جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زندگی نامه حجة‌الاسلام ‌والمسلمین‌ غلامرضا فیاضی‌ در سال‌ 1328 در قم‌ و در میان‌ خانواده‌ای‌ متدین‌ و دوستدار روحانیت‌ و علمای‌ شیعه‌ به‌ دنیا آمد. پدرش‌ مرحوم‌ حاج‌ اسدالله‌، به‌‌ بنایی‌ اشتغال‌ داشت‌ و از همان‌ راه‌ روزگار می‌گذراند. حجة‌الاسلام ‌والمسلمین‌ فیاضی‌ پس‌ از اینکه‌ قرآن‌ و بخشی‌ از دروس‌ فارسی‌ را نزد مادر خود و مکتب‌ خانه‌ فرا گرفت‌، با پدر خود به‌ بنایی‌ ساختمان‌ میرفت‌. در یکی‌ از روزها که‌ با پدر خود به‌ منزل‌ روحانی‌ جلیل‌ القدری‌ برای‌ تعمیر ساختمان‌ رفته‌ بود، مورد عنایت‌ آن‌ روحانی‌ جلیل‌القدر قرار گرفت‌ و با عنایت‌ او و رخصت‌ پدر به‌ امر اشتغال‌ در حوزه‌ علمیه‌ قم‌ رو آورد. پس‌ از طی‌ مقدمات‌، به‌ دروس‌ سطح‌ در نزد استادان‌ مشهور آن‌ روزگار راه‌ یافت‌ و سپس‌ به‌ درس‌ خارج‌ فقه‌ و اصول‌ استادان‌ برجسته حوزه‌ علمیه‌ قم‌ رفت‌ و سالها از محضر آنان‌ بهره‌مند شد. او همزمان‌ با تحصیل‌ فقه‌ و اصول‌، علوم‌ عقلی‌ را نیز در نزد استادان‌ خبره‌ فرا گرفت‌، به‌ گونه‌ای‌ که‌ بعدها خود به‌ تدریس‌ آن‌ دروس‌ رو آورد و درس‌ او در زمره بهترین‌ دروس‌ حوزه‌ در علوم‌ عقلی‌ به‌ شمار رفت‌. حجة‌الاسلام ‌والمسلمین‌ فیاضی‌ در سالهای‌ تحصیل‌ خود به‌ محضر استادان‌ برجستة‌ بسیاری‌ شرفیاب‌ شد. او جامع‌ المقدمات‌ را نزد مرحوم‌ شیخ‌ محمد حسن‌ قاضی‌زاده‌ که‌ همانا مشوق‌ اصلی‌ او برای‌ رو آوردن‌ به‌ تحصیل‌ در حوزه‌ بود، فرا گرفت‌. سیوطی‌ را نزد حجة‌الاسلام‌ والمسلمین‌ باکویی‌ امام‌ جمعه‌ فریدون‌ کنار و مغنی‌ را هم‌ نزد او و نیز در محضر آیة‌الله‌ شیخ‌ حسن‌ تهرانی‌ و آقای‌ جلیلی‌ آموخت‌. حاشیه‌ را نزد حجة‌الاسلام‌والمسلمین‌ باکویی‌ و مختصر را نزد آیة‌الله‌ دوزدوزانی‌ و معالم‌ را نزد حجة‌الاسلام‌ والمسلمین‌ فاضل‌ هرندی‌ خواند و سپس‌ به‌ دروس‌ لمعه‌ آقای‌ سید ابوالفضل‌ موسوی‌ تبریزی‌ و آقای‌ تقدیری‌ رفت‌. استاد او در رسائل‌ آیة‌الله‌ العظمی‌ نوری‌ همدانی‌ و آیة‌الله‌ مؤمن‌، در مکاسب‌ آیة‌الله‌ شیخ‌ علی‌ پناه‌ اشتهاردی‌ و آیة‌الله‌العظمی‌ فاضل‌ لنکرانی‌ و در کفایه‌ آیة‌الله‌ العظمی‌ نوری‌ همدانی‌ و آیة‌الله‌ العظمی‌ فاضل‌ لنکرانی‌ بود. وی‌ از سال‌ 51 به‌ مدت‌ چهارده‌ سال‌ در دروس‌ خارج‌ حضرات‌ آیات‌ آقایان‌ گلپایگانی‌، اراکی‌، حائری، شاه‌ آبادی، شیخ‌ کاظم‌ تبریزی، شیخ‌ جواد تبریزی‌ و وحید خراسانی‌ شرکت‌ کرد. او در بخش‌ علوم‌ عقلی، شرح‌ منظومه‌ سبزواری‌ را نزد آیة‌الله‌ گرامی، بدایه‌ را نزد آیة‌الله‌ جوادی‌ آملی، نهایه‌ را نزد آیة‌الله‌ مصباح‌ یزدی‌ و اسفار را نزد آیة‌الله‌ جوادی‌ آملی‌ فرا گرفت‌. همچنین‌ او تمهیدالقواعد و شرح‌ فصوص‌ الحکم‌ را نزد آیة‌الله‌ جوادی‌ آملی‌ آموخت‌. از دوستان‌ او در سالهای‌ تحصیل، حجة‌الاسلام‌ والمسلمین‌ غروی‌ را می‌توان‌ نام‌ برد. حجة‌الاسلام‌والمسلمین‌ فیاضی‌ در سالهای‌ متمادی‌ و ازسالهای‌ آغازین‌ تحصیل‌ به‌ امر تدریس‌ اهتمام‌ ویژه‌ای‌ داشت. او در دروس‌ مختلف‌ دورة‌ مقدمات‌ و سطح‌ را بارها تدریس‌ کرده‌ و سپس‌ به‌ تدریس‌ بدایه، نهایه‌ و شرح‌ اشارات‌ رو آورده‌ است‌ و هم‌ اکنون‌ نیز به‌ تدریس‌ اسفار اشتغال‌ دارد. تبیین‌ زیبا و استوار علوم‌ عقلی‌ از ویژگیهای‌ اوست‌ و دروس‌ و حتی‌ نوارهای‌ تدریس‌ او همواره‌ مورد استفاده‌ طلاب‌ بوده‌ است. از حجة‌الاسلام‌والمسلمین‌ فیاضی‌ تعلیقه‌ای‌ بر نهایة‌ الحکمه‌ علامه‌ طباطبایی‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌. او از اعضای‌ جامعه‌ مدرسین‌ است‌ و هم‌ اکنون‌ در قم‌ ضمن‌ اشتغال‌ به‌ تدریس، به‌ پژوهش‌ در مؤسسه‌ امام‌ خمینی ‌(ره‌) می پردازد. منبع: http://qfayazi.andishvaran.ir/fa/ScholarMainpage.html

مساله حمل یکی از مسائل مهم فلسفه اسلامی است که به دلیل ارتباط با علم تصدیقی انسان به خارج، حائز اهمیت است و به واسطه آن می توان رابطه میان عین و ذهن، موضوع و محمول و علم و معلوم را تبیین کرد. تا وقتی حمل ـ که نشانه هو هویت و اتحاد است ـ صورت نگیرد، محال است میان ماهیات که مثار کثرت اند بتوان اتحاد و حتی مقایسه برقرار کرد و به معرفت رسید. در این جستار سعی بر این است تا با توجه به حقیقت حمل و جایگاه آن، حمل اولی ذاتی و حمل شایع صناعی از دیدگاه صدرالمتالهین و علامه طباطبایی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به تمایز این دو حمل، کاربرد آنها بیان شود و در صورت اختلاف، موارد تبیین گردد.

ضرورت علّى و معلولى از فروع مهم اصل علیت است و معناى آن به طورکلى عبارت است از ضرورى شدنِ وجود معلول هنگام وجود علت تامه اش (ضرورت بالقیاس) و از ناحیه آن (ضرورت بالغیر). این ضرورت که با عنوان جبر فلسفى نیز از آن یاد مى شود کاملا مورد تایید و تثبیت فلاسفه است و برخى متکلمان به ویژه اشاعره کاملاً آن را منکرند. اصولیین نیز چنین ضرورتى را تنها در علل غیرمختار مى پذیرند؛ اما استاد فیاضى ضرورت سابق بالغیر به تفسیر مشهور را در همه علل، چه مختار و چه غیرمختار مردود مى داند، ولى معتقد است که این نوع ضرورت با تفسیرى دیگر در هر دو مورد صادق است. ضرورت بالقیاس نیز از دیدگاه ایشان تنها در علل غیرمختار پذیرفتنى است. دیدگاه استاد فیاضى در نفى ضرورت در برخى صور آن، گرچه هم نوا با آراى اهل کلام و اصولیون است، تفاوت هایى اساسى و مهم با آنها دارد که در این تحقیق به تفصیل به این تمایزها پرداخته ایم.

آیا اختیار خدا با وجوب مشیت و فعل وی سازگار است؟ الهی دانان در پاسخ به این پرسش به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ گروهی به سازگاری این دو باور دارند و دسته‌ای دیگر مختاربودن خدا را با وجوب اراده و فعل وی ناسازگار می‌دانند. سازگارگرایان با دو رویکرد کلی به دفاع از موضع خود می‌پردازند: در رویکرد نخست، پنج توجیه ارائه می‌دهند تا نشان دهند که واجب‌الاراده و واجب‌الفعل بودن خداوند، منافاتی با اختیار وی ندارد؛ در رویکرد دوم مدعی‌اند که قائل‌شدن به دیدگاه طرف مقابل، نتیجه نادرست راه‌یابی امکان به ذات واجب تعالی را به بار می‌آورد و رهایی از این نتیجه نادرست، ممکن نیست؛ مگر این‌که تفسیر سازگارگرایانه از اختیار باری پذیرفته شود. این دو رویکرد سازگارگرایانه از سوی برخی ناسازگارگرایان معاصر نقد شده است. در این مقاله پس از تبیین دیدگاه‌های سازگارگرایانه، به بررسی نقدهای وارد بر آن پرداخته‌ایم.

دیدگاه ملاصدرا درباره اعتباری بودن ماهیت به گونه های متفاوت و بلکه متضاد تفسیر شده است. دیدگاه علامه طباطبایی و فیاضی در تبیین اعتباری بودن ماهیت از مهم ترین تفسیرهای نظریه صدرالمتألهین اند. علامه طباطبایی هر گونه موجودیت خارجی ماهیت را نفی کرده و آن را سراب ذهنی واقعیت معرفی کرده است. در حالی که، فیاضی در عین اعتباری بودن ماهیت آن را در خارج موجود می داند. از نظر فیاضی، اسناد وجود به ماهیت موجود شده «اسناد الی ما هو له» است. از نظر نگارنده، هیچ یک از تفسیرهای فوق به نحو صحیح نظریه ملاصدرا را منعکس نکرده است. آنچه از عبارات صدرالمتألهین برمی آید این است که ماهیت در خارج معدوم نیست و یک نحوه موجودیتی در مقابل عدم دارد، اما موجودیتی متفاوت با موجودیت وجود. او به دلایلی خاص اطلاق واژه موجود بر موجودیت ماهیت را صحیح نمی داند و از این نحو موجودیت به شیئیت ثبوتی تعبیر کرده است. در این مقاله، پس از بیان تفسیر علامه طباطبایی و فیاضی از دیدگاه صدرالمتألهین، تفسیر مختار را تبیین می کنیم و در پایان برخی از نتاج آن را در فلسفه صدرالمتألهین برمی شمریم.

معرفت‏ شناسان مسلمان سه دیدگاه درباره «حکایت» مطرح کرده ‏اند. دیدگاه مشهور این است که «حکایت» ذاتى باب برهان براى صور ذهنى است و این صور بالفعل ماوراى خود را نشان می ‏دهند. استاد فیّاضى «حکایت» را ذاتى باب ایساغوجى براى علم حصولى مى‏داند و بر این باور است که حاکى «نفس فاعل شناسا» به شمار می ‏رود و صور ذهنى، وجودهاى ذهنى محکى مى‏باشند. استاد مصباح اعتقاد دارند که «حکایت» انتقال ذهن به طور طبیعى از صور ذهنى به محکى است که در برخى مراتب، حکایت صور ذهنى شأنى و بالقوّه است و تنها در مرتبه تصدیق صادق است که «حکایت» به فعلیت مى‏رسد. عمده اختلافى که بین این سه دیدگاه وجود دارد به نوع تحلیل باز مى ‏گردد. در این نوشتار، با تحلیلى که از «حکایت» ارائه شده است، به نقد دیدگاه مشهور و استاد فیّاضى پرداخته، و از برخى نقدهاى بنایى، همچون غفلت از نقش توجه فاعل شناسا در فرایند حکایت، سخن گفته‏ ایم.

وجوب بالقیاس یکی از فروع اصل علیت است که از نظر حکما نفی آن مستلزم نفی اصل علیت است. از نظر برخی از متکلمان ضرورت علّی در بحث فاعل های مختار و نیز در اینکه عالم حادث است و نیازمند خدای سبحان، مشکل ساز می شود. از این رو ایشان اولویت را جایگزین ضرورت علّی کرده اند. برخی از اصولیون شیعه ضرورت علّی را در خصوص فاعل های مختار مشکل ساز می دانند. برخی از اندیشمندان معاصر نیز به طورکلی ضرورت علّی را چه به صورت ضرورت غیری و چه به صورت ضرورت بالقیاس منکرند و برای نفی این دو نوع ضرورت، ادله ای اقامه کرده اند. از نظر ایشان با پذیرش ضرورت علّی، فاعل اختیاری معنا نمی یابد و همگی فاعل ها فاعل موجب خواهند بود. مطلوب ما در این مقاله بررسی ادله این ادعا و تثبیت مدعای مشهور میان فیلسوفان است.

مسألۀ «اصالت وجود» یا «اصالت ماهیّت»، یکی از مسائل مهمّ فلسفی است. برخی از فلاسفه به «اصالت وجود» و برخی به «اصالت ماهیّت» گرایش پیدا کرده‌اند. دیدگاه برگزیده در این مقاله، «اصالت وجود و ماهیّت» است، بدین‌معنا که «واقعیّت خارجی»، مصداق حقیقی، بالذات و بدون حیثیت تقییدیِ «محکی وجود» و «محکی ماهیّت» است. لازمۀ این دیدگاه چنین نیست که یک چیزِ خارجی، دو چیز بشود، زیرا شواهدی وجود دارد بر اینکه محکی‌های متعدّد، جهان خارج را به نحو عینیّت، نه اتّحاد، پر کرده‌اند. همچنین لازمۀ این دیدگاه این نیست که «وجود» و «ماهیّت» در یک رتبه قرار داشته باشند، زیرا جایگاه آنها از نظر حیثیت‌های مختلف و نیز از لحاظ تحلیل عقلانی و عقلایی، متفاوت است. «اصالت وجود و ماهیّت»، از قضایای فطری است که تصوّرِ صحیحِ مبادیِ آن، نتیجه را به همراه خواهد داشت. در پایان این مقاله، بعضی از نتایج هستی‌شناختی و معرفت‌شناختیِ این دیدگاه، در ارتباط با مسألۀ «جعل»، «معقولات اوّلی و ثانی» و نیز بحث «مطابقت»، ذکر شده است.

یکی از مسائل مهم در بحث جبر و اختیار رابطۀ اختیار با ضرورت است، چرا که طبق قاعده الشیء ما لم یجب لم یوجد، هیچ پدیده ‏ای تا به سر حد ضرورت نرسد تحقق پیدا نخواهد کرد. این که این قاعده در مورد همۀ پدیده‏ ها صادق است یا این که فقط بر امور غیراختیاری حاکم است از دیرباز مورد بحث متکلمان و فلاسفه و اصولیون بوده است. حکیمان صدرایی این قاعده را بر افعال اختیاری انسان نیز حاکم می‏ دانند، اما طرفداران نائینی به مخالفت با آن برخاسته و آن را در تنافی با پذیرش اختیار انسان می‏ دانند. در این مقاله، در ابتدا به دیدگاه حکما و اصولیون در باب مراحل فعل اختیاری پرداخته می‏ شود و سپس این مسئله مطرح خواهد شد که آیا با جبری تلقی کردن مراحل فعل اختیاری می ‏توان اختیار انسان را پذیرفت، یا نه؟ و آیا نقدهای مکتب نائینی بر فلاسفه وارد است، یا نه؟ در ادامۀ بحث، به نوآوری‏ های علامه جعفری، هم در مورد مراحل فعل اختیاری و هم در مورد نحوۀ حاکمیت قانون علیت بر افعال اختیاری انسان، خواهیم پرداخت. آرای وی، بر خلاف آنچه تصور می‏ شود، هماهنگ با نائینی نیست و در عین حال خلأهای فلاسفه را نیز برطرف می ‏سازد.

از زمان ارسطو سه نوع استدلال شناسایی شده است؛ قیاس، استقرا و تمثیل . از این میان تنها قیاس می تواند نتیجه یقینی به بار آورد و به همین دلیل از سوی ارسطو به عنوان شیوه استدلالی قابل اتکا معرفی شده است . منطقیون پس از ارسطو این نظر او را پذیرفتند و بنابراین در باب استدلال ( حجت ) بیش از همه به قیاس پرداختند. از سده هفدهم به بعد به دنبال انقلاب علمی و رشد خیره کننده علوم تجربی، استقرا ( و در کنار آن تمثیل ) مورد توجه بیشتری قرار گرفت و شایسته بحث و فحص افزونتری شناخته شد و از اواسط سده بیستم، شیوهای استدلالی تحت عنوان «استنتاج بهترین تبیین» شناسایی شد. در این شیوه با مفروض گرفتن مجموعه ای از اطلاعات، بهترین نظریهای که بتواند آن را تبیین کند، نتیجه گرفته می شود . این شیوه شباهت های بسیاری با آنچه منطقیون قدیم آن را «حدس» نامیده اند، . دارد مهمترین تفاوت میان این دو آن است که «قضایای حدسی» در نگاه متقدمان در زمره «یقینیات» قرار می گیرد ولی در نظر متأخران این قضایا که حاصل است دلالهای ناهمگن یا نسخ پذیر هستند، قضایایی محتمل می باشند که ممکن است با افزایش معلومات، کذب آنها آشکار شود. مقایسه این دو منظر، بصیرت هایی در مورد سیر ذهنی انسانها هنگام حدس و نتایج حاصله از این سیر به ما می دهد.