جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از چالش‌های پیش روی مفسران اسپینوزا، حل مسئله سرشت عینی یا ذهنی صفات است؛ یعنی پاسخ به این پرسش که آیا صفات اموری متمایز از جوهرند (تفسیر عینی) یا اموری متحد با جوهر که ذهن آن‌ها را به عنوان امری مستقل درک می‌کند (تفسیر ذهنی). از دشواری‌های مسئله مذکور این است که اتخاذ هر موضعی درباره سرشت صفات، وابسته به تفسیر مسئله‌ای دیگر یعنی نسبت صفات با یکدیگر است؛ پاسخ به نسبت صفات با یکدیگر نیز متضمن گونه‌ای ناسازگاری ظاهری در عبارات اسپینوزاست؛ چراکه اسپینوزا در عین تصریح به تمایز واقعی صفات با یکدیگر در کتاب اخلاق، به وحدت میان حالات برآمده از صفات گوناگون قائل است. این مسئله منجر به چالش تفسیری زیر می‌شود: اگر تمایز میان جوهر و صفات، تمایزی مفهومی باشد، تمایز واقعی صفات قابل توجیه نخواهد بود؛ در عین حال اگر به تمایز واقعی میان صفات هم پایبند بمانیم، در توجیه وحدت میان حالات با دشواری مواجه خواهیم شد و اگر گفته شود اسپینوزا به لوازم هستی‌شناختی تمایز واقعی پایبند نیست، یعنی تلازم میان همبستگی مفهومی و وجودی دو چیز را مفروض نمی‌انگاشته، توازی فکر و وجود، از دست خواهد رفت. در نوشتار پیش رو استدلال خواهد شد که حل مسئله سرشت صفات نزد اسپینوزا وابسته به حل مسئله نسبت صفات با یکدیگر است و از آنجا که پاسخ به این مسئله نزد اسپینوزا گرفتار ناسازگاری مذکور است، مسئله نخست نیز پاسخی سازگار در ساحت اندیشه اسپینوزا ندارد.

در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا با تکیه بر نحلة متفکران نواسپینوزایی معاصر، این ایده را مطرح کنیم که می‌توان اسپینوزا را یگانه پیشگام در واژگونی هژمونی متافیزیک غرب، نسبت به اخلافی همچون نیچه و هایدگر قلمداد کرد. این ادعا را در پرتو امکاناتی که فلسفة او پیش روی ما نهاده است و همچنین، انقلابی که در سنت متافیزیک رقم زده است، به میان آورده‌ایم. به یک معنا، او نجات‌بخش فلسفه بوده است و با طرح متافیزیکِ درون‌ماندگار، ادامة حیات فلسفه در مسیری جدید را ممکن کرده است. نقطة عزیمتمان را با اشاراتی کوتاه از تأثیر فلسفة او بر متفکراِن پس از خود و تضارب آرای ایشان آغاز می‏کنیم و در ادامه، از رهگذر بررسی برخی از مضامین فلسفة او در قالب سه‌گانه‌های متناظر، پرسش‌هایی را مطرح می‏کنیم که از دروازة متافیزیک درون‌ماندگار اسپینوزا سر بر می‌آورند و تلاش می‌کنیم نشان دهیم چرا و چگونه فلسفة او پس از گذر چند قرن، همچنان معاصر با زیست‌جهان ما جلوه می‌کند؛ فلسفه‌ای که پیوسته در حال نوزایی امکان‌هایی بدیع برای ساحت فلسفه است.