جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"انسان، دین و آزادی" مقوله‌ای است که از دیر باز مورد بحث فیلسوفان و دین‌شناسان و متفکران سیاسی و اجتماعی بوده است . آزادی در سه حوزه به شرح ذیل قابل تفکیک است . -1 آزادی به معنای اختیار در این جا اگر سخن از آزادی است سخن از اختیار انسان است . سئوال اصلی در این مقوله این است که آیا انسان دارای قدرت انتخاب و اختیار است یا خیر؟ -2 آزادی به معنای رهایی توحید و یگانه‌پرستی که روح همه ادیان الهی است نویدبخش این نوع آزادی برای انسان است . اعتقاد به توحید، رهایی از همه قیدها و بندها و زنجیرهای اسارت بتها و طاغوتها و هر آنچه غیر خداست ، در پی دارد. -3 آزادی به معنای عدم مانع این نوع آزادی بیشتر از هر چیز یک مساله اجتماعی است . سئوال اصلی این است که انسان تا چه اندازه می‌تواند در اجتماع آزادانه فعالیت کند، آنطور که می‌خواهد بیاندیشد، عقیده بورزد و عمل کند. نقطه ثقل این تحقیق، بررسی آزادی در مقوله سوم است ، اما به مقولات اول و دوم نیز کم و بیش پرداخته است . اختیار انسان از محکمات قرآن کریم به شمار می‌آید و توحید که پیام‌آورهایی انسان از قیود درونی و بیرونی است به بهترین وجه در اسلام تبیین شده است . در مقوله سوم اصل بر عدم منع است مگر در مواردی که به دلیل رعایت مصالح اجتماع، حدودی برای آزادی تعیین می‌شود در این مقوله: آزادی اندیشه، آزادی عقیده، آزادی قلم و بیان و آزادی عمل مورد بررسی قرار گرفته است .

انسان دارای نیازهای بسیاری است و از آنها نیاز به آرامش و آسایش خاطر است و به خاطر پیچیدگی روان برای برآورده کردن آن همواره نیاز به الگو و راهنمایی است ، مکتب‌های فکری هم هر کدام به نوعی در صدد ارائه‌ي راه حلی برای رسیدن به آرامش روانی بشر بوده‌اند لکن از آن‌جا که انسان دارای روح و روان پیچیده ای است و نیازهای گوناگونی در او نهفته است، تنها مکتبی می‌تواند راه درست را ارا ئه دهد که به روح و جسم انسان آگاهی کامل داشته باشد و به لحاظ آن‌که خداوند خالق و رب بشر و تمام عالم می‌باشد، مکاتب توحیدی در این مسیر موفق‌تر می‌باشند و از میان آن‌ها کامل‌ترین دین توحیدی ،یعنی اسلام، مناسب‌ترین الگو را در قرآن کریم که کامل‌ترین راهنما در مسائل روانی است ،ارائه می‌دهد و ذکر و یاد خداوند متعال را تنها منبع در آرامش معرفی می‌کند.این پژوهش در پی آن هست کهالگوی قرآنی آرامش را در قرآن مورد بررسی قرار دهد، از این رو مباحث این نوشتار در دو فصل تنظیم می‌شود، در فصل اول؛ دو واژه‌‌ٔ ذکر و آرامش مورد بررسی قرار می‌گیرد و به‌دست می‌آید که ذکر در اصطلاح به معنای یادآوری است که به صورت‌های فکری، زبانی، قلبی و عملی نمود پیدا می‌کند و آرامش در اصطلاح قرآنی حالت روحی ویژه‌ای است که خداوند آن را با رحمت خاص خودش به اهل ایمان، عطا می‌کند، و در ادامه، عوامل ذکر و آرامش و انواع آرامش هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل دوم که مهمترین قسمت این نوشتار می‌باشد به بررسی رابطه‌ٔ ذکر با آرامش در سطح فردی، جامعه و خانواده پرداخته می‌شود و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برای رسیدن به آرامش فردی اول باید فکر و ذهن را تصفیه کرد و به یک شناخت صحیح الهی دست یافت و به حالت ذکر فکری رسید. دوم، لازم است رفتار و گفتار هم از دستورات الهی پیروی کنند تا به مقام ذکر رفتاری رسید و سوم، با تصفیه‌ٔ قلب از آلودگی‌ها و کینه‌ها و گناهان آن را به خوش‌بینی و واقع‌بینی و رضایت از حق مزیّن کرد و به ذکر قلبی رسید. برای رسیدن به آرامش در جامعه ، ابتدا ذکر شناختی و بعد برنامه‌ای در قالب ذکر رفتاری تدوین می‌شود که افراد جامعه را به انتخاب حاکم صالح و برقراری امنیت اجتماعی و امنیت خارجی و اعتدال اقتصادی برای رسیدن به این آرامش ترغیب می‌کند و برای آرامش در خانواده هم ذکر زبانی، شناختی و ذکر رفتاری خاصی، مورد توجه قرار می‌گیرد و برای رسیدن به آن اول، برای تشکیل خانواده، دو ملاک ایمان و اخلاق، ملاک‌های اصلی برای انتخاب همسر بیان می‌گردد و دوم، ارتباطات میان فردی بین همسران، نقش‌های همسران و نیازهای همسران، تربیت دینی خانواده مورد بررسی قرار می‌گیرد .

مطالعات تطبیقی ادیان به منظور گسترش تعامل و تقویت هم گرایی بین پیروان ادیان مختلف و تحکیم مبانی تقریب بین آن‌ها از ضروریات و بایسته‌های جهان کنونی است. چنین مطالعاتی به منظور درک و شناخت متقابل معارف و اعتقادات ادیان دیگر، مسیر صلح و همزیستی میان پیروان ادیان را هموار نموده و به تلطیف و تصحیح افکار پیروان نسبت به یکدیگر و رفع سوء تفاهمات می‌انجامد. خانواده اصلی ترین نهاد اجتماعی است که در اعتلا و یا انحراف جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند. از این رو مورد عنایت تمامی ادیان آسمانی قرار گرفته است. مطالعات تطبیقی ادیان در موضوع خانواده قصد دارد جایگاه، وظایف و حقوق اعضای تشکیل دهنده نهاد خانواده را بررسی نموده و نقاط اشتراک و اختلاف ادیان در این حوزه را روشن سازد. رهیافت چنین پژوهشی شناخت مبانی در تعالیم همدیگر و زمینه های صلح و هم زیستی مسالمت آمیز را فراهم می آورد.شیوه تشکیل خانواده و به کار گیری تدابیرلازم جهت استحکام آن از دغدغه‌های بشر بوده است. با توجه به اینکه ادیان الهی همواره روشنگر مسیر حق و حقیقت و سعادت انسان بوده اند، بهترین مرجع و راهنما در چنین مسائلی هستند. با عنایت به این مسئله و ضرورت مطالعات تطبیقی پژوهش حاضر در صدد است با روش توصیفی تحلیلی ضمن واکاوی موضوع نظام خانواده در اسلام و یهود، نقاط اشتراک و اختلاف اسلام و یهود را در این حوزه استخراج نماید. رهیافت‌های حاصل از پژوهش انجام گرفته بیانگر این است که:-

از منظر قرآن و مفسران شیعه و سنی، عدالت و آزادی، دارای ارزشی هم‌سنگ بوده و همواره این دو مفهوم کلیدیدر کنار یکدیگر، حضوری همیشگی و مکملداشته‌اند. در قرآن که سرچشم? حرکت تمدنی و پویایی اجتماعی در میان مسلمانان است، عدل و آزادی، به جدّ مورد توجه قرار گرفته است. کار پیامبران الهی، برداشتن بار گران از دوش انسانها است و زنجیرشان را مى‏گشاید؛ دربار? فلسف? بعثت انبیاء می‌خوانیم که هدف ارسال رسل، آن است تا مردم به برپایی قسط و عدالت برپاخیزند. دغدغ? اصلی این رساله پرداختن به رابط? میان عدالت و آزادی از منظر مفسران فریقین است، در پاسخ به این دغدغه، سعی شده است تا بنیادهای نظری تعامل عدالت و آزادی و جلوه‌های پیوند این دو، از منظر مفسرین شیعه و اهل سنت، واشکافته شود وارتباط دقیق و سنجیده آن دو بررسی گردد. برای رسیدن به تحلیلی در این باره، می‌توان این رابطه را از سه منظر بیان کرد، رابط? تکمیلی؛ چالشی و مفهومی- مصداقی.گاهی اوقات، آزادی در برخی امور مانند آزادی توهین به مقدسات یا پذیرش سلطه کافران یا آزادی انتخاب دین غیر الهی با عدالت اجتماعی، دچار چالش می‌شود و طبعا در این موارد، عدالت، مقدم است؛ از دیگر سو، می توان از رابط? مصداقی میان عدالت و آزادی نیز سخن به میان آورد، به آن معنا که این دو مفهوم در مصادیقی چون مشورت، آزادی بیان، آزادی تجمعات و...حضور همزمان دارند؛ به نظر می‌رسد که رابط? تکمیلی، اهمیتی بیشتر دارد، به این معنا که با حضور عدالت در جامعه، افراد می‌توانند به حقوق بایست? خویش دست یابند و یکی از آن حقوق، آزادی است، آن گونه که با آزادی در جامعه، بستر برای رسیدن جامعه به عدالت و حقوق افراد فراهم می‌شود.

معارضات زبانی یهود و نصاری به‌گونه‌اي كه در قرآن به تصوير كشيده شده است حاکی از نحوۀ برخورد پیروان ادیان قدیمی با اسلام است که وجود دین آسمانی جدید را برنمی‌تافتند و آن را معرض انواع هجمه‌های خود قرار داده و به گونه‌هاي مختلف آن را به چالش كشيده بودند. قرآن کریم به تمامی اين معارضات پاسخ‌های قاطعی داده و ادعای آنان را با دلایل منطقی بی‌پایه و بی-اساس دانسته است. در این پایان نامه با روش کتابخانه‌ای در گردآوریِ مطالب، شیوۀ اسنادی در نقل دیدگاه‌ها و روش توصیفی _تحلیلی در بررسی داده‌‌ها، معارضات زبانی یهود و نصاری و پاسخ‌های قرآن بدان‌ها تبيين و با بهره‌گيري از تفاسير مهم و تأکید ويژه بر تفسیرالمیزان مورد تدقیق قرار گرفته‌ است. تأمل در آيات قرآن نشان مي‌دهد كه برخي از معارضات ميان يهود و نصاري مشترك و برخي خاص يكي از آن دو گروه است. مهم‌ترین معارضه‌های مشترک یهود و نصاری در رابطه با حضرت ابراهیم7، ادعای فرزند و دوست خدا بودن و پندار برتري بر ديگران می‌باشد تا آنجا كه ورود به بهشت و هدايت‌يابي را منوط به درآمدن به كيش يهوديّت و مسيحيّت می‌دانستند. مهم‌ترین معارضه‌های خاص یهود در رابطه با تغییر قبله، محدود بودن عذاب جهنّم براي يهود، فقر خداوند و بسته بودن دست خداوند، و معارضه‌های خاص نصاری در رابطه با الوهیّت حضرت مسیح و تثلیث است. قرآن کریم علاوه بر واهی و باطل شمردن ادعاهای آنان دربارۀ حضرت ابراهيم7، ملاک احتجاج را عالم بودن و منشأ آن را در علم و وحی الهی و برهان عقلی هماهنگ با وحی دانسته است. هم‌چنين شرط ورود به بهشت، هدایت یابی و سعادت را در ایمان و عمل صالح قرار داده است. افزون براين، ضمن فرمان به جدال احسن بر توحيد و نفی فرزند از خدا، نهی از غلو در دين و افتراء بر خدا و پندارگرايي تأكيد كرده است. براساس نتايج حاصل از اين پ‍ژوهش بیشتر معارضات یهودیان از ویژگی‌های قومی آنان نشأت ‌گرفته و معارضات خاص مسیحیان بیشتر متأثر از باورهای آنان بوده است. هم‌چنین کمیّت و کیفیت معارضات و شبهات خاص یهودیان در قرآن در قیاس با معارضات نصاری، نشان دهندۀ سرسختی و شدت عناد یهودیاندر برابر دین اسلام بوده است.

معنای تحت الفظی یک پاره گفتار همیشه با معنای مورد نظر گوینده یا نویسنده یکسان نیست. به بیان دیگر معنای حقیقی هر جمله به نقش گفتاری آن بستگی دارد که معمولا در یک بافت مناسب آشکار می شود. این موضوع درباره قرآن کریم نیز که ماده ای زبانی است مصداق دارد. در این پژوهش نقش های گفتاری آیات جزء بیست و نهم قرآن کریم براساس منابع تفسیری مورد تجزیه و تحلیل گفتمانی و متنی قرار گرفته است. نتایج بدست آمد حاکی از آن است که آیات جزء بیست و نهم 33 نقش گفتاری مختلف ایفا می کنند که از آن میان نقش های توصیف تعلیل و دستور به ترتیب پر بسمامدرین نقش ها می باشند. به همین ترتیب سه نقش عذر جواز و دعا کم بسامدترین نقش های به کار رفته در این جزء می باشند. نتایج بدست آمده همچنین نشان می دهد که 11 سوره جزء بیست و نه قرآن از لحاظ فشردگی معنایی با یکدیگر تفاوت دارند. سوره های ملک و انسان به ترتیب دارای بیشترین و کمترین فشردگی معنایی اند. و در نهایت اینکه مشخصه های نحوی مشترک مشاهده شده میان نقش های گفتاری هم طبقه مورد بحث قرار گرفته است.

این پژوهش به بررسی سریان علم دراشیای مادی ولواحق آن می‌پردازد و در این راستا، نخست دلالت‌های قرآنی، شواهد روایی و نظریه‌های عرفانی را مورد بررسی قرار می‌دهد.ازمباحث مهم این تحقیق، اثبات علم جمادات بر اساس اندیشه‌های ابن سینا است که برای این منظور، از مبانی‌ای نظیر عشق ساری و علت غایی سخن به میان آمده و نقاط اشتراک دیدگاه‌های ملا صدرا و ابن سینا و اینکه هر دو در باب علم مادیات، تا حدودی، در پی سخنی واحدند مورد توجه قرار گرفته است .نحوه‌ی علم و شعور در ماده و لواحق آن، هم به لحاظ عالِمیت ماده و هم با ملاحظه‌ی معلومیت ماده، با تکیه بر اصول، مبانی و زیرساخت‌های حکمت متعالیه‌ی صدرایی، موضوع اصلی، اساسی و محوری این رساله است که در این میان ، مساوقت علم و وجود، اصالت وجود، تشکیک وجود، بساطت وجود، وحدت وجودو تقسیم علم به بسیط و مرکب از مباحثی است که در ذیل دلایل عقلی صدرا در باب علم جمادات، در فصل آخر ، به آن‌ها پرداخته شده است.

یکی از آموزه‌های دینی (قرآنی - روایی) مسلمانان، آموزه‌ی بسیار مهم دگرگونی سیّئات و حسنات است. این آموزه تحت عناوین تبدیل، حبط و تکفیر و... در قرآن و روایات مطرح گردیده است. آنچه بیشتر مورد عنایت عالمان مسلمان قرار گرفته است مسئله حبط (احباط) و تکفیر است، ولی مسئله تبدیل دو جانبه سیّئات و حسنات با توجه به مبانی فلسفی - کلامی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. موضوع نوشتار حاضر تحت عنوان «نظریه دگرگونی سیّئات و حسنات» بر آن است تا با رویکردی میان رشته‌ای و با هدف نشان دادن میزان سازواری یا ناسازواری مسئله تبدیل دوجانبه سیّئات و حسنات با توجه به تعاریف گوناگون و مبانی مختلف فلسفی - کلامی، به تحلیل و تبیین این آموزه مهمّ قرآنی - روایی بپردازد. این نوشتار ضمن بررسی معانی حسنه و سیّئه و دگرگونی و بیان مبانی فلسفی - کلامی،‌ به امور زیر دست یافته است:اوّلاً دگرگونی دوجانبه سیّئات به حسنات امری ممکن است.ثانیاً دگرگونی سیّئات و حسنات را در اولویت قرار داده است،‌ زیرا هم جنبه ایجابی دارد و هم بیشتر مورد عنایت عالمان مسلمان بوده است.ثالثاً دگرگونی را دست کم به صورت یکی از احتمالات زیر موجه می‌‌نماید:الف. دگرگونی به معنای محو و اثبات در خود سیّئه و حسنهب. دگرگونی به معنای محو و اثبات در نگرش ناظرپ. دگرگونی به معنای تبدیل از نوع خلع و لبست. دگرگونی به معنای تبدیل از نوع لبس پس از لبسنتیجه نهایی پژوهش حاضر این است که اگر کسی اهل تبدیل سیّئه به حسنه شده است، نام ظالم از او برداشته شده و از همه مزایایی که یک انسان سالم بهره‌مند است، برخوردار می‌‌شود مگر این که دلیل خاصّ نقلی مبنی بر سلب برخی امتیازات از چنین شخصی در دست باشد.

وجود جن و کارکردهای آن از نظرقرآن، سنت و عقل مسأله ای بحثی است که درباره آن سه دیدگاه افراطی، تفریطی و معتدل وجود دارد. برخی به کلی منکر وجود جن شده اند، دسته ای دیگر وجود جن را پذیرفته، اکثر کارهای روزمره خود را منتسب به جن می دانند، نظریه معتدل آن است که اصل وجود جن را از نظر قرآن و ادله عقلی صحیح دانسته، امکان ارتباط و تأثیرپذیری انسان از جن را امری ممکن و پذیرفته شده می داند نگارنده در رساله حاضر، دیدگاه اخیر را برگزیده، با تمسک به ادله عقلی و نقلی و تبیین آرای متقدمان و متأخران، وجود جن را به اثبات رسانده است،‌ همچنین مسآله تسخیر و جن زدگی را مورد بررسی قرار داده، نظرهای "امر بین الامرین" را اتخاذ کرده است.

چکیدهیکی از مسائلی که در جهان اسلام، پس از رحلت رسول اکرم۶حادث شد این بود که مسلمانان سفارش حضرت را در مورد تمسک به دو یادگار ایشان (قرآن و عترت)برای مصون ماندن از گمراهی را به فراموشی سپرده و به صورت فرق گوناگون و ملل متفرقه شدند. در روزگار معاصر که داعیه حسبنا کتاب‌الله و رویۀ انکار اهل بیت:و فرمایشات ایشان شدت گرفته، لازم است تا برای اثبات مدعای خود به آیات قرآن استناد کنیم و این راه جز از طریق مراجعه به عالم به کتاب و قرآن ناطق پیمودنی نیست.در این تحقیق، به عنوان نمونه، خطبۀ حضرت صدیقه۳ مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و سعی شد تا مستندات قرآنی آن در امر امامت در ۳ ساحت استخراج گردد. این مستندات شامل آیات صریحی که حضرت تلاوت کردند و مضامینی از خطبه که که با آیات قرآن مطابقت و موافقت دارد می‌شود.درخطبۀ حضرت صدیقه۳، معروف به خطبۀ فدکیه، حضرت با استناد به آیات قرآن انحراف جامعه را از مسیر تعیین شده در امر رهبری بیان می کنند. بررسی روایات ذیل این آیات، مشخص می کندکه حضرت با قصد یادآوری شفارشات پیامبر اکرم ۶و امر الهی در مورد رهبری جامعه آیات را ذکر کرده اند تا بعنوان مدرکی برای همگان، گویای این امر باشد که مدعیان حسبنا کتاب الله، با غصب خلافت از کتاب خدا وند نیز اعراض کرده اند.بنابر این جویندگان حقیقت برای دست یابی به واقعیت در امر امامت، باید به سخنان عالمان واقعی کتاب خدا (بر طبق حدیث ثقلین) مراجعه کنند.کلید واژه:احتجاج، امامت، حضرت زهرا۳، قرآن، تفسیر.