جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله قصد بر آن است که برای ارائۀ توضیحی معقول و موجه از چگونگی و چرایی قیام سیدالشهدا (ع)، با استفاده از روش استنتاج بهترین توضیح (IBE)، نظریه‌ای به شکل زیر صورت‌بندی و از آن دفاع ‌شود: سیدالشهدا (ع)، از همان آغازِ حرکت خود و با بصیرت کامل و آگاهانه و مختارانه، جنگ و شهادت‌طلبی را نه به عنوان هدف، بلکه به مثابه روش اصلی، برای رسیدن به اهداف خود انتخاب کرد و سایر روش‌ها چون تشکیل حکومت، مذاکره و صلح را به عنوان روش‌های فرعی، در خدمتِ این روش اصلی به کار گرفت. ساختار مقاله از این قرار است: در قسمت اول، پس از توضیح IBE، و با تفکیک هدف از روش در قیام سیدالشهدا (ع) و توضیح چگونگی و ضرورت چرایی این تفکیک، مهم‌ترین نظریه‌های رقیب در تبیین قیام سیدالشهدا (ع) صورت‌بندی می‌شوند. سپس، با ارائۀ چند شاهد کلامی و حدیثی، نشان خواهیم داد که نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، بهترین نظریۀ تبیین‌گر است و از جمله می‌تواند توضیحی کلامی و معقول از اختلاف دیدگاه دو امام معصوم ارائه دهد. از این رو، باور به صدق نظریۀ برگزیده، در قیاس با نظریه‌های رقیب، موجه و معقول است. در ادامۀ مقاله نیز پس از ارائۀ توجیهی کلامی برای این ادعا که چرا از میان روش‌ها، جنگ و شهادت‌طلبی مؤثرترین و کارآمدترین بودند، سه موضوع مهم، یعنی، جواز شرعی روش امام (ع)، جواز اخلاقی روش امام (ع)، و جواز تقلید از روش امام (ع) را از منظری بیشتر کلامی، بحث خواهیم کرد.

شکر از مهمترین فضائل اخلاقی ـ دینی است تا آن‌جا که می‌توان گفت شکر نه تنها یک فضیلت اخلاقی بلکه باطن و روح آن‌هاست چراکه به تصریح قرآن، گزینه‌های پیش روی انتخاب انسان، بیرون از دوگانه‌ی شکر یا کفر نیست. دعای عرفه‌ی امام حسین (ع)، دعایی طولانی است که عمده‌ی مضامین آن پیرامون حمد و شکر خداوند است و از این نظر، برای تعریف و استنباط ابعاد مختلف شکر با رویکرد دینی که هدف پژوهش حاضر است، منبعی مناسب به نظر رسید. برای نیل به هدف این پژوهش روش تحلیل مضمون انتخاب گردید زیرا روشی کارآمد برای سامان‌دهی و غنی‌سازی داده‌های کیفیِ پراکنده است. در بررسی لغوی و اصطلاحی شکر، روشن شد که حقیقت شکر، ادای حقِّ مُنعِم به معنای «تأمین رضایت» اوست. تحلیل مضمون شکر در دعای عرفه ضمن تأیید گزاره‌ی فوق، از مجموع 70 مضمون پایه و 10 مضمون سازمان‌دهنده، سه مضمون «فراگیرِ نعمت‌شناسی»، «چرایی حمد و شکر» و «چگونگی حمد و شکر» را نتیجه داد. در واقع تمامی مضامین مرتبط با شکر در دعای عرفه، ذیل سه عنوان کلی فوق دسته‌بندی و این سه محور، به واسطه‌ی مضامین سازمان‌دهنده‌ی مرتبط با هریک، تبیین می‌شوند.

ترجمه ماشینی: هنگامی که در یک شب مدینه پاییزی در سال 61/680، شبی که حسین را به شهادت رساند، ام سلمه با ظهور محمدی که مدت‌ها رحلت کرده بود از خواب بریده شد، بی‌دردسر به سوی هم‌پیمانانش فرو رفت. بدون توجه به موقعیت، جنسیت یا ایستادن در نزد خدا، دریافت کنندگان بینش های تاریک و دستگیر کننده بودند. هسته اصلی آن رویاهای دلفی، که ملائکه یا جن یا اجداد ارجمند و با خاک عراقی و خون شهدا در آن زندگی می کردند، واقعه کربلا بود. رؤیای او توسط مجموعه‌ای از دانشمندان مسلمان، از ترمیحی، شاگرد نجوم البوهاری، و ابن عساکر، وقایع‌نگار خستگی‌ناپذیر تاریخ سوریه، تا ابن طعوس، متکلم کتاب‌شناس و پلیمث السوی مصری، بازگو می‌شود. اما این تنها ملاقات اخروی ام سلمه نبود و او تنها کسی نبود که سرنوشت حسین شب‌های او را به هم ریخت. این داستان آنهاست.

در جامعهٔ ما نامِ امام حسین یادآورِ فضیلت‌هایی همچون “عزّت” و “آزادگی” است؛ در عین حال عاشورا‌ی او حکایت از “تمنای مرگ” هم می‌‌کند. “تمنای مرگ” یک تعبیر قرآنی، و یکی‌ از شاخصه‌های عرفانِ شمس تبریزی و عرفانِ مولانا است. در بادیِ اَمر شاید عجیب بنظر برسد که مولانایی که بغایت طربناک و عاشقِ زندگی‌ بود، مشتاقِ مرگ هم بوده باشد. اشتیاق به مرگ یکی‌ از ویژه‌گی‌های اولیا الهی است، چون آنها مرگ را زیبا و مقدمه “وصال” می‌ دانند. البته تمنای مرگ به معنای بی‌ ارزش دیدنِ جان و زندگی‌، عمل انتحاری (مثل داعش) و یا روی مین رفتن نیست. تمنای مرگ برآمده از تأملاتِ عقلانی و شهودِ باطنی است. در این سخنرانی به بررسی “تمنای مرگ” در پرتو آیات قرآن کریم و آموزه‌های شمس و مولانا می‌‌پردازیم، تا عظمتِ کارِ کارستانی که امام حسین در کربلا کرد را بهتر دریابیم.

بررسی و تحلیل راهبردها و راهکارهای نهضت اصلاحی امام حسین (ع) و ارائه‌ی تصویری واقع-بینانه از چگونگی تلاش تفسیری ایشان در تنزیه و نگاهداشت معجزه‌ی خاتم ادیان توحیدی، هدف تحقیق پیش‌رو است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی‌ ـ‌ تحلیلی و جمع‌‌آوری داده‌های کتابخانه‌‌ای، با تمرکز بر آیات و روایات اسلامی و منابع دست اول تاریخ اسلام به رشته تحریر درآمده بر آن است که با وجود سیاست‌های فرهنگیِ وحی‌بنیان پیامبر اکرم (ص)، در امنیت‌بخشی قرآن کریم از تحریف لفظی، به حاشیه آوردن و کاربست ابزاری کلام خدا، مسأله‌ای است که به شهادت تاریخ بارها از سوی قدرت‌مداران ناباور رخ نموده است. در این میان بنی امیّه با دستاویز قرار دادن آیاتی از قرآن با محوریت حاکمیت الهی، در تحکیم و ترویج اعتقاد به جبر و توجیه بحران مشروعیت خود کوشیده‌اند. حرکتی که با پاسخ دقیق و خوانش صحیح قرآن از سوی سید الشهداء (ع)، امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) روبرو گشته و اجازه‌ی نخ‌نما نمودن مضامین قرآن کریم و به کناره بردن آن از میدان حیات جامعه‌ی اسلامی را نداده است.

هنجار آن روشی است که اکثریت جامعه آن را می‌پذیرد و هنجارگریزی عدول از این روش است. هنجارگریزی یا آشنایی‌زدایی بحثی است در نقد صورت‌گرا و یکی از نظریه‌های ادبی معاصر است. زبان‌شناسان و نظریه‌پردازان معاصر برای هنجارگریزی انواع گوناگونی را معرفی کرده‌اند که هنجارگریزی معنایی یکی از پُربسامدترین آنهاست که شاعر با استفاده از آن پیام هنری‌اش را به مخاطب عرضه می‌کند. صباحی بیدگلی در رثای امام حسین (ع)، ترکیب‌بندی به تأسی از محتشم کاشانی سروده که نشان از کاردانی وی در تصویرآفرینی و خلق صحنه‌های بدیع دارد. از ویژگی‌های برجسته این ترکیب‌بند استفاده فنی و هنری از هنجارگریزی معنایی و آرایه‌ها و صور خیال و عناصر بلاغی همچون انواع تشبیه، استعاره، کنایه و صنایع بدیعی است. در این پژوهش ضمن بررسی آشنایی‌زدایی معنایی در ترکیب‌بند مذکور و بیان زیبایی‌هایش، این ترکیب‌بند را با ترجیع‌بند محتشم مقایسه، و به برخی شباهت‌ها و اختلاف‌های این دو اثر اشاره کرده‌ایم