جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب، با دو مقدمه از آقاى خسروشاهى و علامه طباطبايى در بيان نكاتى پيرامون مكتب تشيع و خلاصه‌اى از نحوه ديدار علامه با پروفسور كربن آغاز و مطالب در چهار بخش، ارائه شده است. توضيحات كتاب، آن قسمت كه مربوط به آيات قرآن مجيد و استدلال به آن‌هاست، مانند توضيح شماره 1، 2 و 99 تا 120، از خود علامه است و بقيه توضيحات كه به‌طور مستند و محققانه‌اى پس از مراجعه به مدارک و مآخذ معتبر تنظيم شده است، از آقاى على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده كه هركدام به‌طور مستقل، از طرف يكى از دو نفر، تهيه شده است. براى تكميل مطالب اين توضيحات، به بيش از 250 كتاب و مدرک از اهل سنت و شيعه مراجعه شده است. گزارش محتوا نویسنده در بخش اول، در سه قسمت، به دنبال معرفى تشيع است. در قسمت اول، چگونگى به وجود آمدن شيعه پاسخ داده شده است. علامه معتقد است كه نبايد شيعه را در اسلام، اقليتى فرض كرد كه با اكثريتى كه در مقابل خود داشته، در اصول و مبادى اسلام، اختلاف نظر داشته و پاره‌اى از آن‌ها را نمى‌پذيرفته‌اند، لذا با اكثريت به مقام مخامصه و مشاجره درآمده و مذهب نوبنيادى تأسيس نموده است و يا به عللى سياسى يا تعصبات قومى، ملى يا انتقام‌هاى دينى، بازيچه دست بيگانگان قرار گرفته و در نتيجه، گروه قابل توجهى از مسلمين را جدا كرده است. بلكه شيعه، طايفه‌اى است از مسلمين كه به واسطه مخالفت‌هايى كه از اكثريت نسبت به مسلمات كتاب و سنت مشاهده كرده، در مقام اعتراض و انتقاد برآمده و به ملازمت مسلمات كتاب و سنت برخاسته و دعوت كرده است. وى ضمن بررسى و نقد نظريات مخالفين درباره پيدايش شيعه، به معرفى واقعى شيعه و مذهب تشيع پرداخته است. در قسمت دوم، مشكلاتى كه پيش روى شيعه قرار داشت، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به نظر نویسنده، شيعه حس مى‌كرد كه پايمال كردن نص ولايت و چسبيدن به مسئله «صلاح مسلمين» از يك عقيده مخصوص سرچشمه مى‌گيرد و آن اين است كه احكام و قوانين ثابت اسلام، تابع مصالحى باشد كه با اختلاف شرايط و عوامل، اختلاف پيدا كند. نویسنده نتيجه اين عقيده را در دو امر زير دانسته و آن‌ها را مفصلا بررسى نموده است: ولايت و حكومت اسلامى، به دست اشخاصى خواهد افتاد كه هيچ‌گونه مصونيت خدايى نداشته باشند و در نتيجه محيط آزاد اسلامى، تبديل به يك محيط فاسد و بى‌بند و بارى خواهد شد كه روح تقوا و آزادى اسلامى را از دست داده و از اسلام، جز نامى نخواهد ماند. پيشرفت اين وضع، براى اينكه موانع را از پيش پاى خود بردارد، طبعا در خانه اهل‌بيت(ع) را بسته و در نتيجه اصول و معارف اسلامى بى‌سرپرست مانده و از نشو و نما افتاده و تدريجا تغيير ماهيت خواهد داد. نویسنده در قسمت سوم، روش شيعه در علوم را مورد مطالعه قرار داده است. وى معتقد است كه روش اين مكتب در علوم، اين است كه از اولين روز بعد از رحلت پيامبر(ص)، در تعلم علوم و معارف اسلامى و درك حقايق اصول و فروع دينى، به اهل‌بيت(ع) پيوسته و از ديگران گسسته است و در جميع شؤون دينى، از اول اصول معارف گرفته تا آخر فروع و جزئيات آن‌ها، به بحث و انتقاد پرداخته و فراورده‌هاى روايتى آن‌ها، پاسخگوى هرگونه سؤال بوده است. در پايان اين بخش، سؤالاتى از سوى دكتر كربن مطرح شده و علامه به‌خوبى به آن‌ها پاسخ داده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: در حقيقت درونى مذهب تشيع، درك معنوى و باطنى قرآن، چه معنايى دارد؟ چگونه اين درك معنوى و باطنى، مستلزم امام‌شناسى است؟ چرا افكار فلسفى اسلامى، حيات جديد خود را فقط در ايران يافته و در هيچ جاى ديگر، در عالم اسلام، فلسفه رونقى ندارد و... بخش دوم، پاره‌اى از اخبار پيشوايان شيعه را كه با طرز تفكر فلسفى وارد شده است، به همراه بخشى از اخبار مربوط به ولايت، در خود جاى داده است. نویسنده، معتقد است كه پايه و اساس تفكر فلسفى (فلسفه الهى) روى منطقى است كه انسان با نهاد خدادادى خود، صحت آن را درك نموده و افكار خود را با آن مى‌سنجد. به اعتقاد وى، بياناتى كه در زمينه طرز تفكر فلسفى در بيانات پيشوايان شيعه وارد شده است، بسيار بوده و هر متتبّعى به صدها حديث از اين قبيل مى‌تواند دست يابد؛ ازاين‌رو، وى از هر باب به‌عنوان نمونه، يكى دو حديث يا خطبه را انتخاب نموده و به‌عنوان «مختار» وارد كرده و اجمالا به مورد نظر؛ يعنى به اينكه كلام منقول، مربوط به كدام مسئله از مسائل ماوراءالطبيعه است، اشاره كرده است. وى معتقد است ابحاثى كه در اين احاديث مطرح شده، اگرچه مربوط به يك رشته مسائل خصوصى مى‌باشد، ولى چنان‌كه از تعمق و تدبر در اطراف بيانات روشن است، پايه عمومى آنها روى ابحاث عامه فلسفه عاليه گذاشته شده است؛ اين نظريات عميق و مسائل الهى را با طرز مخصوصى كه بيان شده‌اند، با صرف نظر از يك رشته نتايجى كه از ابحاث عامه فلسفه استنتاج مى‌گردند، نمى‌شود توجيه نمود. برخى از اين مسائل عبارتند از: وجود حق عزّ اسمه و اطلاق وى؛ وحدانيت حق و معناى آن؛ صفات حق و عينيت آنها با ذات؛ علم حق به ذات خود و به هر شىء؛ معلوميت حق براى هر شىء و... در پايان اين بخش، مسئله ولايت و ارتباط آن با نبوت، توضيح داده شده است. در بخش سوم، نقدهایی كه به كتاب شده، پاسخ داده شده است. اين نقدها، پيرامون مسائل زير مى‌باشند: تماس با خارجى‌ها براى معرفى دين؛ تشيع و فلسفه؛ اتحاد سياسى؛ تفكر فردى و اجتماعى؛ اجماع در اصول؛ خلقت ارواح قبل از ابدان؛ عقل قطعى؛ تفسير قرآن به قرآن. بخش آخر، مربوط به توضيح برخى از مسائل و غوامض متن مى‌باشد كه با اعداد مشخص شده‌اند. اين توضيحات مربوط به آقايان على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده و براى تكميل مطالب و بحث و بررسى آن‌ها ارائه شده است.

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که مورد اهتمام جدی اندیشمندان و متفکران غربی در فضای مطالعات اسلامی قرار گرفته، اندیشۀ موعودگرایی است. هانری کربن از جمله اندیشمندان پرآوازه‌ای است که پژوهش در مورد دکترین موعودگرایی را در صدر مطالعات اسلامی خود قرار داده است و لذا پرداختن به اندیشه‌های وی، به ویژه ایدۀ موعودگرایی، اهمیت بسزایی دارد. آنچه توجه به آن در فضای اندیشۀ اسلامی بسیار ضروری می‌نماید این پرسش است که کُربن در سیر مطالعات اسلامی خویش، به چه میزان توانسته است به کُنه و حقیقت اندیشۀ موعودگرایی از منظر قرآن و روایات راه یابد؟ نوشتار حاضر کوشیده است با استمداد از روش توصیفی‌تحلیلی، اندیشۀ موعودگرایی کُربن و میزان انطباق دیدگاه وی با آموزه‌های قرآن و روایات را بررسی کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اندیشۀ موعودگرایی کربن نقاط مثبتی مانند استفاده از روش پدیدارشناسی در پژوهش، توجه به ظهور امام عصر (عج) به‌عنوان آشکارکنندۀ زوایای باطنی دین، درنظرگرفتن امام عصر (عج) به‌عنوان تجلی ذات خداوند و تقض توهمات مدعیان دروغین و نیز نقاطی منفی ازجمله بی‌توجهی به اقامۀ عدل در رسالت امام عصر (عج)، بی‌توجهی به وظایف منتظران در حوزۀ رسالت امام عصر (عج)، تأثیر‌پذیری از نظریۀ عالم هورقلیا در بیان زمان و مکان زندگی امام عصر (عج)، استناد صرف به خطبۀ البیان در بحث انسان کامل دارد. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش کتابخانه‌ای است.

حکمت اشراق سهروردی از وجوه مختلف برای محققان، اعم از مسلمان و غربی، جالب توجه بوده است. در دورۀ معاصر نیز افراد و گروههای بسیاری درصدد تفسیر نسبت حکمت اشراق با حکمتهای پیشین برآمده¬اند. تنها بعنوان نمونه، میتوان دو تن از محققان غربی را نام برد که تحقیقاتی تأثیرگذار در اینباره انجام داده¬اند؛ هانری کربن و جان¬ والبریج. هانری کربن با تمسک به تعبیرهای «خمیرۀ فیثاغوری» و «خمیرۀ خسروانی» که سهروردی در آثارش بکار برده، با رویکردی شرق¬محور، هدف وی از پرداختن به حکمت اشراق را احیای حکمت ایران باستان دانسته است؛ البته کربن در این میانه تنها نیست؛ اکثر کسانی که دربارۀ حکمت خسروانی مطلبی نوشته و با سهروردی نسبتی بربسته¬اند، همین رویکرد را دنبال کرده‌اند. در سوی دیگر، جان¬ والبریج، هدف سهروردی را احیای حکمت پیشاارسطویی یا فیثاغوری‌ـ‌افلاطونی میداند. تلاش والبریج در مقدمه¬چینی برای تفسیر خود، به طرح مسائلی می¬انجامد که بدور از واقعیت، و بنوعی انحراف در تفسیر دیدگاه شیخ اشراق است. این در حالی است که بررسی آموزه¬های حکمت اشراق، بویژه توجه به معنای «خمیرۀ ازلی» و دیگر آموزه¬های اشراقی، نشان میدهد که کار شیخ اشراق تأسیس حکمتی جدید بوده که منبع دریافت آن، خمیرۀ ازلی است. سهروردی همۀ حکمتهای راستین را منبعث از خمیرۀ ازلی میداند و معتقد است بارقه‌یی از این حکمت را در روزی شگفت، خودش بیواسطه، از نافث قدسی دریافت کرده است؛ در عین حال، در یونان و ایران باستان و تمدنهای دیگر، نیز کسانی بوده¬اند که از این خمیره بهره¬مند شده¬اند. در اینجا، ازل بمعنای جهت رو به آغاز تاریخ یا آغاز تاریخ نیست، بلکه امری فوق زمانی است که بر همۀ زمانهای خطی تاریخی احاطه دارد. بهمین قیاس، دریافت از خمیرۀ ازلی نیز بمعنای تأثیر و تأثر تاریخی نیست. بنابرین، نه خوانشهای شرق¬محور و نه خوانشهای غرب¬محور از حکمت اشراق سهروردی، صحیح نیست.

هنری کُربن فیلسوف فرانسوی است که پدیدارشناسی هوسرل را با فلسفه اسلامی و به خصوص حکمت شیخ اشراق و ملاصدرا پیوند زد. عالم خیال منفصلی که از این پیوند حاصل شد، دنیای برزخی است که حوادث و رویدادها در آن بین دو دنیای مادّی و خیالی قرار می­گیرند. از جمله متونی که می­توان با معیارهای عالم خیال منفصل به بررسی آن پرداخت، داستان سورنا و جلیقة آتش از مسلم ناصری است که داستان او در ردة ادبیّات کودک و نوجوان قرار می­گیرد. داستان سورنا و جلیقة آتش داستانی فانتزی است که موضوع آن فراواقعی بوده و در عین حال پُر از تازگی و پویایی تصویر و حاصل ذهن خلّاق نویسنده است و تناسب و همانندی­های بسیاری با ویژگی­های عالم خیال منفصل دارد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عالم خیال منفصل در داستان سورنا و جلیقة آتش است. از این رو در جستار حاضر با روش توصیفی_ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه ­ای، پدیدارشناسی هنری کُربن و ویژگی­های عالم خیال منفصل در داستان سورنا و جلیقة آتش استخراج شد و مفاهیم مشترک واکاوی گردید. نتایج نشان داد که ویژگی­های عالم خیال منفصل در لا­به­لای تصویرها و مفاهیم داستان کاملاً حضور دارد و بر سراسر آن، مانند فکری مسلط سایه افکنده است.

هانری کربن فیلسوف و پژوهشگر غربی، در پی معنویتی است که بتواند گشودگی به ساحت عالم قدس را در همۀ زمان‌ها و مکان‌ها حفظ کند.تعقیب این دغدغه سبب آشنایی او با معنویت و اندیشۀ شیعه می‌شود. یکی از مزیت‌های فکر شیعی برای کربن اهمیت امام‌شناسی در بحث «نفس‌شناسی» است. هدف اصلی این پژوهش،تحلیل و بررسی این مسئله است که از نظر هانری کرین چه نسبتی بین «نفس‌شناسی» و «امام‌شناسی» وجود دارد. به این منظور ابتدا چرایی ضرورت شناخت امام برای شناخت حقیقت نفس مطرح و سپس چگونگی این نسبت را بررسی شده است؛ کربن معتقد است که نفس دارای دو بعد زمینی و آسمانی است و برای اتصال این دو بعد به یکدیگر نیازمند یک راهنماست. او این راهنما را معادل امام در اندیشۀ شیعی می­داند و تأکید می‌کند که صورت ظاهری و حضور جسمانی امام برای کسب معرفت و معنویت موضوعیت ندارد، بلکه آنچه مهم است شناخت حقیقت و باطن امام به مثابه مظهر و صورت راهنمای باطنی در مسیر نفس‌شناسی است. کربن ضرورت امام و تلاش برای شناخت باطن و حقیقت امام را از این جهت می‌داند که سبب شناخت مراتب وجودی و باطن نفس سالک می‌شود.

هانري کربن با گذر از خوانش اورسل از فلسفه تطبيقي مبتني بر پوزيتيويسم و پديدار‌شناسي هگلي ذيل سنت شرق‌شناسي، به نوعي معنويت ناظر به اديان در چارچوب فلسفه و اسلام ايراني با چشم‌انداز شيعي رسيده است. حکمت از ديدگاه او جامع بحث و معنويت و تطبيق، به معناي انطباق تجارب معنوي است. حکمت سهروردي به ‌عنوان کليد فرهنگ معنوي ايران نيز مصداق سنتي اين حکمت تطبيقي است. ازجمله مباني ديدگاه او، متاتاريخ و زمان لطيف، ارض ملکوت و مکان قدسي، حکمت خالده و معرفت اشراقي و قوه خيال است. به لحاظ روشي نيز با کليد هرمنوتيک هايدگري و پديدار‌شناسي تأويلي متمايز از پديدار‌شناسي هوسرلي و با نظر به گفت‌وگو و پديدار کتاب قدسي، به حکمت تطبيقي موردنظر خود پرداخته است. پسينه ديدگاه او در ايران معاصر، ضمن وجود جريانات تقابل و تمايز با نگرش کربني، تداوم کار او در انديشة ايزوتسو، داريوش شايگان و سيدحسين نصر نيز با تمايزاتي دنبال شده است؛ اما ويژگي‌هاي خاص خوانش کربني، فلسفه تطبيقي در ايران را به سمت حکمت تطبيقي سوق داده و علي‌رغم گام‌ها و نکات مثبت خود، تنوع روشي و خوانشي فلسفه تطبيقي با رويکرد بحثي و تاريخي و متافيزيک تمايز را مورد بي‌مهري قرار داده است.