جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت توزیعی از دیرباز جزء مهم‌ترین دغدغه‌های دولت‌ها بوده و تاکنون دیدگاه‌های گوناگونی نیز دربارة آن ارائه‌ شده است. یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان در این زمینه، جان‌رالز(اقتصاددان آمریکایی قرن بیستم) است که این پژوهش می‌کوشد ضمن مقایسة اقتصاد سیاسی دو دورانِ خلیفة سوم و امام علی (ع)، به‌تحلیل آن دوران بر اساس چارچوب نظری برگرفته از عدالت توزیعی مورد نظر جان‌رالز نیز بپردازد. مواردی، چون تصدیق حق مساوی برای همه، نادیده‌گرفتن بخشی از حق ثروتمندان به‌نفع مصالح همگان، دخالت دولت عدالت‌گر با ابزار و برنامه ازجمله دیدگاه‌هایی است که در کتاب نظریة عدالت او بیان‌شده است. دورة خلیفة سوم، شاهد شکاف روزافزون طبقاتی، تمرکز ثروت در طبقه‌ای خاص و ظهور پدیدة انحصار (رانت) هستیم. امام علی(ع) می‌کوشند تا ضمن اصلاح شیوة توزیع درآمدها، به‌اصلاحات بر مبنای کرامت انسانی و نه عشیره‌ای، ترجیح مصالح عمومی بر منافع فردی و طبقاتی نیز دست زنند. یافته‌های تحقیق ضمن آنکه بر تفاوت فاحش اقتصاد سیاسی این دو دوره تأکید می‌کند، عدالت توزیعی امام علی (ع) را نیز در ابعادی فراتر از نظریات جان‌رالز نشان می‌دهد. نتایج به‌دست آمده می‌تواند بیانگر این امر باشد که در میراث تمدنی اسلام از اسوه‌های برجسته‌ای برخورداریم که اندیشه و عملکرد آنان می‌تواند در سطح بسیار عالی‌تری از نظریه‌پردازان معاصر مورد توجه قرارگرفته و الگویی مناسب برای آسیب‌شناسی اقتصادی در عصر حاضر باشد.

چکیده رساله: نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، نظریه ای در تبیین سازوکار آن دسته از ادراکات آدمی است که ما بازایی در خارج نداشته و مجعول قوای فعاله انسان اند. دسته ای از این ادراکات، ادراکات حسن و قبح یا خوبی وبدی هستند. اعتباری دانستن حسن و قبح این فرضیه را به ذهن نگارنده متبادر کرده که نظریه اعتباریات در بنیان نظریه ای قراردادگرا است. در این پژوهش کوشیده ایم نظریه اعتباریات را با یکی از نظریه های اخلاقی قرار دادگرای معاصر، یعنی نظریه عدالت به مثابه انصاف جان رالز مورد مقایسه قرار دهیم، نکات مشترک این دو نظریه را مشخص کنیم و به سبب این مقایسه به درک بهتری از نظریه اعتباریات و قراردادگرایانه بودن یا نبودن آن دست یابیم. در این پژوهش با روشی تحلیلی پیشفرض ها، استدلالات و لوازم دو نظریه مذکور را مورد بررسی قرار داده ایم. مدعای ما این است که در هر سه بخش مذکور موارد مشترکی در نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و نظریه عدالت رالز وجود دارد. موارد مشترکی که به نحو موجهی از فرضیه پژوهش پشتیبانی می کند.

باتکیه‌بَر دوگانه‌یِ «عقلانیّت» و «معقولیّت» استدلال شده که رالز به‌دنبالِ باورهایِ اخلاقیِ عینی است؛ عینیّتی که رالز به‌دنبالِ آن است، عینیّتِ برساختی است. در فرایندِ برساختِ باورهایِ عینیْ باورهایِ عقلانی به باورهایِ معقول تبدیل می‌شوند. باورهایِ معقول باورهایی هستند که نسبت به آن‌ها توجیهِ عمومی پدید آمده است؛ برایِ دست‌یابی به توجیهِ عمومی، توجیه‌هایِ عقلانیِ فردی، به‌اشتراک گذاشته می‌شوند تا توسطِ داورانِ شایسته، نسبت به آن‌ها توافقِ عمومی پدید آید. داورانِ شایستهْ به میزانی از عقلانیّت آراسته اند که می‌توانند فهمی اطمینان‌آور از باورهایِ دیگران به‌دست آورند و دلایلِ لَه و علیهِ یک تصمیم را می‌شناسند. این افراد در موقعیتی قرار می‌گیرند که از تبعاتِ احتمالیِ تصمیم‌هایِ خود ناآگاه باشند تا از سوگیری‌هایِ معرفتی و تعصّبات پیراسته شوند. تفسیرِ برگزیده‌‌یِ ما، بدیلِ تفسیرِ شهودگروانه است که داوری‌هایِ اخلاقیِ عینی را بی‌واسطه برآمده‌از شهودهایِ اخلاقی می‌داند. برایِ نقدِ تفسیرِ شهودگروانه، افزون‌بَر اِقامه‌یِ استدلال به‌نفعِ برساخت‌گرایی، نقدهایِ رالز به شهودگرایی صورت‌بندی شده است تا جانبِ برساخت‌گراییْ تقویت شود. برایِ استدلال به‌سودِ برساخت‌گرایی، نظم و ترتّبِ منطقی بینِ مفاهیمِ تخصصیِ رالز برقرار شده است؛ به‌گونه‌ای که ازدلِ یک مفهوم، مفهومِ دیگر سربَرمی‌آورد و این سیر ادامه پیدا می‌کند تا به باورهایِ عینیِ برساختی دست پیدا کنیم؛ این عینیّتْ توسّطِ داورانِ شایسته به‌دست آمده است و ازاین جَهَت «عینیّتِ مدنی» نامیده شده است و بدیلِ «عینیّتِ فردی» است که شهودگرایان به آن باور دارند.

عدالت تربیتی یکی از ابعاد مهم عدالت است. از مصادیق مهم بحث عدالت تربیتی، چگونگی توزیع امکانات و فرصت های آموزشی است. بر این اساس، پژوهش حاضر قصد دارد به بررسی و تحلیل عادلانه بودن تعلیم و تربیت و توزیع امکانات و فرصت‏های آموزشی و سهمیه های کنکور بر اساس اصول اساسی نظریة عدالت راولز بپردازد. برای تحقق این هدف، از روش تحلیلی ـ استنتاجی بهره‏ گرفته شده است. یافته ها در خصوص تعاریف مختلف مفهوم عدالت و دیدگاه های ارائه شده توسط صاحب نظران، نشان داد که نظریة عدالت راولز می تواند در تحلیل مصادیق عدالت تربیتی استفاده شود. تبیین نظریة عدالت راولز، در خصوص آموزش‏ و پرورش رایگان و سهمیه های اختصاص یافته برای ورود به مدارس نمونة دولتی، تیزهوشان یا دانشگاه ها، اولاً حاکی از آن است که بر اساس اصل برابری راولز، هر دانش آموزی حقی برابر جهت برخورداری از امکانات، منابع و فرصت های آموزشی و تربیتی دارد؛ ثانیاً بر اساس اصل تفاوت راولز، نابرابری بین افراد در استفاده از سهمیه بندی های مختلف، باید به گونه ای سازمان دهی شود که بیشترین نفع را برای افراد بی نصیب در پی داشته باشد؛ بر این اساس لازم است به اقشاری که از برخی امکانات و تجهیزات آموزشی و شرایط دچار محرومیت بوده اند، توجه بیشتری مبذول شود. در مجموع می توان گفت که نظریة عدالت راولز برای تحلیل سهمیه های کنکور مناسب است.

در پی چرخش پست‌مدرن فلسفی و طرح پرسش‌هایی درباره نحوه تعامل حکومت‌های لیبرال با تعددهای فرهنگی و فلسفی در فضای دهکده‌ایِ حاصل از جهانی‌سازی، رالز کوشید با طرح یک نظریه‌ی خردمندانه و فارغ از بنیادهای متافیزیکی و کلی با عنوان لیبرالیسم سیاسی، برای ایجاد جامعه‌ای باثبات و برخوردار از عقاید جامع و متنوع راهی ارائه نماید. با توجه به اضافه‌شدن وصف «سیاسی» به لیبرالیسم و نیز فراگیر و همه‌پسندبودن این برداشت، در این نوشتار می‌کوشیم با پرسش از معنای «سیاسی بودن» در نظریه مزبور، درستی ادعای رالز را از منظری تحلیلی بسنجیم. معتقدیم نظریه رالز نتوانسته در ایجاد روایتی حداقلی و همه‌پسند از لیبرالیسم موفق باشد. استفاده از ایده‌هایی همچون ساختار اساسی، دلیل عمومی، اجماع همپوشان و نیز تاریخمند ساختن لیبرالیسم نتوانسته تئوری ارائه‌شده در نظریه‌ای درباب عدالت را از «جامع بودن»، حتی بر اساس معیارهای رالزی، رها سازد. لیبرالیسم سیاسی رالز بیش از «سیاسی‌بودن» به دنبال آشتی میان افراد دارای عقاید جامع با سیاست‌های جاری در جامعه‌ای است که پیرامون نظریه لیبرالیسم شکل گرفته است. در جامعه مورد نظر رالز، عقاید جامع به جای آنکه محترم دانسته شوند، مجبور به جرح و تعدیل می‌شوند و این آغازِ اِعمال اندیشه‌ای جامع از لیبرالیسم به بهانه ایجاد ثبات در جامعه است.

کتاب خرد در سه حوزه حاوی سه مقاله و یک مصاحبه است. دو مقاله از آمارتیا سن فیلسوف و اقتصاددان هندی تبار بریتانیایی، که صدها مقاله و کتاب درباره ی مسائلی از قبیل توسعه، فقر، آزادی، برابری… نگاشته و برخی از آنها را مترجم کتاب پیش رو به فارسی برگردانده است. مقاله ی سوم را فیلسوف و اقتصاددان شهیر آمریکایی جان رالز به رشته ی تحریر درآورده است. مصاحبه ی موجود در کتاب نیز یکی از مصاحبه های اوست که در سالهای آخر عمرش انجام شده است. مضمون مشترک همه ی این مطالب خرد و کاربرد آن در زندگی فردی، اجتماعی و سیاسی است؛ خردی که در چهار چوب آزادی تحقق می یابد و سپس به رشد و گسترش آزادی کمک می کند. پیام کتاب گزینش آزادی انسان در چهارچوب خرد و در عین حال رشد خرد در فضایی آزاد است.