی؛ نقد مرجعیت زدایی اخلاقی پساساختارگرا از منظر موافقین رویکرد مرجعیت زدایی اخلاقی و پس از آن از منظر مخالفین مرجعیت زدایی اخلاقی در قالب نقد درونی؛ و سپس نقد بیرونی شامل: نقد مبانی فلسفی پساساختارگرا و نقد مولفه های مرجعیت، از منظر اسلامی انجام شد. نتایج حاصل از پژوهش در حوزه اسلامی آشکار می کند که مرجعیت اخلاقی مورد نظر اسلام در "اصول اخلاقی" مرجعیتی مطلق؛ و در"احکام و مصادیق"، مرجعیتی معتدل و قابل انعطاف؛ اما مشروط به عدم خروج از مدار مرجعیت توحیدی است.

پیروزی معجزه آسای انقلاب اسلامی که مهمترین واقعه قرن بیستم در ایران است، بدون رهبری پیامبرگونه امام خمینی، در شروع و استمرار انقلاب، امکان پذیر نبود. مشروعیت رهبری ایشان از عوامل و عناصر چندی نشأت می گیرد که مرجعیت از مهمترین آنهاست. این مقاله بدون اینکه نقش سایر عوامل ــ از جمله شخصیت فردی، شجاعت انقلابی، نفوذناپذیری و قاطعیت امام خمینی ــ را نفی کند، در پی بررسی نقش مرجعیت در رهبری سیاسی ایشان است. این امر مستلزم بررسی مفهوم مرجعیت و جایگاه آن در کلام شیعه است که ابتدا مختصری به آن پرداخته شده است. سپس با بررسی کارکردهای مرجعیت، نقش این مقوله در قیام انقلابی امام خمینی و فراگیر شدن انقلاب و تبعیت مردم ایران از ایشان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

پرسش اصلی رساله حاضر این است که نقش آموزه مهدویت در تحولات سیاسی – اجتماعی ایران معاصر چیست؟ در پاسخ به سوال اصلی این فرضیه ارائه شده که آموزه‌های مهدویت در تحولات سیاسی – اجتماعی ایران در سه حوزه شناخت‌ها، گرایشات و رفتارها همواره دارای تأثیرات سلبی و ایجابی بوده است.نظریه محتوای باطنی انسان از شهید صدر و نظریه تغییر شهید مطهری و نظریه انسان‌شناسی امام خمینی(ره) مبانی تئوریک این رساله را تشکیل می‌دهد.طبق نظریه شهید صدر، فکر و اراده دو عنصر تشکیل دهنده ضمیر انسان هستند که سازنده حرکت تاریخ است و رابطه میان محتوای باطنی انسان و روبنای اجتماعی و تاریخی یک رابطه تابع و متبوع یا علت و معلول است و مصداق آیه 11 سوره رعد که خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند قرار می‌گیرد.در ایران ما شاهد تحولاتی در مبانی اصیل اسلام در حوزه‌های مهدویت هستیم، تحولاتی که ریشه در تغییر افکار و اندیشه‌ها و اراده و اختیار از سوی دیگر دارد. از این رو در این رساله ارتباط میان جریانهای مهدویت با تحولات ایران از دو دیدگاه سلبی و ایجابی و در سه حوزه تأثیرات شاختی (کلامی اعتقادی)، گرایشی(اخلاقی) و رفتارها (فقهی) مورد بررسی قرار گرفته است.در حوزه تأثیرات ایجابی و سلبی مهدویت در عصر قاجاریه، نهاد مرجعیت که ناشی از پیروزی گرایش اصولی‌ها بر اخباری‌ها است شکل می‌گیرد که قائل به مسدود نبودن باب اجتهاد در دوره غیبت بودند. اما از سوی دیگر مکاتب انحرافی، شیخیه، بابیت و بهائیت شکل می-گیرند که با عقاید انحرافی خود تحول و تغییرات مهمی را در حوزه مهدویت و تحولات اجتماعی به دنبال دارند.در عصر پهلوی نیز در حوزه تأثیرات ایجابی و سلبی، امام به عنوان نائب امام(ع) رهبری جامعه را بر عهده می‌گیرد و بیداری ملت در مقابل رژیم را ناشی از برکت اسلام و متأثر از مبانی و مفاهیم مهدویت توصیف می‌کنند و با طرح حکومت اسلامی، به رهبری فقیه جامع الشرایط آن را حکومت مطلوب در عصر غیبت معرفی می‌کنند. اما از دیدگاه تأثیرات سلبی، انجمن حجتیه در این عصر شکل می‌گیرد که اقدام به تشکیل هر حکومت اسلامی در دوران غیبت را به معنای اتمام رسالت قائل شدن برای امام زمان(عج) می‌پندارند و با طرح مبانی اعتقادی خود به طرد مبانی و مفاهیم مهدویت می‌پردازند.

آن‌چه در این رساله در صدد انجام آنیم، ملاحظه تفکر فلسفی فلوطین و حکمت الهی ناصرخسرو است. فلوطین بنیادگذار فلسفه نوافلاطونی و ناصرخسرو یکی از مهم‌ترین نویسندگان اسماعیلی در ایران است. نکته محوری این است که کانون ملاحظات این رساله، نگاه به ارای این دو از منظری سیاسی است نه کلامی-فلسفی. به بیان دیگر هدف اصلی این رساله، خصلتی سیاسی دارد نه فلسفی. مقایسه میان فلوطین و ناصرخسرو می‌تواند از وجوه گوناگون انجام بگیرد. این مقایسه از دیدگاهی موسع و گسترده، ناظر بر مسئله‌ای کانونی، یعنی نسبت میان سنت یونانی‌ و تفکر یونانی‌مآبی، و تفکر ایرانی-اسلامی است. اما در معنایی موردی و مشخص، تلاش ما در این رساله، مقایسه میان خصایص، ویژگی‌ها و کیفیات فیلسوف نوافلاطونی از یک‌سو و کیفیات و جایگاه امام اسماعیلی از سوی دیگر، برای کمک به تایید این مدعاست که ناصرخسرو به عنوان یک متاله راست‌کیش اسماعیلی، که دل در گروی آموزه‌های امام‌شناختی شیعی و فاطمی دارد، صورتبندی فلسفه نوافلاطونی را در خدمت توجیه نظری و فلسفی معتقداتی به‌کار می‌گیرد که نه تنها ضرورتا خصلتی یونانی ندارند، بلکه در اغلب موارد از خاستگاهی شیعی-اسلامی یا حتی ایرانی برخوردارند. نکته اساسی دیگر اینکه صورتبندی حکمی-فلسفی ناصرخسرو از امام‌شناسی اسماعیلی، در کنه‌اش، تلاشی سیاسی به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر اما ناصرخسرو برخلاف فیلسوف نوافلاطونی، به واسطه بهره‌مندی پیشینی از دانش الهی، ضرورتا صاحب اقتدار/مرجعیت دنیوی و اخروی است و این می‌تواند با مولفه تلازم میان امر قدسی و سیاسی در حکمت ایرانی نیز مقایسه گردد. این درحالی است که ما چنین دلالتی را در فلسفه فلوطین در مورد فیلسوف نوافلاطونی ملاحظه نمی‌کنیم. درواقع فیلسوف نوافلاطونی از طریق تهذیب نفس و تفلسف بی‌امان است که به حلقه واسط زمین و آسمان مبدل می‌گردد، در حالی که امام ناصرخسرو، بنا به ضرورت پیشینی و مقدر، صاحب اقتدار دنیوی و مرجعیت اخروی است و رستگاری فرد در گروی متابعت از اوست.‌

رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)درجامعه ای به رسالت مبعوث شدکه باورها وارزشهای مخالف عقل و فطرت وبرگرفته ازجهل برآن حاکم بود. قریش با استفاده ازاین باورها وارزشها مرجعیت جامعه رااز آن خودکرده بود. قریش با معیار قراردادن دو ارزش حسب و نسب وثروت نظام اجتماعی دور از عدالتی را اداره می کرد. رسول خد(صلی الله علیه وآله وسلم)اماموریت یافتند تا باورها وارزش های جاهلی را اصلاح کند ونوع اسلامی آن را جایگزین نماید.این امر باایستادگی قریش که درحال ازدست دادن قدرت ومرجعیت خود بود مواجه شد. سرانجام اقدامات رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)با بهره گیری ازدو ابزارقرآن وسیرت نیکو موثر افتاد وقریش تسلیم شدواسلام را درظاهرپذیرفت. این تسلیم قریش نوید بخش فروپاشی نظام باورها وارزشهای جاهلی بود.لیکن پس ازرحلت رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)برخی باورها وارزشهای جاهلی رنگ اسلامی گرفته واحیا شدند. به دنبال آن گروه قریش که ازاین پس جناح قدرت طلب آن بنی امیه بود،فعالیت خودرابرای رسیدن به مرجعیت آغاز کردوطولی نکشید که قدرت را ازآن خود نمود.سوال اصلی این پژوهش این است که چرا برخی باورها وارزشهای جاهلی پس ازمدتی درجامعه مطرح شده وزمینه احیای مرجعیت قریش رافراهم آوردند؟در پاسخ به این سوال چارچوب مفهومی جامعه شناسانه مورد نظر قرار گرفت .بر این اساس داده های تاریخی سه دوره تاریخی(پیش از اسلام،عصر رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم)سه دهه پس ازرحلت ایشان مورد واکاوی قرارگرفت.نتیجه به دست آمده این بود که قرار گرفتن حکومت دردست افرادی ناشایست مغرض،وجود رسوبات باورها وارزشهای جاهلی درجامعه،عناصر تحول نپذیرفته فرصت طلب همراه با اشتغال مسلمانان به فتوح زمینه بازگشت برخی ازباورها وارزشهای جاهلی فراهم کرد و به قرار گرفتن قدرت دردست گروه مرجع پیش از اسلام انجامید.

رساله حاضر با موضوع «تاریخ حوزه نجف اشرف از آغاز تا صفویه» در سه فصل تهیه و تنظیم گردیده است که هر فصل دارای چند گفتار می‌باشد. البته پیش از آن طرح تفصیلی پژوهش و مباحث مقدماتی ارایه گردیده است: فصل اول: مربوط به تاریخ شهر نجف است که دارای پنج گفتار است که گفتار اول، به پیدایش نجف اشرف و پیشینه تاریخی شهر نجف اختصاص یافته و مطالبی همچون موقعیت نجف اشرف پیش از اسلام، در زمان اسلام و فتوحات اسلامی، دوران حکومت امام علی (ع)، دوران عباسیان، آل بویه، ایلخانان مغول، جلایریان، قراقویونلوها، صفویان و دولت عثمانی ارایه شده است که بهترین موقعیت برای شهر نجف و ساکنان آن- که عمدتاً شیعیان بوده- در دوره حکومت شیعی آل بویه و دوره صفویان به حساب می‌آید، زیرا آنها خود شیعه و دوستدار علم و فرهنگ بوده‌اند. دوره‌ دوم خلافت عباسیان از جمله متوکل عباسی که جوّ خفقان و اختناق حکمرفا بود، بدترین دوره برای مردم این به حساب می‌آید. گفتار دوم: نام‌های نجف و وجه تسمیه‌ آن را مورد بررسی قرار داده است. در گفتار سوم: موقعیت جغرافیایی و طبیعی شهر نجف بررسی شده و این شهر از نظر زمین شناسی، اشکال ناهمواری‌ها، آب و هوا، منابع آب جنس خاک و مذهب مردم مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. در گفتار چهارم: نجف اشرف از نظر شهرسازی مورد بررسی قرار داده و از احاطه و حصارهای که در اطراف این شهر ایجاد شده، محله‌ها، بازار و مساجد این شهر بیان شده است.گفتار پنجم: به بیان وجود مرقد مطهر امام علی (ع) در شهر نجف اختصاص یافته و مطالبی همچون علل و اسباب مخفی بودن قبر امام علی (ع) در ابتدا، تعیین قبر آن حضرت در این شهر از عقل و نقل و روایات ایمه معصومین، اعتراف یکی از دانشمندان اهل سنت به این مسأله بیان شده و در آخر به حدیثی از پیامبر اکرم درباره تقدس شهر نجف، و چگونگی ونحوه آشکار شدن قبر امام علی (ع) و اشعار چند در مدح نجف اشرف بیان شده است.فصل دوم: به تاریخ حوزه نجف اشرف اختصاص یافته

هدف از این پژوهش بیان نظر و آرای فقهای امامیه و چندی از فقهای اهل سنت در ادوار فقه در باب قضاوت، شهادت و مرجعیت زن است. روشی‌که در این‌ پژوهش به‌کار‌رفته روش‌کتابخانه‌ای و ترجمه کتب و تحقیق از منابع موثق بوده است. ابزار اندازه‌گیری در این پژوهش استفاده از کتب فقهی (شیعه و سنی) و کتب حقوقی می‌باشد. این پایان نامه متشکل از چهار فصل می‌باشد.فصل اول؛کلیات طرح تحقیق ومفهوم شناسی واژه‌های کلیدی ،فصل دوم؛ قضاوت زن و سیر تحولات تاریخی آن، فصل سوم؛ مرجعیت زن و سیر تحولات تاریخی آن ، فصل چهارم؛ شهادت زن و سیر تحولات تاریخی آن، که در دوره‌های تاریخی فقه مورد بررسی قرار گرفته و بازنگری دلایل و مستندات فقهی جهت پاسخ به شهادت و سوالات مطروحه در این زمینه گردآوری شده را مورد بررسی قرار داده ایم.ماحصل و نتیجه این پایان نامه با توجه به تفحص و جستجوی به عمل آمده عبارت است از شرط ذکوریت به عنوان یکی از شروط قاضی در ابتدای دوره‌ی دوم فقه اسلامی از زمان شیخ طوسی (ره) سیر تکاملی را طی کرده و از اواخر دوره ی سوم فقهایی که قائل به جواز قضاوت زنان در مواردی یا به طور مطلق بوده‌اند افزوده می‌گردد؟ زیرا از مهم‌ترین شئونات حکومت اسلامی، بیان اجرای قوانین و احکام الهی است. در همه ادوار زنان فقیه و مجتهدی که یکسان با مردان بوده‌اند مورد پذیرش جامعه اسلامی بوده‌اند، دیده می‌شوند و بنا بر سیره عقلاء که همان رجوع جاهل به عالم است حفظ گردیده است. زیرا قضاوت و مرجعیت تقلید از مناصب مهم و حساس است. شهادت زن نیز از مقوله حقوق نیست، بلکه تکلیف است. عدم تفکیک این دو باعث بروز سوء تعبیرهایی شده و زنان به این باور غلط سوق داده می‌شوند که به ایشان ستم شده و حقوق آنان رعایت نشده است. و نتیجه آن‌که حقوق اجتماعی زن در اسلام هم‌چنان حفظ و رفیع‌تر گردیده است.