جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویلهلم دیلتای در فضای قرن نوزدهم می‌اندیشد؛ زمانی که علوم طبیعی و ریاضی نظیر فیزیک، زیست‌شناسی و مکانیک داعیه‌دار هرگونه علم ممکن هستند. غلبۀ علوم‌طبیعی در این دوره باعث شده است تا همۀ اندیشمندان علوم‌انسانی، محو علوم‌طبیعی شوند و بکوشند تا آن جایی که می‌توانند علوم‌انسانی را شبیه به علوم‌تجربی کنند. ویلهلم دیلتای از نخستین متفکرانی است که پرچم خاک‌آلود علوم‌انسانی را در قرن نوزدهم بالا برد. در زمانی که هر اندیشمندی گمان می‌برد که می‌بایست روش علوم‌طبیعی و ریاضی را در علوم‌انسانی پیاده کرد تا علوم‌انسانی نیز پیشرفت کنند، دیلتای برخواست تا به همگان نشان دهد که روش علوم‌انسانی، موضوع آن و نحوۀ پژوهش و تحقیق در آن متفاوت با علوم‌طبیعی است. دیلتای نوشتارهای زیادی را به چاپ رساند که گزیده‌ای از آن‌ها در یک مجموعۀ شش جلدی و توسط دکتر مهدی صانعی به فارسی ترجمه شده است. مجلد ششم از این مجموعه آثار با عنوان «اخلاق و جهان‌بینی» به چاپ رسیده است. این مجلد شامل برخی نوشته‌های دیلتای از 1890 تا 1911 در موضوعاتی از قبیل دین، اخلاق، ماهیت فلسفه و انواع جهان‌بینی است. به‌طور کلی، فهرست کتاب در شش بخش تنظیم شده است که هر بخش دربردارندۀ یک نوشته از دیلتای است. در بخش اول با عنوان «نظام اخلاق»، دیلتای پس از بیان نارسایی‌های اخلاق مسیحی، به تبیین نظریۀ اخلاقی خود می‌پردازد و در حد توان خود با ارجاع به تاریخ فلسفۀ اخلاق می‌کوشد تا یک «فلسفۀ زندگی» را طرح‌ریزی کند. بخش‌های دوم، سوم و چهارم به ترتیب با عناوین «فرهنگ معاصر و فلسفه»، «رویا» و «ذات فلسفه» به‌دنبال بیان کردن ماهیت و چیستی فلسفه‌اند. در این سه بخش، دیلتای درصدد بیان صورت‌های تاریخی تفکرات فلسفی تا زمان خودش، شامل یونان باستان، قرون وسطای مسیحی و اسلامی و دوران جدید، می‌باشد. در بخش پنجم، انواع جهان‌بینی و بسط و رشد آن‌ها در نظام‌های مابعدالطبیعیه مورد تحلیل و واکاوی دیلتای قرار می‌گیرد. وی در این فصل سه جهان‌بینی شاعرانه، دینی و فلسفی را از هم متمایز می‌کند و یک روند تکاملی برای انسان از سمت جهان‌بینی شاعرانه به جهان‌بینی فلسفی درنظر می‌گیرد. در فصل آخر نیز به مسئلۀ دین پرداخته می‌شود. درمجموع می‌توان تصدیق کرد که کتاب دارای ترجمۀ روانی است و از طرف دیگر، موضوعات درنظر گرفته شده در جلد ششم این مجموعه آثار، از جذاب‌ترین مباحث فلسفی‌اند. بدین جهت، خواندن کتاب به تمام علاقه‌مندان به حوزۀ علوم‌انسانی پیشنهاد می‌شود.

اين کتاب با تأملات کلي درباره نياز، فرض و اصول اساسي و غيره فلسفه آغاز مي‌شود. در آن‌ها نقيصه‌اي است که تأملات کلي‌اند، ولي موجب آن اين واقعيت است که فرض، اصول و اشکالي از اين قبيل هنوز ورود به فلسفه را با تارعنکبوت‌هايشان مي‌پوشانند. بدين سال تا جايي هنوز ضروري است بدان‌ها تا روزي که فرامي‌رسد، هنگامي‌که از آغاز تا فرجام، خود فلسفه است که صدايش شنيده مي‌شود.

اين کتاب با تأملات کلي درباره نياز، فرض و اصول اساسي و غيره فلسفه آغاز مي‌شود. در آن‌ها نقيصه‌اي است که تأملات کلي‌اند، ولي موجب آن اين واقعيت است که فرض، اصول و اشکالي از اين قبيل هنوز ورود به فلسفه را با تارعنکبوت‌هايشان مي‌پوشانند. بدين سال تا جايي هنوز ضروري است بدان‌ها تا روزي که فرامي‌رسد، هنگامي‌که از آغاز تا فرجام، خود فلسفه است که صدايش شنيده مي‌شود.

نظام اخلاق عرفی نخستین اثر دستنوشت و بر جای مانده از هگل فیلسوف آلمانی است. هگل در این اثر درخشان یکی از مفاهیم اساسی نظام فکری خود یعنی تحقق ایده را به شیوه نظام مند مورد مداقه قرار می دهد. در واقع در این اثر مهم ، به بیان صورت بندی اجتماعی و سیاسی اندیشه خود می پردازد که بعدها به صورت مفصل تر و به شکل سلیس و پخته تری در پدیدار شناسی روح و سپس در دایره المعارف علوم فلسفی و عناصر فلسفه حق به آن پرداخته است. هگل در این اثر سترگ ، به مدد مفاهیمی چون تفاوت ، شناخت..و برخی مفاهیم دیگر به فرآیند شکل گیری جامعه و بستر تکوین اخلاق عرفی می پردازد. هگل باور دارد فردی دانستن اخلاق نادیده گرفتن جهانی ، اجتماعی و سیاسی را در پی دارد که در پس عمل اخلاقی فرد نهفته است. کتاب در فاصله بین سال های ۱۸۰۲ تا ۱۸۰۳ به نگارش درآمده است و یکی از درخشان ترین اثار هگل است.

این مقاله به نقد دیدگاه نویسندگان کتاب «پیامبری دیگر، عیسی× در قرآن کریم» در مورد آیه 35 مریم پرداخته که مخاطب اصلی آیه را مشرکان مکه می دانند و نه مسیحیان. با توجه به اینکه مفسران مسلمان مخاطب اصلی آیه را مسیحیان می دانند، این دیدگاه تفسیر جدیدی است. در این رابطه با روش تحلیل تاریخی محتوایی سوره مریم با استناد به شواهد تاریخی و آیات دیگر و بررسی ادله ای که نویسندگان ارائه کرده اند، این دیدگاه نقد می شود. دلیل اصلی آنها رویکرد همدلانه قرآن کریم با مسیحیان در این سوره است. با پذیرش این اصل، مشخص شد که مخاطب آیه نمی تواند غیر از مسیحیان باشد. سوره مریم در یکی از زمان های حساس تاریخ اسلام، برای ارتباط با مسیحیان نازل شده و در هجرت مسلمانان به حبشه دستمایه ارتباط آنها با نجاشی و پیروزی در مقابل مشرکان بوده است. هر چند محتوای سوره با اعتقادات اصلی مسیحیان، که مورد تایید قرآن کریم است، هماهنگ است، اما قرآن کریم اعتقادات نادرست آنها را نیز با رویکرد همدلانه غیرمستقیم نقد کرده است. بررسی آیات پیرامونی آیه 35 مریم، همچنین آیه 171 نساء و آیات سوره زخرف که نویسندگان به آن استدلال کرده اند، نیز نشان می دهد که مخاطب اصلی این آیه مسیحیان می باشند.

آفرینش حضرت عیسی× از مسائل چالشی و پر بحث است که در قرآن کریم به ویژه در سوره مریم در خصوص کیفیت خلقت، باور های غلط و انحرافات ایجاده شده در خصوص آن بحث شده است. در زمینه عبارت «قَوْلَ الْحَق ِّ» در آیه 34 مریم نظرهای گوناگونی از مفسران فریقین وجود دارد. خود حضرت عیسی×، گفتار پیشین حضرت در معرفی خود و نیز نعتی برای حضرت ازجمله آراء تفسیری در خصوص متعلق «قَوْلَ الْحَق ِّ» است. همچنین از آراء عمده تفسیری آن است که «قَوْلَ الْحَق ِّ» به کیفیت خلقت حضرت مسیح× و آن هم بر پایه «کُنْ فَیکونُ» امر الهی؛ خلق لا من شیء اشاره دارد. بر این پایه میان «قَوْلَ الْحَق ِّ» و «کُنْ فَیکونُ» ارتباط وثیقی وجود دارد به گونه ای که «قَوْلَ الْحَق ِّ» را می توان همان گفتار «کُنْ فَیکونُ» خداوند در ایجاد و آفرینش حضرت عیسی× دانست. بنابراین «کن فیکون» به عنوان فاعلیت امری خداوند نقش بسزایی در ارائه هستی خداشناسی قرآنی دارد و هرگونه باور غلط ازجمله نظریه «صدور» و «ولادت» که به خداوند نسبت داده شده و ریشه در اندیشه کافران پیشین و به تبع آن یهودیان و مسیحیان دارد را به بوته فراموشی می سپارد.

نظام اخلاق عرفی نخستین اثر دستنوشت و بر جای مانده از هگل فیلسوف آلمانی است. هگل در این اثر درخشان یکی از مفاهیم اساسی نظام فکری خود یعنی تحقق ایده را به شیوه نظام مند مورد مداقه قرار می دهد. در واقع در این اثر مهم ، به بیان صورت بندی اجتماعی و سیاسی اندیشه خود می پردازد که بعدها به صورت مفصل تر و به شکل سلیس و پخته تری در پدیدار شناسی روح و سپس در دایره المعارف علوم فلسفی و عناصر فلسفه حق به آن پرداخته است. هگل در این اثر سترگ ، به مدد مفاهیمی چون تفاوت ، شناخت..و برخی مفاهیم دیگر به فرآیند شکل گیری جامعه و بستر تکوین اخلاق عرفی می پردازد. هگل باور دارد فردی دانستن اخلاق نادیده گرفتن جهانی ، اجتماعی و سیاسی را در پی دارد که در پس عمل اخلاقی فرد نهفته است. کتاب در فاصله بین سال های ۱۸۰۲ تا ۱۸۰۳ به نگارش درآمده است و یکی از درخشان ترین اثار هگل است.