جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داستان‌های قرآن کریم از حیث آنکه بافتار روایی دارند، می‌توانند از لحاظ علم روایت‌شناسی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند. در این نوع تحلیل، ارتباطات درون متنی میان مؤلفه‌های روایت بررسی می شوند. از میان قصه‌های قرآن، داستان موسی (ع) دارای گسترده‌ترین متن روایت است که در سوره‌های مختلف به شکل پراکنده نزول یافته است. میخائیل باختین با ابداع مفهوم «کرونوتوپ» که در آن نسبیت میان دو عنصر زمان و مکان و ارتباط آنها با یکدیگر و قیاس این دو مؤلفه با سنجه‌های عینی و زمینی آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرد، به تحلیل روایت در قصه می‌پردازد. پرسش اصلی مقالۀ حاضر این است که با استفاده از ابزار کرونوتوپ، داستان موسی (ع) در قرآن واجد چه ویژگی‌های منحصر به فردی است که آن را از روایت داستان این پیامبر در تورات ممتاز می‌کند و اینکه روایت هستی این پیامبر چه همسانی و تفاوتی با داستان‌های دیگر پیامبران در قرآن دارد. نتیجۀ تحلیل نشان می‌دهد که قرآن کریم در قسمت‌های قابل تطبیق با تورات از زمان و مکان سنجه‌پذیر تبعیت نمی‌کند و در بخش‌هایی از قصۀ موسی که در تورات روایت نشده و تنها قرآن به نقل آن پرداخته است، مانند موسی و خضر، زمان و مکان، ویژگی رمزی و جادویی می‌گیرند.

چندی است مفهوم دیالوگ مورد توجه برخی از پژوهشگران اجتماعی قرار گرفته است. این پژوهشگران با استناد به نظرات مارتین بوبر، میخائیل باختین و دیوید بوهم جایگاه رفیعی برای دیالوگ در تحقیقات اجتماعی قائل‎شده، بی‎توجهی به آن را مورد انتقاد قرار داده‌اند و خواستار به وجود آوردن پارادایم جدیدی در عرصه علوم اجتماعی هستند؛ با این حال در عمل، تحقیق‌هایی که با عنوان رویکرد دیالوگیکال انجام شده است، صرفاً رهنمودهای نظریه‌پردازان دیالوگ را در هنگام مصاحبه با مشارکت‌کنندگان خود به‌کار بسته‌اند؛ بدین‌ترتیب پژوهش‌های یادشده جایگاه دیالوگ را از یک پارادایم جدید به یک ابزار و تکنیک تحقیق کاهش داده‌اند. در این مقاله، نخست تئوری‌های صاحب‌نظران عرصۀ دیالوگ مورد بررسی قرار گرفته و پیامدهای مدعیات این اندیشمندان در عرصه پژوهش اجتماعی صورت‌بندی شده است. سپس طرح نوینی از یک پژوهش دیالوگیکال ارائه می‌شود؛ طرحی که بر مبنای آن کل پژوهش (و نه‌تنها بخشی از آن) به‌مثابه گفت و شنیدی مداوم در نظر گرفته خواهد شد، گفت‌وشنیدهایی که ارزشمندند و باید در گزارش تحقیق گنجانده شوند.

ترجمه ماشینی : تحقیق من روش‌هایی را توصیف می‌کند که استفاده استدلالی از نقل قول مستقیم کتاب مقدس به شکل‌دهی خطوط معنایی قسمت‌های داده شده در کتاب‌های خودیاری مسیحی انجیلی کمک می‌کند. بنابراین، بخش‌های مورد بحث را به‌عنوان استدلال‌هایی می‌بیند که از اعتبار کتاب مقدس بهره می‌برند و روش‌های خاصی را بررسی می‌کند که نویسندگان نقل قول با آن نقل قول را تفسیر می‌کنند و راهبردهای استدلالی خاصی را برای آن اعمال می‌کنند. علاوه بر این، با همسویی با بینش‌های باختین، من این وظایف را به صورت گفت‌وگو انجام می‌دهم و تحلیل توصیفی خود را به‌عنوان کاربرد نظریه گفت‌وگویگی او در داده‌های زندگی واقعی ارائه می‌کنم. برای تجزیه و تحلیل ساختار استدلال‌ها در داده‌هایم، من به مدلی که تولمین در استفاده از آرگومان‌ها و گونه‌شناسی استدلالی که بروکرید و ارنینگر بر اساس مدل تولمین پیشنهاد کردند، ایجاد کرده است. عبارات استدلالی شامل مجموعه داده های من از دوازده کتاب نوشته شده به زبان انگلیسی و منتشر شده در ایالات متحده در تقریباً سی سال گذشته جمع آوری شده است. توضیحات داده ها از سه بخش تشکیل شده است. ابتدا، من به مرحله قبل از توسعه استدلال استدلالی نگاه می کنم و راهبردهای خاصی را که برای قرار دادن یک چرخش تفسیری در نقل قول و ترکیب آن با ایده مستقل دیگری استفاده می شود، مورد بحث قرار می دهم. دوم، من یک طبقه‌بندی از استدلال‌ها در داده‌هایم را بر اساس نوع استدلالی که برای ارائه ادعا استفاده می‌کنند، ارائه می‌کنم. سوم، من سه جنبه از داده‌هایی را که طبقه‌بندی‌های قبلی از نظر روشن کردن ساختار معنایی عبارات استدلالی که از نقل قول مستقیم کتاب مقدس استفاده می‌کنند، نادیده می‌گیرند، بررسی می‌کنم. برای هر توصیف، من بحث می‌کنم که چگونه پدیده‌های مورد بحث را می‌توان به عنوان یک تعامل گفت‌وگویانه بین متن قبلی و نویسنده و همچنین بین نویسنده و خوانندگانش درک کرد. به طور خلاصه، تحقیق من رویکرد جدیدی به نقل قول و استفاده از آن در کتاب های خودیاری مسیحی انجیلی ارائه می دهد. این ماهیت استدلالی بخشهایی از این کتابها را برجسته می کند که برای پایان نامه خود بر اعتبار نقل قول تکیه می کنند. من همچنین ادعا می‌کنم که فرآیند استدلالی مورد بحث به صورت گفت‌وگو انجام می‌شود و به‌طوری استدلال می‌کنم که تحقیقات من کارآمدی نظریه باختین را بهتر تشخیص می‌دهد.

ترجمه ماشینی: این کتاب به بررسی اهمیت دین در آثار میخائیل باختین فیلسوف قرن بیستم می پردازد، با بررسی سهم باختین در بحث های روش شناسی در مطالعه دین، این کتاب استدلال می کند که استفاده وی از اصطلاحات دینی از منابع منبع او در فلسفه دین گرفته شده است. و نه از تعهد اعتراف او به مسیحیت ارتدوکس روسیه. هیلاری باگشاو با نقد اثر مهم گاوین فلود، فراتر از پدیدارشناسی، توضیح می‌دهد که چگونه کار باختین در مورد «بیرونی بودن» بینش‌های ارزشمندی را برای محققان دین ارائه می‌کند، به‌ویژه که مربوط به بحث خودی/خارجی معاصر است.

هدف اين پژوهش، واكاوي امر كارناوالي در فرهنگ عاميانه و بررسي امكان مقاومت در برابر قدرت سياسي مسلط و تك‌صداست. پارادايم غالب در ساحت انديشه‌ورزي دوران جديد، زبان را ابزار جديد فهم جهان معرفي مي‌كند و آن را موقعيت‌مند و برآيند بافتار اجتماعي‌اش مي‌داند و صداها بيانگر منافع، علائق و ايدئولوژي‌هاي متفاوت‌اند و در نتيجه، زبان حوزه‌ي منازعات سياسي-اجتماعي تلقي مي‌شود. بنا به رأي باختين، دو گفتمان عمده در جامعه وجود دارد: گفتمان جدي و رسمي و گفتمان غيررسمي و خنده. گفتمان نخست غالباً دلالت بر دستگاه حكومت و نهادهاي قدرت دارد كه عبوس و صامت تلقي می‌شوند و گفتمان دوم نیز بر زندگي روزمره، زبان و ادبيات عاميانه. باختین كارناوال را بهترين محل نمود و شكل‌گيري مقاومت و تحقق چندصدايي مي‌داند. محقق در اين پژوهش كوشیده است به دنبال ردیابی و واکاوی عناصر کارناوالیته، از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌ی آن، یعنی «چندصدایی»، با تبیینی جامعه‌شناختی، مسئله‌ی شکل‌گیری مقاومت در زبان عامیانه را ارزیابی کند. بنا به رأی باختین، میان بروز چندصدایی (پلورالیسم آوایی) در وضعیت استبدادی و وجود طنز در زبان عامیانه رابطه ­ی ایجابی وجود دارد. این پژوهش وجود چنین رابطه‌ای را تحقق امکان مقاومت در زبان عامیانه می‌داند.

بینامتنیت (intertextuality) از جمله گرایش‌های نقد جدید می‌باشد که به ارتباط و تعامل بین متون می‌پردازد؛ بر اساس این نظریه، هیچ متنی خودبسنده نیست و آثار ادبی در تعامل با یکدیگر می‌باشند. بر طبق این نظریه، متون و گویندگان آن‌ها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمه‌های ادبی و فکری یکدیگر بهره جسته‌اند. این نظریه در حوزه‌ی ادبیات ملل بازتاب و کارکردی غیرقابل انکار دارد؛ چرا که عرصه‌ی ادبیات، نقطه تلاقی افکار و اندیشه‌هاست و شاهکارهای ادبی هر ملتی پیوسته مورد تقلید و تأثر گویندگان و سرایندگان هر دوره است. متون دینی از جمله منابعی است که ادیبان مسلمان از آن بهره‌ی بسیار برده‌اند. قرآن کریم شاخص‌ترین و مهم‌ترین این متون می‌باشد که جنبه‌های ادبی و بلاغی آن در کنار مفاهیم و آموزه‌های اخلاقی آن موجب شده است تا جایگاه ویژه‌ای در میان ادیبان مسلمان بیابد. آنان همواره با سرچشمه‌‌ی زلال قرآن و مفاهیم والای آن مأنوس بوده‌اند و مضامین قرآنی را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در آثار خود بازتاب داده‌اند؛ از جمله‌ی آنان، شاعر متعهد و برجسته‌ی شیعی، دعبل خزاعی می‌باشد که شعر و زندگی خود را وقف دفاع از اهل بیت پیامبر (ص)، گسترش آرمان‌های تشیع و نشر فرهنگ قرآن و حدیث، با زبان شعر کرد. روابط بینامتنی قرآن کریم با اشعار دعبل به گونه‌ای زیبا و هماهنگ صورت پذیرفته است. این شاعر شهیر شیعه از آیات قرآن و احادیث شریف نبوی در اشعارش بهره‌ی فراوانی برده و ژرفای این تأثیرپذیری لفظی و معنوی در اشعارش کاملاً نمایان است. در واقع شاعر، زبان شعریش را با زبان آراسته‌ی قرآن و أحادیث زینت داده است. شکل بینامتنی اشعار دعبل با قرآن و أحادیث، از نوع بینامتنی مستقیم یا آشکار و روابط میان آن بیش‌تر از نوع نفی جزئی (اجترار) و گاه نفی متوازی (امتصاص) می‌باشد. این جستار به بررسی شعر دعبل خزاعی از منظر روابط بینامتنی می‌پردازد و پس از ارزیابی اشعار وی بر اساس اصول و قواعد این نظریه، بر آن است تا تأثیرپذیری وی از آیات و روایات را تبیین کند.

میراث دینی از مهم ترین ساختمایه های شعری و از پربارترین منابع الهام گیری شاعران در جهت واگویه احساسات درونی و اندیشه های ایشان محسوب می گردد. در این بین قرآن کریم به واسطه عمق معانی، غنای واژگانی و ویژگی های منحصر به فرد هنری و بلاغی، در مقام ارزشمندترین منبع دینی الهام بخش نزد شاعران و ادیبان مسلمان قرار دارد. به گونه ای که ایشان در شعر خویش با کلام وحی رابطه بینامتنی برقرارکرده، از این آبشخور سرشار در سطوح مختلف مفهومی، لفظی و اسلوبی بهره برده اند. یکی از شاعرانی که عبارات و معانی قرآنی از اصلی ترین دستمایه های هنری او محسوب می گردد، «صفی الدین حلی» است. در جستار پیش رو، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، پس از بررسی نظرات گوناگون ناقدان غربی و عربی پیرامون نظریه بینامتنیت وانواع آن، انواع رابطه بینامتنی قرآنی در شعر«صفی الدین حلی» نقد وواکاوی خواهد شد که شامل هفت نوع رابطه بینامتنی کامل متنی، کامل تعدیلی، جزئی، واژگانی، اسلوبی، الهام گیری و اشاره ای (تلویحی) می باشد. نتایج جستار حاضر حاکی از آن است که رابطه بینامتنی قرآنی در مدائح نبوی و مراثی شاعر از بسامد بیشتری برخوردار است. از طرفی بینامتنی کامل تعدیلی، اشاره ای و جزئی بیشتر مورد توجه صفی الدین حلی بوده است.

بینامتنیت حضور صریح و اعلام شده یا ضمنی متنی در متن دیگر است که ممکن است هر دو متن از نظر زمانی نزدیک به هم یا یکی مقدم بر دیگری باشد؛ همچنین در متونِ با زمینه های موضوعی مشترک اثرپذیری متون از همدیگر می تواند بیشتر باشد. با این دیدگاه اسرارنامه عطار نیشابوری در جایگاه پیشمتن و گلشن راز شیخ محمود شبستری به عنوان پس متن بررسی شد و با تطبیق این موارد با مباحث نظری بینامتنیت، چگونگی و میزان تأثیرپذیری شبستری از عطار نشان داده شد. حضور اسرارنامه در گلشن راز از عنوان و وزن منظومه آغاز می شود و به شکل های مختلف لفظی و معنوی و آشکار و ضمنی در متن ادامه می یابد؛ شبستری گاه با گسترش مضامین عطار، صبغه تعلیمی اثر خود را بیشتر می کند و گاه با بهره برداری های ضمنی و اقتباس از مفاهیم و تلمیحات و تصویرهای شعری شیخ نیشابور در عرضه متن عرفانی به زبانی دیگر می کوشد. هرچند نگارنده این مقاله درصدد نشان دادن نمودهای بینامتنیت اسرارنامه و گلشن راز است؛ اما همچنین به این نتیجه رسید که تنفس عطار و شبستری در فضای فکری و فرهنگی مشترک، همسانی آثار آنها را در لفظ و محتوا موجب شده است؛ به گونه ای که هر دو از آبشخورهای معرفتی عظیم عرفان اسلامی همچون قرآن و حدیث و برخی اندیشه های کلام اسلامی مشروب شده اند و حضور زیرمتن اسرارنامه در رومتن گلشن راز از این منظر معنی پیدا میکند؛ با توجه به اینکه شبستری به مطالعه آثار ابن عربی نیز می پرداخته، برخی مفاهیم اصلی اندیشه ابن عربی نیز درگلشن راز مشهود است که اشارهای گذرا به آنها هم شده است.

این گفتار به تحلیل «کلام نفسی» و «کلام لفظی» در آثار مولوی می پردازد و نشان می دهد که در یک چشم انداز کلی، تقسیم و تفکیک سخن و زبان به زبان لفظی و زبان یا کلام نفسی و نیز لوگوس باطنی و لوگوس به بیان آمده، به زمانی بسیار دور باز می گردد. با تأکید بر تأثیر چشمگیر بحثهای مطرح در حوزه اشعری بر آثار مولوی در دو بخش مجزا، کلام در قلمرو الوهیت و قلمرو انسان شناسی مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد و در ادامه، اصول و مبانی یاد شده با آراء مولوی مقایسه و بررسی می شود.