جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نظر کانت، ترکیبْ ساختاری زمانمند دارد. اما منِ استعلایی، که بنیادِ زمانمندی ترکیب است، بیرون از زمان است. در قیاسات تجربه، منِ استعلایی در هیچ یک از حالات زمان (استمرار، توالی و هم‌زمانی) قرار نمی‌گیرد. منِ استعلایی چگونه می‌تواند مبنای حکم ترکیبی باشد و در عین حال بیرون از زمان قرار گیرد؟ در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی بحث ترکیب و همچنین قیاسات تجربه، نشان دهیم که در زمان نبودنِ منِ استعلایی به معنای قطع پیوند با زمان نیست، زیرا عدم پیوند با زمانْ استعلایی بودنِ من یا سوژۀ شناسا را در فلسفۀ کانت بی‌معنا خواهد کرد. بنابراین، منِ استعلایی، اگرچه «در» زمان نیست، اما همواره «با» زمان است. «با» زمان بودن به معنای این است که سوژه، به مثابۀ خودانگیختگی محض، برابربودگی را به واسطۀ زمان وضع می‌کند. زیرا فقط در این برابربودگی یعنی تعیّن‌یافتگی در زمان است که وجود پدیدارها و در نتیجه شناخت عینی آنها ممکن می‌شود. بنابراین، سوژۀ استعلایی به نحو پیشینی با اعطای زمان (زمان به مثابۀ قاعدۀ شهود) به خود بر خود تأثیر می‌گذارد. بدین معنا، سوژۀ استعلایی، در عینِ خودانگیختگیِ محض، منفعل از زمان و در نتیجه متناهی است. این تناهی، به مثابۀ معیت دائمی با زمان، تضمین‌کنندۀ استعلای سوژه است.

هدف مقاله این است که با روش توصیفی‌-‌تحلیلی با مبنا قراردادن هماهنگی و پرورش قوا و بحث ایده در امر زیبا و والا، ابعاد تربیتی نقد سوم کانت بررسی شود. طیف معانی و ابعاد تربیتی - بیلدونگی مرتبط با امر زیبا و والا، مانند پرورش قوا و روح، پرورش روح در معیت زیبای طبیعی و هنری، تکیه به غایت عقلانی و هماهنگی فاهمه‌-‌تخیل در امر زیبا، شکل‌گیری تصوری از کل در امر والای ریاضی و هماهنگی عقل‌-‌تخیل، تسلای خاطر و همدلی در چنین تجربه‌ای، پرورش قوا بر مبنای هماهنگی در شدیدترین ناهماهنگی آنها در امر والای پویا، پرورش قوا در راستای پرورش استعدادهای طبیعی و اخلاقی ویژۀ نوع انسان در ارتباط غیرمستقیم و مستقیم با ایده‌ها، تربیت مقدماتی اخلاقی در راستای ایدئال اخلاقی در ارتباط با غایت انسان و آمادگی برای جامعه‌پذیری بر مبنای لذتی که می‌توان در زیبا و در هماهنگیِ بازیافتۀ والا با دیگران برد، انضباط ذوق، حس مشترک به مثابۀ زمینۀ مقایسۀ احکام با یکدیگر و تصحیح خطاهای حکم زیبا و والا، نیز ارتقا و کمال قوای دخیل در امر زیبا و والا در مواجهه‌های مختلف، پیامدهای تربیتی امر زیبا و والا را در مسیر استعدادها و قوای نوع انسان پی می‌گیرد و وجه انسان‌شناختی نقد سوم را نشان می‌دهد.

بی­تردید مسئله انسان و شناخت ماهیت او از دغدغه­های اصلی کانت محسوب می­شود. این دغدغه، پیش از آن­که کانت نگارش فلسفه انتقادی خود را شروع کند، او را به تحقیق در موضوعات مرتبط با ماهیت انسان سوق داد و سرانجام باعث شد تا او انسان­شناسی را پاسخ­گوی سؤالات اصلی فلسفه در نظر بگیرد. کانت میان دو نوع پژوهش در باب ماهیت انسان تمایز قائل می­شود: پژوهش پراگماتیکی که در «انسان­شناسی از منظر پراگماتیکی» خود درباره آن صحبت می­کند و پژوهش استعلایی که با عنوان «انسان­شناسی استعلایی» از آن یاد می­کند؛ اصطلاحی که آن را در هیچ‌کدام از آثار خود توضیح نداده است، اما منظور کانت از این اصطلاح چیست و ذیل این مفهوم درباره انسان چه ­می­گوید؟ در این مقاله درصدد هستیم تا با بررسی دو وجه این اصطلاح، یعنی انسان­شناسی و استعلایی، نه‌تنها منظور کانت از این اصطلاح را تبیین کنیم، بلکه تعریفی که از این طریق، از انسان به دست می­آید، روشن نماییم. این مطالعه نشان می­دهد که کانت در ذیل انسان­شناسی استعلایی با استفاده از پژوهش استعلایی، قوای ذهنی انسان را به نحو پیشینی بررسی کرده و می­کوشد تا او را از درون بشناسد. بر این اساس، از منظر او اولاً، انسان چیزی جز مبدأ قوانین طبیعت نیست و آنچه می­تواند بشناسد، قوانین بنیادین طبیعت است. ثانیاً، آنچه باید انجام دهد، تبعیت از قانون اخلاق است که توسط عقل خودش بر او تحمیل می­شود و درنهایت آنچه می­تواند بدان امید داشته باشد جز این نیست که می­تواند از طریق قانون اخلاقی اهداف خود را در جهان طبیعی تحقق بخشد و آن را به جهان اخلاقی تبدیل کند.