جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 64 آل عمران بعد از تبیین توحید، بیان انحراف، تهدید و قهر در آیه مباهله، با روش مهرورزانه ای به تعامل میان خداباوران بر سه اصل توحید، ربوبیت الهی و پرهیز از شرک در نظر و عمل تأکید دارد. قرآن در مقابل واقعیت های تحریف شده در تعالیم پیامبران گذشته با استدلال ایستادگی و اعتقاد به تثلیث و تصلیب و فرزندخواندگی حضرت مسی× را نفی نموده است. بررسی آیه فوق نشان می دهد پس از جریان مباهله و عقب نشینی بزرگان مسیحیت و قبول جزیه، با خطاب «یا أَهْلَ الْکتَابِ تَعَالَوْا إِلَی کلِمَهٍ سَوَاءٍ بَینَنَا وَ بَینَکمْ» آنان را به گوهر مشترک بین ادیان؛ یعنی توحید و نفی شرک و ربوبیت غیرخدا و تسلیم در برابر حق دعوت نموده است. از این رو می توان با تکیه بر این آیه، روابط و تعامل سازنده با تأکید بر مشترکات را بنا نهاد و هر آنچه که تخاصم و تحقیر در راه دعوت است را به بنیانی استوار از مبانی مشترک در روابط، به کناری نهاد. از سوی دیگر محتوای این آیه شئونات مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان که با وضع قوانین اجتماعی همراه است را نیز شامل است و بر اثبات مالکیت حقیقی و نفی ربوبیت غیرخدا و زدودن شرک از اندیشه و رفتار و تحقق امت واحده اسلامی دلالت دارد.

نظریه کنش کلامی یکی از نظریات مطرح در زمینه تحلیل گفتمان و متن‌شناسی است. این نظریه که شاخه‌ای از فلسفه زبان است به بررسی افعال و جملات در موقعیت‌های مختلف می‌پردازد. کاربست این نظریه جدید در تحلیل متون دینی، افق جدیدی را در برابر پژوهشگران این حوزه قرار می‌دهد. سوره آل‌عمران در رابطه با تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب موضوعات مختلفی را مطرح می‌کند. بسیاری از آیات این سوره به بررسی ویژگی‌های فکری و رفتاری نادرست اهـل کتـاب در گذشته و حال می‌پردازد. رویکرد این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است که از الگوی کنش کلامی جان سرل برای تحلیل جملات مربوط به این تعاملات استفاده می‌گردد. پیام اصلی آیات در قالب این کنش‌ها، نظام ارزشی جدیدی را بیان می‌کند. خداوند همه پیروان ادیان الهی را در تعامل با یکدیگر به سمت و سوی وحدت ادیان برای هرچه بهتر شدن جامعه، خواه به صورت توصیه، پیشنهاد یا حتی هشدار، ترغیب نماید. غالب این کنش‌ها به صورت غیرمستقیم است و به دلیل عمق معانی جملات، برای برخی آیات می‌توان چندین کنش را در نظر گرفت. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که از میان کنش‌های پنجگانه سرل، کنش ترغیبی و کنش عاطفی درآیات تعاملات اجتماعی اسلام با اهل کتاب به نسبت سایر کنش‌ها، وجه غالب است. دلیل این بسامد بالا، آن است که تعلیل توصیف آگاهی بخش از یک سو حاکی از آن است که اراده الهی منطبق بر گفتمان ارشاد و ارتقای فهم مخاطب است و از سوی دیگر نشان دهنده این است که گوینده قصد دارد تا مخاطب به بهترین نحو تعامل مسالمت آمیزی با سایر ادیان الهی داشته باشد. هدف این تحقیق، تحلیل آیات مرتبط با تعاملات اجتماعی مسلمانان با پیروان اهل کتاب در سوره آل عمران با تاکید بر الگوی کنش کلامی جان سرل می‌باشد.

آیه 42 سوره آل عمران «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِین» از جمله آیاتی است که مقاماتی را برای حضرت مریمc بیان می‌کند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا به شیوه توصیفی- تطبیقی به بررسی مقام «اصطفاء، تطهیر و اصطفاک علی نساءالعالمین» با هدف رفع اختلاف ظاهری از آرای مفسرین فریقین در آیه 42 آل عمران بپردازد. در همین راستا با مبنا قرار دادن تفاسیر و روایات مشخص می‌شود، مفسران فریقین بر این باورند که اصطفاء اول در معنای «برگزیدگی به‌صورت مطلق، گوهر ذات حضرت مریم، عبادت و کسب توفیقات جهت خشنودی حق ‌تعالی» آمده‌ است و اصطفاء دوم در وجوهی چون «نوع ولادت حضرت عیسی، خطاب فرشتگان، فرمانبرداری و اطاعت کامل» به ‌کار رفته است. در وجه طهارت آیه به «طهارت از تمام آلودگی‌ها و رذایل اخلاقی، مثل کفر و ناپاکی‌های جسمی» اشاره شده است. هم‌چنین نساءالعالمین به‌معنای «برگزیدگی بر تمام زنان جهان و بر زنان معاصر ایشان» است. درنتیجه می‌توان بر مشابهت، عدم تهافت و هم‌سویی نظر مفسران در این‌باره تأکید ورزید.

آیات 90 و 91 سورۀ آل عمران مضمون آیۀ 86 همین سوره را تعلیل می‌کنند. این آیات در مورد شرایط پذیرش توبه و فدیه از دوگروه بحث می‌کنند: 1. افرادی که کافرند و پیوسته در حال افزایش کفر خود هستند؛ 2. افرادی که در حال کفر می‌میرند. جستار پیش ‌رو به دنبال پاسخ به این پرسش است که «تفاسیر مجمع البیان، المیزان و تسنیم چه اشتراکات و اختلافاتی پیرامون آیات 90 و 91 دارند و محاسن و معایب نظرات هریک از مفسران چیست». روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای بوده و پردازش آن‌ها به‌صورت تطبیقی می‌باشد. طبق استنتاج مقاله، توبۀ گروه اول از کافران براساس نظر علامه و شیخ طبرسی تحت هیچ شرایطی پذیرفته نیست ولی براساس نظر آیت‌الله جوادی آملی توبۀ این گروه به احتمال زیاد مورد پذیرش خداوند است. همچنین براساس دیدگاه هر سه مفسر هیچ‌گونه فدیه و بدلی از گروه دوم در آخرت پذیرفته نخواهد شد.

داستان تولد، پیامبری و حتی عروج حضرت عیسی(ع) از موضوعاتی است که به صورت مجمل در آیات قرآن کریم بیان شده است. آیه ی 55 سوره آل عمران، به صورت کلی به داستان توفی و عروج اشاره نموده است. باتوجه به اینکه «توفی» بر وجوه گوناگونی دلالت دارد؛ از اینرو چالش گاه مفسران اعم از شیعه و سنی برای نیل به معنای صحیح آن بوده است و هرکدام از مفسران برپایه ی منهج و روش تفسیر خود به بیان معنای آن پرداخته اند. پژوهش حاضر با هدف مداقه در این آیه و ارائه دیدگاه های فریقین در مورد آن از رهگذر مطالعات کتابخانه ای، به احصای بیش از 40 تفسیر مهم شیعی و 50 تفسیر مهم اهل سنت و سپس جمع آوری و تطبیق داده های آنها به روش توصیفی – تحلیلی پرداخته است تا بتواند نظر برگزیده از میان آرای مفسران شیعه و سنی را بیان نماید. جستجویِ تطبیق آرای مفسران فریقین، نظر برگزیده مفسران معاصر شیعی را در مورد عدم تقدیم و تأخیر فراز مذکور در مورد توفی روح و جسم حضرت عیسی(ع) با هم حکایت می نماید و رفعت معنوی ایشان از زنده بودن ایشان با توجه به اضراب حرف «بل» در ابتدای آیه 157 سوره نساء:« بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ» خبر می دهد. ضمن اینکه روایات دال بر رجعت ایشان در حکومت حضرت مهدی(عج) در صورت صحت، این نتیجه را تقویت می نماید.

سوره‌ی آل‌عمران از جمله سوره‌‌های مدنی قرآن است که احتمال نازل شدن همه‌ی آیات آن به‌یکباره به‌دلیل وجود به‌هم پیوستگی و انسجام و تناسب تام بین ۲۰۰ آیه‌ی آن، بسیار به‌ذهن نزدیک است. بررسی مجموعه آیات این سوره، حاکی از این است که فضای نزول آن، ناظر به‌اوصاف و شرایط و رخداد‌های ویژ‌ه‌ای است که در طول نزول این سوره اتفاق افتاده است. محتوای اصلی سوره‌ی آل‌عمران ناظر به‌دعوت مؤمنان به‌اتحاد و صبر در برابر دشمنان اسلام می‌باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تدوین شده است و در پی پاسخ به‌این پرسش است که دلیل وجود همخوانی بین نزول سوره‌ی آل‌عمران با حوادث مرتبط با مشرکان، منافقان و اهل‌کتاب، چیست؟ برآیند و حاصل این تحقیق این است که وجود ارتباط بین مفاد آیات سوره‌ی آل‌عمران با کارکرد‌های هریک از طوایف یادشده در زمان نزول آن‌‌ها، حقیقتی تردیدناپذیر می‌باشد و طرح مباحث متنوعی همانند: توحید، صفات متنوع خداوند، معاد، جهاد، امر به‌معروف و نهی از منکر، تولی، تبری و حج و نیز بیان تاریخ انبیایی مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و داستان حضرت مریم و عبرت‌‌های غزوه احد و غزوه بدر در خلال این سوره، می‌تواند شاهدی بردرستی نتیجه مذکور باشد.

در آیات 169 و170 سوره آل‌عمران، وضعیت شهیدان در نشئه برزخی تشریح شده است. در این راستا، ابتدا «حیات» داشتن آنها مورد تاکید قرار گرفته وسپس به ذکر شاخصه‌های دیگری درتوصیف موقعیت آنان پرداخته می‌شود. با توجه به قرینه «انسجام» که به نوعی رابطه بین کلمات و جملات متن دلالت دارد، به نظر می‌رسد می‌توان این مولفه‌ها را در راستای تبیین شاخصه‌های حیات قلمداد نمود. از جملۀ این شاخصه‌ها «شادمانی» است که با توجه به تقدم ذکر آن ،به نظر می‌رسد بتوان آن را به عنوان مولفه محوری حیات تلقی نمود و درباره ارتباط این دو مقوله با هم ،به بحث و بررسی پرداخت. دستاورد کلی این نوشتار که با رویکرد توصیفی و تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه‌ای سامان یافته، مبین آن است که خوانش آیات با تکیه بر قرینه انسجام می‌تواند چشم انداز تازه‌ای از «حیات» به روی مخاطب بگشاید و او را متوجه ارتباط آن با مقوله «شادمانی» نماید، مقوله‌ای که درخوانشهای مفسران مورد توجه قرار نگرفته است و به همین دلیل در انتقال یکی از پیامهای متن الکن مانده‌اند. آنچه این جستار را ضروری می‌نماید، عدم توفیق انسان معاصردر تجربه شادمانی است؛ مقوله ای که یکی از نیازهای او و محرک سایر فعالیتهایش است.

سوره آل­ عمران از سوره مدنی است که غالب محتوای آن در اوامر و نواهی و تبیین برخی از احکام بوده و بخشی از سوره­ نیز به مورد خطاب قرار دادن اهل کتاب و بخش دیگر به پردازش داستان آل­ عمران اختصاص دارد. این سوره نسبت به سوره­ های مکی دارای ویژگی­ های خاصی­ است. پژوهش حاضر با بهره ­گیری از ابزار سبک شناسی و روش ­توصیفی- ­تحلیلی می­ کوشد ویژگی­ های برجسته­ سبک این ­سوره در بُعد علم معانی را مورد مطالعه ­قرار دهد و کارکرد هر یک از لایه ­های سبکی را در تبیین معانی مورد نظر بیان ­کند تا از این زاویه، کارکرد عناصر سبک‌ساز و ویژگی ­های برجسته سبک زبانی- بیانی این ­سوره را به نمایش­ بگذارد. برآیند پژوهش نشان می­ دهد که یکی از مهم ترین ویژگی­ های سبک این سوره، اسلوب «نداء» با ساختارهایی­ چون: «یا أَهْلَ الْکِتاب‏»، «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا»، «ربِّ»، «ربنّا» و «یا مریم» است که در هر یک از این پنج اسلوب ندا به فراخور آیات، معانی قصد شده که با این سبک تناسب دارد. به علاوه دقت در سبک ندای مستقیم و غیر مستقیم و تفاوت هر یک در اظهار معانی از جمله دستاوردها و نوآوری­های این پژوهش است. افزون­ بر این، در این­ سوره در بسیاری از آیات، ترتیب و چیدمان جمله­ ها آهنگین بوده و گونه­ های مختلف تکرار و کارکرد شایسته موسیقی معنوی آن در تبیین معانی آیات شایان توجه است.

مخالفت های شدید با ترجمه قرآن پس از عصر نزول و محدود و مشروط شدن آن در چارچوب معنای ظاهری و تحت اللفظی از یک سو و شکل گیری اولین ترجمه های این کتاب مقدس به زبان فارسی کهن از سوی دیگر؛ این مسائل مهم را به ذهن متبادر کرد که مفسران و مترجمان قرون اولیه در آن فضای تحریم و ناروایی ترجمه، آیات قرآن به ویژه الفاظ و اصطلاحات سوره آل عمران را با چه مبانی و ملاک هایی ترجمه کرده اند؟ و آیا تنها با تکیه بر معانی ظاهری می توان به لایه های معنایی آیات راه یافت و ترجمه ای مطلوب را به مخاطبان قرآن ارائه داد که در راستای رسالت جهانی قرآن بتواند پاسخگوی نیازهای انسان عصری باشد؟ در این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی، و با استفاده از معتبرترین منابع ترجمه قرآن به زبان فارسی کهن به بررسی و تبیین این مسئله بر اساس تئوری هرمنوتیک معنایی پرداخته شده است. واکاوی ها نشان می دهند که گرچه مفسران و مترجمان متقدم، در ترجمه کلام وحی، شیوه های مهم و متفاوتی را به کار برده اند؛ اما آنچه که مرتبت و جایگاه این آثار را عظمت بخشیده و در انتقال پیام و مفاهیم آیات، نقشی تاثیر گذار داشته، اهتمام آنها به برداشت های چند معنایی - هرمنوتیک معنایی- در ترجمه الفاظ و اصطلاحات قرآنی است؛ موضوعی که نظریه تحت اللفظی بودن ترجمه های قرآن در ده قرن اولیه پس از عصر نزول را به چالش می کشد؛ ولی از دید محققان و اندیشمندان قرآنی مغفول مانده است.

قرآن معجزه بزرگ پیامبر اسلام و متنی فرابشری است، که پژوهشگران از جنبه‌های مختلفی آن را مورد بررسی قرار داده اند؛ تعدّد معانی برخی واژگان در قرآن و سطوح معنایی متعددی که برخی واژگان قرآنی دارند، در تمام مذاهب اسلامی پذیرفته شده است، گاهی یک لفظ در سوره ای از قرآن می تواند معانی متعددی را به خواننده منتقل کند، سطوح گوناگون معنایی در قرآن سبب شده گاهی مفسران برداشت های متعددی از یک آیه داشته باشند، اعتقاد به ساختار چندمعنایی بودن واژگان در شمار مهم‌ترین مبانی تفسیر قرآن است. بر این اساس، برای هر آیه، پس از گذر از معنایی ظاهری، می‌باید به معنایی درونی و لایه‌های بعدی معانی آیات توجه کرد. در این نوشتار پژوهشگرتلاش کرده است بستری فراهم سازد تا ضمن بررسی آیاتی که حاوی واژگان متعدد المعانی هستند، عملکرد علامه طباطبایی و علامه آلوسی را در دو تفسیر «المیزان» و «روح المعانی» در حیطه این نوع از واژگان، نشان دهد. پژوهش حاضر با هدف شناساندن مواضع وجایگاههای چند معنایی های مهم دربرخی سوره های قرآن کریم و بررسی وتطبیق دو تفسیرمذکور ضمن بیان نقاط قوت و ضعف هردوتفسیرو بیان اصول درستِ قواعد وقرائن فهم معنا، به یک درک دقیق ویکسان برسد؛ بنابر این با روش توصیفی - تحلیلی با تکیه برمنابع کتابخانه ای تلاش نموده اهمیت کشف معانی ثانویه و تأثیرآن در فهم عمیق قرآن و نقش دوتفسیر"المیزان " و"روح المعانی" در انتقال معانی الفاظ وعبارتهای چندمعنایی را بررسی کند، و بیان نموده که این دو مفسراز چه روش و مبنایی برای فهم معانی الفاظ وعبارتهای چند معنایی درقرآن بهره جسته اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کشف معنای ثانویه، فهم و درک مطالب را برای مخاطبان قرآن آسان‌تر کرده، و در برخی موارد موجب گردیده احکام نادرست از متن قرآن برداشت نشود. به فراخور موضوع مورد مطالعه، تفسیر المیزان که دیدگاه های یک عالم شیعه اثنا عشری علامه طباطبایی به روش کلامی، و روح المعانی دربردارنده دیدگاه های یک عالم سنی علامه آلوسی به روش اشعری مورد واکاوی قرار گرفته، و مشخص شد علامه طباطبایی و علامه آلوسی فقط به معنای فرهنگ واژگانی کلمات اکتفاء نکرده اند بلکه معنای دوم و بیشتر را نیز برای برخی واژگان در نظر گرفته اند تا ترجمه ای درست و دقیق ارائه دهند و مخاطب را با مفهوم صحیح عبارت آشنا کنند. علامه طباطبایی و علامه آلوسی برای یافتن معنای مراد از علم لغت و تفسیر استفاده کرده اند.