جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الأنوار الجلالية فى شرح الفصول النصيرية»، كتابى است به عربى در اصول عقايد شيعه كه در شرح فصول نصيريه خواجه نصيرالدين طوسى، كه خود كتابى است فارسى در علم كلام به قلم فاضل مقداد نگاشته شده است. كتاب فصول نصيريه در چهار فصل توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد نگارش يافته است.

در این تحقیق در صدد گردآوری و بیان آراء و نظرات کلامی به جای مانده از تقریباً نیمه دوم قرن پنجم تا آخر نیمه اول قرن هفتم هستیم. به همین منظور و برای درک بهتر علم کلام در این دوره، اولاً: لازم دیده شد، گزارشی از وضعیت مسلمانان این عصر در بخش نخست ارائه گردد. ثانیاً: فهرستی از بزرگان و دانشمندان شیعه اثنی عشری همراه با نام آثار آن ها فراهم گردد. از این رو، این رساله دارای یک مقدمه و دو بخش که مجموعاً دارای چهار فصل می باشد. در مقدمه به کلیات پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است. در فصل اول از بخش نخست، وضعیت امت اسلامی از نظر فرهنگی و سیاسی مورد بررسی قرار می گیرد. و بدست می آید که این دوران، از قرون پرفراز و نشیب در تاریخ اسلامی به حساب می آید. بزرگان بسیار تأثیرگذار در این دو قرن زندگی می کردند که تأثیرات آن ها تا به امروز نیز در عرصه علم و فرهنگ قابل مشاهده است. در ادامه وضعیت جامعه شیعی در حال رشد و عوامل آن و تغییر و تحولاتی که در آن عصر به خود دیده است، را مورد بررسی قرار می دهیم. در این رهگذر بدست می آید که شیعیان با بکارگیری سیاست هایی همچون خردورزی و اعتدال توانسته اند از مرارت ها و ناملایمات عصر به سلامت عبور کنند، و موجبات گسترش شیعه اثنی عشری را فراهم کنند. در فصل دوم رساله، به اعلام و بزرگانی که در این دوره می زیستند و دارای اثر کلامی هستند، پرداخته شده است. و در آن به نام صدوچهار نفر از علماء و صدوهشتاد اثر کلامی اشاره شده است. در بخش دوم به مهمترین آراء، و نظرات عقایدی که از این دوران به یادگار مانده است، پرداخته شده است. تمام مباحث این بخش تحت دو عنوان کلی، توحید و عدل الهی قرار می گیرد. در فصل سوم به مسأله توحید که در بردارنده خداشناسی و صفات باری تعالی است پرداخته شده است. و در فصل چهارم به عدل الهی که شامل مسأله نبوت و امامت و معاد می باشد، اشاره شده است. در پایان جمع بندی از مباحث، ارائه گردیده است. لازم است برای مطالعه این رساله، این نکات مدنظر قرار گیرد. 1- آنچه پیرامون وضعیت شیعیان، در بخش نخست گفته می شود گزارشی بیش نبوده است، فلذا نسبت به بعضی مطالب جای تأمل فراوان وجود دارد، از این رو سعی شده که تمامی آن مطالب، بصورت مستند بیان شود. 2- در بخش نخست بطور گذار به تاریخ سلجوقیان اشاره شده است. چون تمام، عصر مورد بحث، در زمان حکمرانی آنان قرار گرفته است. از این رو، مطالبی بسیار کوتاه پیرامون سلجوقیان بیان شد تا کمک کار ما در شناخت آن دوران باشد. 3- در این رساله در صدد بررسی آراء کلامی شیعه اثنی عشریه هستیم فلذا در فصل دوم بخش نخست، اکثر توجه ما معطوف به وضعیت شیعیان اثنی عشریه بوده است و در این بخش سوم نیز تمام توجه به آراء کلامی آن ها بوده است. 4- تمام آنچه در بخش آراء و عقاید کلامی مطرح می گردد، مطالبی است که از این دوران به جای مانده است. فلذا سعی شده است هیچ گونه دخل وتصرفی در آن ها صورت نگیرد، از این رو می بینیم در بعضی قسمت ها لازم بود که مطالبی اضافه شود ولی چیزی بیان نشده است، این به خاطر پیروی از همین اصل بوده است. 5- در تنظیم بخش عقاید، بعد از مشورت با اساتید، قرار شد که یک دوره کلام و عقاید شیعه از ابتداء بر اساس آنچه که در دسترس است نگاشته شود. از این رو در تنظیمات مطالب و مباحث، از این اصل پیروی شده است. 6- آراء کلامی بیان شده در بخش سوم، تمام آراء و عقاید به جای مانده از این دوران نمی باشد، بلکه آراء دیگری نیز در دسترس بوده است که مجالی برای بیان همه آن ها نبوده است. در نتیجه سعی شده که مهمترین آن ها بیان گردد. 7- آثار کلامی مشخص و در دسترس از این دوره بسیار محدود می باشد و از تعداد انگشتان یک دست هم تجاوز نمی کند. به همین علت از کتاب های تفسیری شیعی به جای مانده از این عصر که در آن ها مباحث کلامی بطور پراکنده موجود بود، استفاده گردید. با این وجود تعداد منابع مورد استفاده در این بخش محدود می باشد. 8- اگر چه تعداد منابع کلامی به جای مانده از این دوران بسیار اندک است ولی این به معنای محدود بودن رجال کلامی و آثار کلامی در این عصر نمی باشد. به همین علت، به اعلام و بزرگان کلامی و آثار آن ها در بخش دوم اشاره شده است تا مشخص گردد که اولاً، چه بزرگان و دانشمندانی که زمینه مسایل عقایدی و کلامی مطالبی نگاشته اند و نام آن آثار کدام است و ثانیاً، مشخص گردد که چه مقدار آثار کلامی این عصر، بر اثر حوادث تاریخی از بین رفته است.

«کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد»، از کتاب‌ های کلامی شیعه مشتمل بر مباحث فلسفی و کلامی در عقاید امامیه اثر علامه حلی می باشد. مکتوب حاضر ترجمه و شرح مباحث کلامی کتاب شریف «کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد»، مشتمل بر مقصد سوم تا ششم است. مقصد اول (در باب امور عامه) و دومِ (در باب جواهر و اعراض) کشف المراد، امروزه از مدار درس و بحث خارج و متون فلسفی ای مانند بدایة الحکمة، نهایة الحکمة و شرح منظومه جایگزین آن شده است، به همین دلیل نیز مترجم از ترجمه و شرح آن قسمت صرف نظر نموده است.

شَوارق الالهام فی شَرح تَجریدِ الكلام تألیف عبدالرزاق فیاض لاهیجی، شرحی است به زبان عربی بر تجرید الاعتقادِ خواجه نصیرالدین طوسی. این شرح از جمله مفصل‌ ترین شروح این کتاب به شمار می‌ آید. این کتاب به پایان نرسیده است و تنها دربردارنده شرح مقصد اول و دوم و بخشی از مقصد سوم تجرید است. در این مجلد فیاض لاهیجی پس از تعریف علم کلام و مقصد و مراد آن به بحث از امور عامه فلسفه می پردازد. از جمله مباحث مطروحه می توان به بحث از وجود ذهنی ، مواد ثلاث و رد عقائد متکلمین عامه در باب حال و ثبوت معدوم اشاره کرد. محقق لاهیجی در این کتاب موضوع کلام را موجود بما هو موجود می داند و تنها تفاوت آن با علم الهی یا تئولوژی فلسفی را در ملاحظه تطبیق و عدم تطبیق نتایج آن با شرع می داند بر خلاف فلاسفه که اسس و مبادی فلسفه را اصل می گیرند و در صورت مشاهده خلاف آن دست به تأویل ظواهر شرع می زنند. شیوه نگارش این کتاب به طور عمده مبتنی بر احتجاج است به این صورت که مدام اعتراضات بیان می شود و سپس به آن پاسخ داده می شود که این شیوه در کل دوره قرون میانه در میان متکلمین مسیحی و اسلامی امری شایع است به عنوان مثال میتوان به شباهت این کتاب در شیوه نگارش با خلاصه الهیات آکوئیناس اشاره کرد. محقق لاهیجی در این کتاب عمده نتایج را به شیوه حکما و فلاسفه صورت بندی می کند و فی المثل در قضیه علت افتقار ممکن به علت ، دلیل افتقار را به ترجیح بلامرج باز می گرداند.

«شوارق الإلهام في شرح تجريد الكلام» يكى از مشهورترين و معتبرترين آثار كلامى و فلسفى علامۀ شهير و حكيم و متكلم و عارف متأله مولى عبدالرزاق بن على بن الحسينى اللاهيجى است. اين كتاب شرح مفصل و مستوفاى متن «تجريد الاعتقاد» خواجه نصيرالدين طوسى است. «شوارق الالهام» يكى از دو شرح لاهيجى بر متن تجريد است. جلد اول تا آخر بحث علت و معلول و جلد دوم از مباحث جواهر و اعراض آغاز و تا مسأله ششم از بحث صفات خداوند (مسأله كلام) ادامه دارد و پس از آن ناتمام مانده است؛ يعنى مقدارى از بحث اثبات صانع و صفات او و بحث نبوت و امامت و معاد نوشته نشده است و يا اگر نوشته شده چاپ نگرديده است. علامه لاهيجى شرح خود را با يك مقدمه مفصل علمى درباره تعريف، موضوع، فايده و مرتبه علم كلام طى چهار مطلب آغاز كرده است. سپس دربارۀ امتياز و اعتبار «تجريد الكلام» در بين متون كلامى متقدمان و متأخران بحث مى‌ كند. شوارق همواره مورد توجه و عنايت اهل فن بوده و حاشيه‌ هاى فراوانى بر آن نگاشته شده كه از جمله آنها مى‌توان به حاشيه محمد نصير بن زين الدين لاهيجى چهاردهى،حاشيه عبدالرحمن بن نصرالله شيرازى مدرس،حاشيه ملا اسماعيل بن سميع اصفهانى، حاشيه هادى بن مهدى؛ ملا هادى سبزوارى و حاشيه آقا على مدرس زنوزى اشاره كرد.

شَوارق الالهام فی شَرح تَجریدِ الكلام تألیف عبدالرزاق فیاض لاهیجی، شرحی است مزجی به زبان عربی بر تجرید الاعتقادِ خواجه نصیرالدین طوسی. این شرح پس از مجموع شروح میرسید احمد علوی بر تجرید، مفصل‌ ترین شرح این کتاب به شمار می‌ آید. این کتاب به پایان نرسیده است و تنها دربردارنده شرح مقصد اول و دوم و بخشی از مقصد سوم تجرید است. در این شرح الفاظ و عبارات تجرید را به روشنی توضیح می‌ دهد. به نظر وی کتاب تجرید به لحاظ ترتیب مسائل، جامعیت و اشتمال بر تحقیقات و فواید مهم کلامی و حکمی، تقریر ادله به نحو دقیق و مختصر و به دور بودن از زواید و مطالب غیر مفید، در میان کتب کلامی ممتاز و بی‌ نظیر است. لاهیجی بسیاری از این شروح تجرید را ناکام می‌داند. پس از نگارش شوارق الالهام، این کتاب با استقبال روبرو شد و حواشی و تعلیقات بسیاری بر آن نوشته شد. نقل قول‌ های فراوان از کتاب فلسفی و کلامی پیشینیان، از خصوصیات این کتاب است. این نقل قول‌ ها حجم زیادی از کتاب را تشکیل می‌ دهد. با توجه به مشی لاهیجی، صبغه فلسفی شوارق پررنگ‌ تر از صبغه کلامی است.

شَوارق الالهام فی شَرح تَجریدِ الكلام تألیف عبدالرزاق فیاض لاهیجی، شرحی است مزجی به زبان عربی بر تجرید الاعتقادِ خواجه نصیرالدین طوسی. این شرح پس از مجموع شروح میرسید احمد علوی بر تجرید، مفصل‌ ترین شرح این کتاب به شمار می‌ آید. این کتاب به پایان نرسیده است و تنها دربردارنده شرح مقصد اول و دوم و بخشی از مقصد سوم تجرید است. در این شرح الفاظ و عبارات تجرید را به روشنی توضیح می‌ دهد. به نظر وی کتاب تجرید به لحاظ ترتیب مسائل، جامعیت و اشتمال بر تحقیقات و فواید مهم کلامی و حکمی، تقریر ادله به نحو دقیق و مختصر و به دور بودن از زواید و مطالب غیر مفید، در میان کتب کلامی ممتاز و بی‌ نظیر است. لاهیجی بسیاری از این شروح تجرید را ناکام می‌داند. پس از نگارش شوارق الالهام، این کتاب با استقبال روبرو شد و حواشی و تعلیقات بسیاری بر آن نوشته شد. نقل قول‌ های فراوان از کتاب فلسفی و کلامی پیشینیان، از خصوصیات این کتاب است. این نقل قول‌ ها حجم زیادی از کتاب را تشکیل می‌ دهد. با توجه به مشی لاهیجی، صبغه فلسفی شوارق پررنگ‌ تر از صبغه کلامی است.

«القول السديد في شرح التجريد»، كتابى است كلامى با نگرش فلسفى كه توسط محمد بن المهدى الحسينى الشيرازى شرح شده است. اصل كتاب تجريد الاعتقاد از محقق حكيم خواجه نصيرالدين الطوسى است. اين كتاب به زبان عربى نگاشته شده، آقاى الحسينى شيرازى در شرح كتاب از كتاب كشف المراد آيت الله علامه حلى و همچنين شرح الجديد، استفاده نموده است. اين كتاب با اينكه مشى فلسفى دارد؛ اما از جمله كتب كلامى محسوب مى ‏شود، زيرا بسيارى از مسائل كلامى در آن عنوان شده است، همچنين اين علم را كلام مى‏ نامند، زيرا كه اولين مسأله ‏اى كه از آن سخن به ميان آمده است، متكلم بودن خداوند سبحان است.