جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن کریم برخی آیات مشابه در دو یا چند سوره تکرار شده است. در مواری این تکرار با اختلاف بسیار جزئی همراه است. مانند آیه «... فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ وَ لَنْ یَتَمَنَّوْهُ أَبَدا ً...» و آیه «... فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ وَ لایَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدا ً...». در این دو آیه که خطاب به یهود است تنها اختلاف جزئی، در دو حرف نفی «لن» و «لا» است. این تغییرِ جزئی و اختلاف به ظاهر ناچیز به یقین دارای نکته ای است. مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی و تحلیلی در بیان چرایی آمدن «لن» در آیه نخست و «لا» در آیه دوم به بررسی دیدگاه های تفسیری مفسران و ادیبان در این زمینه پرداخته است که حاصل آن در سه دیدگاه قابل جمع بندی است: فرقی بین «لن» و «لا» نیست؛ هر دو برای نفی است، با این تفاوت که «لا» برای نفی عادی به کار می رود و «لن» با تأکید نفی همراه است؛ دیدگاه سوم «لا» برای نفی حال و آینده استعمال می شود، اما «لن» برای تأبید و دوام نفی استفاده می شود. بسیاری از مفسران معتقدند که چون در سوره بقره ادعای یهود سنگین تر بوده و مربوط به آخرت و بهشت جاویدان است، نفی آرزوی مرگ و ابطال ادعای آنها با حرف «لن» که برای تأبید است صورت پذیرفته و در سوره جمعه که ادعای آنها کوچکتر و مربوط به دنیا و دوستی با خداست، با حرف «لا» که نفی عادی است انجام شده است. از نظر سیاقِ آیاتِ سوره بقره، ذکر «لن» مناسب تر است، به خلاف سیاق سوره جمعه.

سوره‌های صف و جمعه، چهارمین و پنجمین سوره از سُوَر هفتگانه مسبّحات است. از میان هفت سوره مسبّحات، تنها همین دو سوره تتابع داشته‌اند. این دو سوره به لحاظ محتوایی دارای مضامین مأنوس و مشترک زیادی است که می‌توان آن‌ها را وجه اصلی ارتباط این دو سوره تلقی کرد و معارف مطرح‌شده را بر محور کلی عدم سرپیچی از دستورات خداوند و عتاب مؤمنان در هنگام سرپیچی، استوار دانست. تصویر‌سازی هنری و موسیقی کلام که ابزارهای دیگر ارتباط هستند در خدمت متن بوده و در این دو سوره از عناصر مشترک تصویر هنری و موسیقی کلام استفاده شده است. در پژوهش حاضر به این نکته پرداخته شده که به‌طورقطع، موضوع واحد در ارتباط ارگانیک دو سوره، نقش اصلی را بر عهده دارد و نمی‌توان گفت که ارتباط ارگانیک میان دو سوره از توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها حکایت دارد.