جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریۀ رؤیاهای رسولانه که آخرین نظریۀ عبدالکریم سروش در باب وحی و قرآن محسوب می‌شود، تکمیل کنندۀ برنامه‌ای است که وی از چند دهه پیش در جهت تدوین الاهیاتی سازگار با عقلانیت انتقادی آغاز کرد. در بطن این دیدگاه نظریه‌ای درباب زبان دین وجود دارد که می‌توان آن را «زبان رؤیایی دین» خواند. در این مقاله پس از مشخص کردن جایگاه نظریۀ رؤیاهای رسولانه در نظام فکری سروش و جایگاه بحث زبان دین در آن، به «زبان رؤیایی دین» پرداخته شده است و در نهایت نشان داده شده است که از نظر صاحب نظریه، زبان رؤیایی، قسمی از زبان استعاری مطابق با دیدگاه‌های فلسفی و زبان‌شناختی جدید به استعاره است. بر این مبنا سرشت استعاری زبان رؤیایی دین نه‌تنها تقلیل دهنده جایگاه شناختی و قدسی متن دینی نیست، بلکه می‌تواند توجیهی برای این ادعا فراهم آورد که متن دینی در مقام متنی استعاری منبعی یگانه و بی‌بدیل و تحویل‌ناپذیر برای شناخت است؛ و «ظواهر نص» بی آنکه به ورطه نص‌گرایی یا عقل‌ستیزی درافتیم، داری اصالت و اعتبار و تقدس‌اند.

ادیان الهی و مکاتب روان شناسی، به "رویا" و آنچه در خواب دیده می شود، توجه ویژه داشته اند و با دیدگاه و بیان خاص خود، به تبیین علت به وجود آمدن رویا، و تحلیل آن، پرداخته اند. با توجه به اینکه محی‌الدین ابن عربی یکی از عارفان پرآوزاه مسلمان است، برآن شدیم تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین رویکرد فراطبیعت گرایانه او در مسئله "رویا" و "زبان رویا" و مقایسۀ آن با نگرش طبیعت گرایانه اریک فروم، روان شناس اجتماعی مکتب فرانکفورت بپردازیم. یافته های پژوهش نشان می دهد که ابن عربی "رویا" را یکی از مظاهر ناخودآگاه آدمی در ارتباط با دنیای" فراواقعی" بر می شمارد که ریشه در عالم غیر محسوس و غیر مادی دارد. عالمی که معانی و حقایق، صورت جسمانی به خود گرفته اند و منتقل کننده مضامینی هستند که ابن عربی آن را ذیل کلان مفهوم "زبان نمادین " صورتبندی کرده است. این در حالی است که اریک فروم بر اهمیت اتصال و ارتباط رویاها و ضمیر ناخودآگاه فرد با طبیعت تأکید دارد. وی رویاها را پدیده ای مربوط به روان، کاملا معتبر، دلالت گر و با معنی می داند که در آن، تجربیات ناخودآگاه به صورت نمادها و نشانه هایی از نیازها و تمایلات نهان فرد مشاهده می شود که ذیل مفهوم "زبان سمبولیک" به تبیین آن می پردازد.

برناردوس سیلوستریس از جمله اندیشمندان قرن دوازدهم میلادی است. مهمترین اثر وی رساله «تبیین عالم» است که در آن با به کارگیری اسطوره های یونانی و رومی و فلسفه در معنای نوافلاطونی و افلاطونی میانه و باورها و اعتقادات مسیحی، به توضیح و تبیین آفرینش جهان و انسان می پردازد. هنر برناردوس ترکیب آموزه های مختلف از جمله اسطوره، فلسفه و باورهای مسیحی در این رساله است. با بررسی این رساله مشخص می شود که زبان دین حاکم بر آن هیچ کدام از اقسام زبان دین همچون زبان ایجابی، تشابهی، زبان سلبی و یا زبان تفضیلی نیست، بلکه زبان دین حاکم بر آن، زبان رمزی تمثیلی است. به بیان دیگر برناردوس با استفاده از آموزه های مختلف، نظام منسجمی از آنها ایجاد می کند و با به کارگیری زبان رمزی تمثیلی، اسطوره های یونانی و رومی را که در فرم و صورت الحادی و کفرآمیز اند در خدمت تایید صحت اعتقادات مسیحی به کار می برد.

گسترش پیشرفت‌های علم در قرون اخیر و نحوة موضع‌گیری‌های اصحاب کلیسا، نظریات گوناگونی را دربارة روابط علم و دین باعث گردید، که تعارض، جدایی و همکاری از نمونه‌های مهم آنها است. برخی از متفکران قرن بیستم، با نظر به جدایی قلمروها و روش‌ها و زبان علم و دین، تلاش کردند تا درکنار علم، برای دین قلمروها، زبان و روش‌های خاص خود را تعریف کنند. در این زمینه، ویتگنشتاین، بریث ویت و استیس دارای نظریات مهمی هستند، زیرا آنها با نگاه پدیداری و غیرمعرفت‌بخش به گزاره‌های دینی کارکردهای خاصی را برای آنها در نظر می‌گیرند. ویتگنشتاین به کاردهای زبان دین در زندگی دینداران و تفکیک ساحت‌های دینی از علمی، بریث ویت به تحویل گزاره‌های دینی به گزاره‌های اخلاقی، و استیس با تاکید بر ویژگی عرفانی آموزه-های دینی، برای آنها کارکردهای خاصی را تعریف می‌کنند، ضمن اینکه تقریبا همگی در محورهایی چون ایمان‌گرایی، عدم امکان ارزیابی عقلانی، رد برتری یک دین بر دین دیگر و عدم کاشفیت از واقعِ آموزه‌های دینی اتفاق نظر دارند. چنین رویکردهایی منجر به تلقی ناقص و بعضا سوء تعبیر از آموزه‌های دینی و تفسیر نسبی‌گرایانه و انسان‌محورانه از کارکردهای دین می‌شود.

استعاره، از شیوه‌های زبانی برای بیان مفهومی خاص به‌ واسطه مفاهیم دیگر است که عدم شناخت آن سبب لغزش در فهم متن، معنا و معرفت می‌شود. نوشتار حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، استعاره ادبی و معرفتی را با تحلیل دو رویکرد معناشناختی و کاربردشناختی از دیدگاه استاد مطهری مورد پردازش قرار می‌دهد. آیا استعاره می‌تواند در زبان دین به گفتار عملی تحقق یابد؟. استعاره، تنها بیانگر معنا نیست، بلکه از رهگذر چیدمان حساب‌شده‌ی واژه‌ها، در متن دینی رخ می‌نماید که به تحقق گفتار عملی می‌انجامد؛ بنابراین، علاوه‌ بر زیبایی‌بخشی و استواری گفتار، ارتباط بیرونی با جهان خارج و مخاطب نیز از استعاره به‌دست می‌آید. نتیجه این پژوهش، سیر از مرحله‌ی معنا به روح متن است، که فرآیندی پویا همراه با گوینده و شنونده و همچنین بافت گفتار را مورد توجه قرار داده است.

ترجمه ماشینی : این جلد، کاوش بسیار تحسین شده ایزابل ریورز در رابطه بین دین و اخلاق از اواسط قرن هفدهم تا اواخر قرن هجدهم را تکمیل می کند. او به بررسی این موضوع می‌پردازد که چه اتفاقی افتاده است که تلاش‌هایی برای جدا کردن اخلاق از دین، و یافتن پایه‌های اخلاقیات در ساختار طبیعت انسان صورت گرفت. کتاب او توجه زیادی به حرکت ایده ها در جزایر بریتانیا دارد و تأثیر عظیم اندیشه اخلاقی شفتسبری را نشان می دهد. این مطالعه که به دقت تحقیق شده و به طور قابل دسترس نوشته شده است، سهمی حیاتی در درک ما از تفکر قرن هجدهم دارد.

فلسفه دین تفسریی معقول و منطقی از تجربه و زبان دینی است. فلسفه دین تا آنجا که به اندیشه درباره دین مربوط می شود، با فلسفه درهم آمیخته است. تفکر فلسفی همواره خردگرا و به طرزی ژرف معقول بوده است. فلسفه دین تحلیلی عقلانی از تجربه دینی و مساله زبان دین است. در فلسفه دین، همچنان که در تفکر غربی و الهیات مسیحی بسط یافته است، ممکن است دو پرسش عمده به نمایندگی از پرسش ها و مسایلی که با استفاده دینی از زبان همراه می شوند، تشخیص داده شود: ما چگونه باید معنای اصطلاحاتی را بفهمیم که برای اطلاق کردن چیزهای خاصی به خداوند به کار می بریم؟ آیا این عبارت و اصطلاحات در بردارنده معانی یکسانی است وقتی آنها را برای خداوند یا در مورد مخلوقات استفاده می کنیم؟ مساله دیگر این است که خداوند به طرزی بنیادین و بی نهایت متفاوت از انسان ها و دیگر مخلوقات است و به نظر می رسد ممکن نباشد که این واژه ها و عبارات هم درباره خداوند و هم مخلوقات به معنای یکسانی صادق باشد. در سالیان اخیر، شماری از تحلیل گفتمان های خداشناختی ارایه شده است. از این رو، این مقاله با مطرح ساختن تفسیر نمادین، که به نوبه خود بسط یافته نمادگرایی در متون و آداب دینی است، به کاستن مسایل و مشکلات زبان دینی می پردازد. بنابراین، گام نخست این مقاله شامل مروری بر مساله زبان دین و تاملات فیلسوفان و خداشناسان بر آن است. سپس، ارتباط بین نمادگرایی و تفسیر و عملکرد آنها به نحوی تحلیلی بررسی می شود.