جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آشنایی‌زدایی شگردی است که ادیب از آن سود­می‌جوید تا جهان متن را به چشم مخاطب بیگانه­ بنمایاند و موضوع را به­ گونه‌ای بیان­نماید تا درک دلالت‌های معنایی دشوار به­نظر­رسد. این انحراف از کاربرد متعارف یک اتفاق زبانی و واسطه­ ای برای شناخت سبک ادبی شمرده­ می‌شود. نگارندگان در جستار حاضر به روش تحلیلی به بررسی شگرد آشنایی‌زدایی در استعارات اشعار ابن‌فارض و مولوی می­پردازند. تحقیق نشان از آن دارد که استعاره تماثلی در سروده­ های ابن‌فارض جایگاهی را به خود اختصاص­ن داده و بسامد آن در عرفان عاشقانه او نسبت به عرفان زاهدانه بیشتر است. استعاره تجسیدیه در اشعار این دو شاعر با بسامد نزدیک به هم رعایت­ شده، اندیشه‌های انتزاعی آنان را دنبال­می‌نماید و نشان از دلبستگی­شان به تأملات درونی -عرفانی است. هر دو شاعر با انتخاب شگرد تزاحم استعاره سبب دیریابی معنا شده‌اند تا از این طریق با برجسته­ نمودن الفاظ خویش، سبب لذت ادبی مخاطبین را فراهم ­آورند.

در نهاد بشر گرایش هایی وجود دارد که فصل ممیز او از حیوانات است ، در فرهنگ قرآنی از آنها به «فطرت» تعبیر می‌شود. مولوی اساس انسان را بر مبنای فطرت پاک الهی می داند و برای وجود انسان مقام والایی ، قائل است، برخلاف دیگر عرفا که اصولا انسان را با گرایشهای غریزی و امیال نفسانی تعریف می کنند و لذا توصیه به مهار و سرکوب تمایلات نفسانی می‌دهند. مطهری نیز انسان را واجد فطریاتی می داند که منشأ آنها به یک فطرت یعنی کمال مطلق برمی گردد. دراین مقاله با روش توصیفی- تحلیلی این نتیجه بدست آمد که هر دو اندیشمند، منشاء فطریات را ربوبیت الهی می‌دانند .همچنین، وجود انسان صحنه تعارض و کشاکش بین قوای معنوی و فطری با امور پست وغریزی است وتنها زمانی انسان در خود احساس پیروزی می کند که قوای فطری بر بخش دانی وجودش غلبه کند. هنگامی که انسان از خود واقعی و فطرت الهی خود دور می شود ،دچار بی قراری ،یاس و حرمان می گردد. همچنان که عواملی مانند امور مادی ، محیط و القائات جامعه می تواند سبب انحراف و دوری از فطرت گردد عواملی همچون وجود انبیا یکی از مهمترین عوامل بازگشت به فطرت اولیه انسان است.

در کتاب حاضر، نظریه‌های «آیت الله جعفر سبحانی تبریزی» و «دکتر عبدالکریم سروش» دربارة وحی و الهام نقد و بررسی شده است. این کتاب، با هدف بررسی و تبیین موضوعاتی چون ماهیت وحی، رابطة مبدأ فاعلی وحی با مبدأ قابلی آن، امکان خطاپذیری قرآن، پیشینة و منشأ شبهات وارد شده در مسئلة وحی، امکان اتصال انسان به فراتاریخ و فرازمان، وحی در منظر عرفا و نیز تأثیرات حوادث و اتّفاقات زمان پیامبر(ص) در محتوا و چینش لفظی قرآن و همچنین واکاوی موضوع و پاسخ‌گویی به سؤالات دگراندیشانی همچون «عبدالکریم سروش» تدوین شده است. این کتاب را می‌توان حاصل مبارزة علمی میان «آیت الله جعفر سبحانی» و «دکتر سروش» برشمرد که مشتمل بر پنج فصل است. در فصل اوّل، به اختصار در باب معنا، پیشینه و گسترة نگرش تاریخی به دین و آموزه‌های دینی در جهان غرب و اسلام بحث و خاستگاه و لوازم این دیدگاه معرّفی شده است. فصل دوم، به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی وحی، حقیقت و انواع وحی و نقد برون و درون متنی دیدگاه «سروش» پیرامون ماهیت وحی اختصاص دارد. فصل بعدی، مشتمل بر نقد مبنای انسان‌شناسی دیدگاه «سروش» و مقایسة آن با نگاه قرآن و اسلام به انسان است. در فصل چهارم، تاریخ‌مندی قرآن نقد و بررسی شده و در فصل آخر، بحث مهم خطاپذیری قرآن نقد و تحلیل گردیده و نمونه‌هایی از اعجاز علمی قرآن به اختصار بیان شده است.

چکیده:جستار پیش رو با رویکردی تطبیقی به نقد روش‌شناسی نیکلسون و چیتیک در تصوف (با تکیه برآثار مولوی و ابن­عربی) می­پردازد. هدف از بررسی روش‌شناسی این عرفان­پژوهان غربی نه‌تنها شناخت بهتر قواعد و معیارهای مطالعات دینی و به‌ویژه تصوف است بلکه با بررسی پیشنیه فکری و منشأ تکوین دیدگاه این دو پژوهشگر، مسیر کشف ظرایف اندیشه­ و تفاوت و امتیازهای آرای آنان را نیز هموار می­کند. نوشتار حاضر به روش توصیفی-تحلیلی کوشیده تا خلأ وجود چنین رویکردی را تا حد امکان برطرف سازد. تحلیل روش این دو پژوهشگر حکایت از تفاوت منابع مطالعاتی و نتیجه­گیری­های متفاوت از هم دارد. چیتیک با روشی تحلیلی- انتقادی نسبت به آرای نیکلسون، بر تحلیل درون‌متنی آثار این عارفان تأکید می­کند و درواقع فهم زوایای فکری اندیشمندانی مانند ابن­عربی و مولوی را در گرو درک جهان-اندیشه آنان از میان آثارشان و بهره‌بردن کامل از سخنان و صور خیالی آن‌ها می­داند اگرچه عدم توجه به برخی آثار نیکلسون و شاید تناقض آرای او، چیتیک را دچار قضاوتی نه­چندان درست نموده است.

روایت «لیلة‏التعریس» در شمار قصه‏های مشهوری است که در طول تاریخ اسلام، شهرت بسیاری داشته و در بیشتر منابع و متون اسلامی ذکر شده است؛ همچنین در شعر شاعران بزرگ ادب فارسی مانند مولوی نیز راه یافته است. البته با توجه به اختلافات نقل راویان در اصل داستان و همچنین مسائلی مانند عصمت و نبودِ سهو یا خطای پیامبر (ص) و مواردی مانند جعل یا تقیۀ راویان، همواره مخالفان و موافقان بسیاری برای این روایت وجود داشته است؛ ازاین‏رو، در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی، ضمن تحلیل و بررسی این حدیث در متون و منابع اسلامی و نیز اختلافات شایع بین اهل سنت و شیعه در عصمت پیامبر (ص)، به رویکرد عرفانی مولوی نیز پرداخته شده است؛ زیرا مولوی در مثنوی، جدا از آرا و اندیشه‏های مخالفان و موافقان، بیشتر درپی تحلیل و تبیین عرفانی این داستان، پروراندن معانی بلند و باریک عرفانی و توجه به باطن و تأویل این داستان بوده و کمتر به ظاهر و لفظ آن اهتمام ورزیده است. مولوی بیشتر به فواید روحانی، ایمانی، اخلاقی و عرفانی روایت توجه داشته است و خواب پیامبر (ص) را نوعی استغراق، فنا و تجربۀ عرفانی می‏داند که بیانگر حالت وصال پیامبر (ص) با حق تعالی در همه حال است؛ درواقع مولوی با رویکرد عرفانی خود توانسته است به اختلافات کلامی این مسئله پایان دهد.

اگر سلوک را مجموعة خصوصیات زیست عملی در مقابل محتوای معرفتیِ شهود که در تبیین نظام هستی و معرفت حق به کار میآید، در نظر بگیریم، آنگاه میتوانیم درباره نسبت میان آن در عرفان عارفان بزرگی چون مولانا سخن بگوییم. در این مقاله با روش تفسیری، کوشیده‌ایم نشان دهیم که چگونه ویژگی‌های سلوکی مولانا در تناظر و تناسب با ویژگی‌هایِ معرفتیِ شهودیِ اوست، لذا در دو ساحت (1)صدق شهود و(2)کیفیت معرفتی شهود به ابعاد گوناگون این نسبت پرداخته‌ایم. در عرفان مولانا لزوم تصفیة نفس با اموری چون ستایش عابدانه در قالب نماز و ذکر و تبعیت از شریعت بسیار مهم تلقی می‌شوند، در کنار این امور بنا به ‌مراتب سلوک در درجات مختلفِ آدمیان، کیفیت شهود هم درجات مختلفی دارد. این مدعا را در عرفان مولانا میتوان با ذکر ویژگی‌های سلوک و شهود او نشان داد و این تناظر و تناسب را آشکار ساخت. پاکی و خلوص سالک برای اتصال با منبع الهیِ شهود مرتبط با صدق شهود است. همچنین رویکرد سبب‌سوزیِ مولانا در سلوک و مقید نبودن به رسومی ثابت و پایبند نبودن او به فرمالیسم صوفیانه متناظر با نگاه شهودی او مبنی بر مقید نبودن عالم به اسباب ثابت و ضروری و انکار رابطة ضروری علّی و معلولی است؛ همچنین است تناظر و تناسب شهود خدایی عاشق همراه با اراده‌ای عاشقانه متناظر با سلوک عشق‌محور. در حقیقت توصیف ویژگی‌های اصلی سلوک و شهود مولانا و قرار دادن آن‌ها در تناظر با یکدیگر، به مثابه یک کل مرتبط به هم، سنخیت میان آن‌ها را به تصویر می‌کشد.

بازتاب احساسات عرفانی و آموزه‌های عارفان در قالب سرواد و سروده را می‌توان یکی از گسترده‌ترین رهاوردهای عرفان ایران در درازنای تاریخ ادب پارسی دانست. باارزش‌ترین نمود و نمایش پیوندهای تشیع و عرفان در ادب صوفیانه فارسی، وداد ائمه اطهار (ع)، و مهر شاعران عارف به اهل بیت نبی (س) و فرزندان امام علی (ع) است. در این پژوهش، به جهت همانندی‌ها و پیوندهای فراوان سنائی، عطار و مولوی با یکدیگر، و ارزش این سه عارف شاعر در گذار تاریخی شعر عرفانی، شمیم و نشان تشیع در ایشان، با درنگ نهایی بر مولانا، هم‌سنجی و کندوکاو می‌شود و اسناد و مدارک این زمینه بنیادین، کاویده و پژوهیده می گردد. درباره وابستگی شماری از بزرگان شعر و عرفان ایران به تشیع از دیرباز دیدگاه‌های گوناگونی وجود داشته، و از قول به تسنن تا قول به تشیع و همچنین قول به تشیع سنی و تسنن شیعیانه (شیعه گرا)، مجموعه ای از دیدگاه‌ها را شاهدیم. در این نوشتار کوشش شده تا با بررسی‌های ژرف، و بازنگری و بازخوانی سروده‌ها و یادبودهای سنائی، عطار و مولانا به برآیند و دستاوردی نوین و در خور نگرش، و روشن سازی کرانه‌هایی از دلبستگی و پیوستگی مثلث شعر عرفانی با مذهب تشیع برسیم.

کژتابی یک اصطلاح ادبی است که محمل و خاستگاه آن زبان شاعر یا نویسنده است؛ در حقیقت کژتابی و فراهنجاری شامل عبارات و جملات دو پهلویی است که دارای چند معنا و مفهوم می باشد، لذا هر هنرمند برای نشان دادن آن ها از دقایق و ظرایف آشکار و پنهانِ کمیابی بهره گرفته است . نگارنده معتقد است که با تتبع و تفحص در آثار مولانا جلال الدین بلخی به گونه های مختلفی از کژتابی و فراهنجاری(هنجارگریزی) بر می خوریم که در این مقاله آن ها را به صورت های چهارگانه، با عناوینِ: الف: کژتابی ساختاری، ب: کژتابی و فراهنجاری واژگانی ، ج: برجستگی های معنایی و کلامی، د: کژتابی و هنجارگریزی در ساختار محتوایی، دسته بندی نموده و برای هر یک از آن ها نمونه ها و مصادیق فراوانی ذکر کرده است. ما حصل کلام آن که زبان دارای کارکردها و توانمندی های زیادی است که هر زبان آور آن ها را به کار می گیرد تا مجالی برای هنر نمایی بیشتر داشته باشد. مولانا جلال الدین بلخی به عنوان شاعر خلّاق و آگاه، با استفاده از این ظرفیت های زبانی و هنرشاعری خود از آن ها بسیار بهره جسته است.