جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه کارکردی یا پدیدار شناختی ارنست کاسیرر درباره آگاهی اسطوره‌ای و تمایز آن از دیدگاه های روان‌شناختی و متافیزیکی در پرتو تأثیر پذیری این فیلسوف نوکانتی ازکانت، می‌پردازد. از آن جا که دیدگاه کاسیرر نسبت به اسطوره با توجه به دیدگاه‌های مسلط و رایج روان شناختی و متافیزیکی مطرح شده است؛در این پژوهشسعی می شود با روش مطالعه مقایسه ای قبل از بیان ویژگی‌ها و مولفه های خاص نگاه کاسیرر به اسطوره به اجمال به بررسی وتوصیف و تشریح ابعاد کلی این دو نگاه رقیب بپردازیم وسپس به نحومقایسه ایدیدگاهخاص کاسیرر رابررسی کنیم. آنچه دیدگاه اورا از این دو دیدگاه رقیب متمایز می کند شیوه پرداختن او به اسطوره است که با عنوان پدیدار شناسی، درک انتقادی و درک کارکردی آگاهی اسطوره‌ای معرفی می‌شود.هم چنین درجای جای این پژوهش سعی بر بیان و تأکید تعلق خاطر این فیلسوف نوکانتی به کانت ودیدکاه انتقادی او وهگل و پدیدارشناسی روح اوشده است.

تفكر به مسئله ي آزادي انسان از مسائل مهم و مورد توجه در فلسفه ها بوده است. در تفكر كانتي صحبت از آزادي در حوزه ي اخلاق يا عمل به ميان مي آيد. این امر که انسان آزاد و اخلاقی چگونه در قلمرو طبیعت عمل خواهد کرد و حال آنکه طبیعت قلمرو ضرورت علی و معلولی می باشد مسئله ایست که با توجه به دوپاره گی فلسفه ی نقادی کانت در دو حوزه ی عمل و نظر با مشکل مواجه می شود. با وجود تلاش وي در ارائه ي نظامي جامع و مستحكم، اين نظام هم با نقائص و مشكلاتي دست به گريبان است. يوهان گتليب فيشته (1814- 1762) فيلسوف برجسته ي آلماني باتلقي خاص خود از ايدئاليسم به سراغ فلسفه ي كانت رفته و معتقد است فلسفه ي نقادي اگر در مسير صحيح خود قرار بگيرد به راهي جز ايدئاليسم محض منتهي نخواهد شد. به اعتقاد فيشته نه تنها صورت آگاهي بلكه محتواي آن نيز چيزي جداي از فعاليت و تلاش ناخودآگاه و بيكران « من » نيست. اين فعاليت است كه زمينه ي نهايي آگاهي را فراهم مي آورد. اما اين آگاهي پديد نمي آيد مگر آنكه « جز- من‌» يا طبيعت رويارويي «من» قرار بگيرد. «جز- من» به اعتقاد وي وسيله و عرصه اي براي «من» است تا به خود تحقق بخشد و به اهداف اش برسد. طبيعت ميداني است براي عمل. پس« من » محض يا استعلايي را بايد همچون فعاليتي نامحدود انگاشت كه در جهت آگاهي به آزادي خويش، از راه واقعيت بخشيدن به ذات اخلاقي خود، مي كوشد و فرانهادن « جز- من» را بايد وسيله اي ضروري براي دست يابي به اين هدف دانست. از اين رو اهداف پرداختن به اين رساله عبارتند از :-

مسئله اصلی تحقیق این است که از «از منظر علامه طباطبایی (ره) چه انتقادهایی بر راه‌حل کانت برای قضایای ترکیبی پیشین می‌توان ارائه کرد؟»در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی – عقلی به بررسی این مسئله پرداخته شده است. طبق یافته‌های تحقیق، کانت معتقد است که قضایای ترکیبی پیشین بر اساس «مفاهیم پیشین» امکان‌پذیر است. مفهوم «زمان» و «مکان» به عنوان دو عنصر پیشین در قوه حساسیّت وجود دارند و قوه فاهمه نیز واجد دوازده مفهوم پیشین است که فاهمه بعد از دریافت شهودات از قوّه حساسیت، آنها را ترکیب نموده و در قالب مفاهیم پیشین قرار می‌دهد. وبدین وسیله حکم شکل گرفته ،شناخت حاصل می‌شود. به عبارت دیگر در این دسته از قضایا ماده شناخت از خارج تأمین می‌گردد و صورت شناخت را ذهن بدان می‌بخشد. با این توضیح شناخت امور خارج از زمان و مکان ممکن نخواهد بود. اما علامه طباطبایی (ره) حل این مشکل را در قالب مفاهیم کلی معقولات ثانی جستجو می‌نماید و معتقد است که نفس ما در مقایسه خودش با افعال و آثارش این مفاهیم را به صورت حضوری درک می‌نماید. سپس از آن چه درک نموده صورت‌برداری می‌نماید وآن را بر خارج تطبیق می‌کند. به هر حال راه‌حلّ کانت سرانجام به انکار ما وراء الطبیعه وانکارشناخت واقعیت اشیاء(حیثیت فی نفسه اشیاء)، و نفی ضرورت و کلیت مفاهیم کلی در خارج منتهی می‌گردد، در حالی که بر اساس راه‌حلّ علامه طباطبایی (ره) علاوه بر این که شناخت بشر به تجربه محدود نمی‌گردد، امکان دسترسی به واقعیّت فی الجمله فراهم می‌شود و افزون بر این، ضرورت و کلیّت مفاهیم کلی نسبت به خارج حفظ می‌شود.

اصل تکلیف از اصل مهّم در فلسفه اخلاق ایمانوئل کانت است. اصل تکلیف از دیدگاه کانت اصلی عقلانی است. کانت با بیان امر مطلق و صورت های مختلف آن معیاری برای اخلاقی بودن یک عمل به دست می دهد. صورت کلّی آن، مطابقت اراده با قانون کلی است. همه تکالیف قابل استنتاج از این اصل عام هستند. اصل تکلیف برای هارولد آرتور پریچارد نیز از اهمیّت بسیار زیادی برخوردار است. با این تفاوت که پریچارد آن را شهودی می داند. او معتقد است افراد با قرار دادن خودشان در معرض یک مورد واقعییا تصوریمی توانند تشخیص دهند که ملزم به کاری هستند یا نه.کانت و پریچارد با این که هر دو وظیفه گرا و شناخت گرا هستند ولی کانت یک فیلسوف غیرواقع گراست به این معنی که مفاهيم اخلاقي را كاشف از اموری غيرواقعي مثل اعتبار يا قرارداد آدميان مي داند ولی پریچارد واقع گراست و معتقد است مفاهيم اخلاقي كاشف از واقعيّت و برگرفته از امري حقيقي است و نیز در روش و مبانی فلسفه اخلاق خود متفاوتند. روش کانت روشی عقلی و فارق از هرگونه اتکا به تجربه ولی روش پریچارد روشی شهودی است.

اثبات وجود خداوند یکی از دغدغه های اساسی فلسفه سنتی است. با ظهور کانت این مساله بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است، جریانی که تصور می شود ما بعد الطبیعه را تقریبا به بن بست رسانیده است. علی رغم تحدیی که در سیستم نظری کانت در مقابل این گونه مباحث صورت گرفته است ، تمامی طرق وصول به غایاتی که مابعد الطبیعه آن ها را دنبال می کند – و البته مدعی شناختی یقینی در مورد آن هاست ؛ که این به هیچ وجه مورد تایید کانت نیست – مسدود نمی گردد. بلکه او سعی کرد مابعد الطبیعه را و به طور کلی فلسفه را از انزوایی که به آن دچار شده بود نجات دهد و در حقیقت او به نوعی سعی کرد از نابودی مابعدالطبیعه – مساله‌ای که بشر هیچ گاه نمی تواند از آن دست بشوید- ممانعت نماید.کانت از یک طرف با طرح سنجش قوه خرد بشری ، توانست ادعاهای مخالفان مابعد الطبیعه را به چالش بکشد و آن ها را بی اعتبار سازد و از طرف دیگر با طرح برهان اخلاقی و تلقی خداوند به عنوان شرط معناداری هر گونه نظام اخلاقی ، توانست جایگاه از دست رفته خداوند ، به عنوان یک عامل تاثیر گذار در زندگی بشر را به او برگرداند.در این تحقیق سعی بر آن است که تبیین درستی از نقش و جایگاه مثبتی که خداوند در سیستم کانتی دارد ارایه شود . علی رغم این که فلسفه کانت – به عنوان با شکوه ترین نظام فلسفی قرن هجدهم – آبستن بسیاری از مکاتبی است که بعد ها به منصه ظهور رسید ، اما قضاوت پوزیتویستی درباره چنین سیستمی ، بدون شک، قضاوتی منصفانه نخواهد بود. در نهایت با این که کانت به نا توانی عقل بشر برای کسب معرفت در باب مسایلی همچون وجود خداوند اذعان می کند ، با این وجود راهی جدید را پیش روی ما می نهد که از بسیاری جهات بر طرق دیگر فضل تقدم دارد.

هدف از این تحقیق بررسى مهمترین نظریات تربیتى روسو و کانت در ارتباط با اهداف، اصول، روش‌ها و محتواى تعلیم و تربیت و همچنین بررسی جنبه‌هایی از تأثیرات اندیشه هاى تربیتى روسو بر کانت با استفاده از آثار بجاى مانده از آنها مى‌باشد. در این تحقیقاز روش تحقیق توصیفى- تحلیلى استفاده گردیده است. سوال هاى تحقیق شامل مهم‌ترین نظریات تربیتى روسو، کانت، همچنین بررسى تأثیر نظریات تربیتى روسو بر کانت مى باشد. در پایان نتیجه گرفته‌میشود که کانت در زمینه اندیشه‌هاى تربیتى از روسو تأثیر پذیرفته است و هر دو اندیشمند به انسان طبیعی،تربیت منفى، تربیت اخلاقى، و آموزش متناسب باسن متربیان اعتقاد داشته و شروع تربیت کودک را از ابتداى تولد مى دانند. و بیشترین تأثیرپذیرى کانت از روسو در زرمیته تربیت اخلاقى بوده است.

به کاربردن نظریه ی ذهنی "کانت" در زیبایی شناسی، برای بررسی یک اثر هنری به عنوان عین مدعی زیبایی، موانع بسیاری دارد. از جمله روشن نبودن ذهنیت و عینیت در تعریف زیبایی و هنر. در این تحقیق سعی برآن است این موانع از سر راه برداشته شود. به این منظور ابتدا تعاریف کانت از امر زیبا بر اساس لحظات چهارگانه در تعریف امر زیبا مرور می شود.سپس اعتبار دستگاه زیبایی شناسی کانت در نظریات برجسته ی تاریخ زیبایی شناسی و فلسفه ی هنر مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آن مکانیزم قوای شناسایی انسانی برای ارائه ی داوری ذوقی در شکلی استعاری مدل سازی می شود و مفاهیمی چون دیالکتیک ذوق – شناخت معرفی می گردد.دستگاه شناخت شناسانه ی به دست آمده با یاری از تشابه ساختار بازی و هنر در دیدگاه "هانس گئورگ گادامر" سه کیفیت عینی برای تعریف امر زیبا بر مبنای اصول ذهنی زیبایی شناسی کانت به دست خواهد داد. که دو قابلیت آن از وجه سلبی و یک قابلیت از وجه ایجابی است. با پیش فرض زیبایی به عنوان خاصیت جوهری هنر وبا بهره گیری از این نظام استنتاج شده، تلاش می شود که به اشکالات اساسی ای که نظریه ی معاصر هنر به زیبایی شناسی فلسفی وارد می داند، پاسخ داده شود. با این ابزار و به عنوان نمونه به بررسی ویژگی هایی از نمایشنامه ی"جشن تولد" اثر "هارولد پینتر" پرداخته می شود که آن را به عنوان عین واجد زیبایی مستحق صدور حکم ذوقی می کند.

در دوران مدرن در نتیجه‌ی تلاش‌های متفکران و فیلسوفان این دوره، انسان بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفت و جایگاه مرکزی را در عالم اشغال کرد. در این دوران همه چیز از زاویه‌ی انسانی تعریف می‌شد. بر این اساس مفهوم حق هم در این دوران معنایی انسانی به خود گرفت. در این دوران حقوق کیهان محور یونان باستان و حقوق خدا محور قرون وسطی، که در نتیجه‌ی آن، نقش اراده‌ی انسانی در تعیین حقوق فردی و اجتماعی نادیده گرفته می‌شد و حق به مجموعه‌ای از ارزش‌های از پیش تعیین شده اطلاق می‌گردید و انسان همواره محکوم به رعایت این ارزش‌ها بود، کنار گذاشته شد. متفکران دوران جدید با ارج نهادن به مقام والای انسانی در تعیین سرنوشت خویش و تأکید بر توانایی‌های عقل انسان در شناسایی حق و حقوق، مفهوم حق را در رابطه‌ی تنگاتنگ آن با اختیار و اراده‌ی انسانی مطرح کردند. جان لاک فیلسوف قرن هفدهم و نظریه‌پرداز بزرگ حقوق طبیعی، انسان را دارای حقوقی می‌دانست که مستقل از کلیسا و نظام حکومتی معتبر بود و عقل و خرد انسانی کاشف این حقوق بود و لذا حقوق انسان، حقوق اعطایی از جانب کلیسا و حکومت نبود و تنها نقش حکومت، پاسداری از حقوق طبیعی افراد بود. در ادامه‌ی این مسیر فکری به فیلسوف اخلاق قرن هجدهم، ایمانوئل کانت می‌رسیم. کانت نیز مفهوم حق را در ارتباط با مقام و منزلت رفیع انسانی مطرح کرد و می‌توان گفت که بیشتر از جان لاک، به برجسته کردن جایگاه انسان در ارتباط با حقوق انسانی پرداخت. او مفهوم حق را در حوزه‌ی اخلاق مطرح کرد تا همواره انسان با التزام به قانون اخلاقی و خرد خود بنیاد، در ارتباط با دیگر انسان‌ها به گونه‌ای اخلاقی و از بُعد شرافت والای انسانی و غایت فی نفسه بودن انسان، هم در وجود شخص خویش و هم در وجود دیگران، با آنان رفتار کرده و حقوق انسانی را مراعات نماید و با حرکت در مسیر تکامل اخلاقی، هر چه بیشتر در راستای انسانیت گام برداشته و آزادی را تحقق بخشد.

موضوع این پژوهش بررسی اخلاق فضیلت فیلیپا فوت و معرفی نظریه هنجارمندی طبیعی و تعریف خوبی طبیعی از دیدگاه او، و مقایسه آن با نظریه ی خوبی طبیعی مطرح در عصر جدید است. پیشینه اخلاق مبتنی برفضیلت به اخلاق باستانی برمی گردد. فوت مانندآنسکومب، مک اینتایر، و مرداک در احیاء فلسفه اخلاق فضیلت محورتلاش نموده است. فوت خوب را بخشی از واقعیت می داند. وبه نظر او یک عمل وقتی عمل خوب است که ذیل فضیلتی قرار گیرد. بشر همواره دلیلی برای پی جویی فضیلت و پرهیز از رذیلت دارد، به فضایل نیازمند است به همان اندازه که به دستان و چشمانش نیاز دارد. فوت برمعنای عرفی خوب تأکید دارد و منظورش را از خوبی خصلت ِویژه یا کارکرد خاص یک موجودزنده منفرد معرفی می کند. عقلانیت را شامل هر عمل و باور و گرایش می داند که بر دلیل مشروعی استوار باشد. پایه «احکام اخلاقی» فضایل و رذایل فردی است. و برای گفتن اینکه فلان چیز فضیلت یا رذیلت است دلیل عینی وجود دارد. «نظریه فضیلت-رذیلت» روش عالی برای ساخت طرز فکر عینی در داوری اخلاقی است. «خوبی» استعدادها و اعمالی است که برای شیوه خاص زندگی ضروری هستند. احکام اخلاقی درباره خوبی ِطبیعی هایی است که آدمی «می خواهد». با توجه به «دستور هنجارمندی طبیعی»، «خوبی و بدی اخلاقی» یک زیر طبقه از رده عام «خوبی و بدی طبیعی» هستند و خوبی اخلاقی تافته جدا بافته از خوبی طبیعی نیست. مدعای تمایز بین این دو در عصر جدید اتفاق افتاده است: 1) وقتی خوب طبیعی توسط «اراده فرد» یا «حاکم» یا «خدا» تأیید شود خوب اخلاقی حاصل می شود. 2) خوب اخلاقی مستقل از خوب طبیعی است و بلکه شرط لازم آنست. بر خلاف هر دو گروه فوت معتقد است آنچه خوبی اخلاقی نامیده شده همان خوبی طبیعی است که در مورد انسان ها به کار می رود. خوبی طبیعی، فقط به موجودات زنده فی نفسه و اجزا، و مشخصات، و کارکردهای آنها قابل اسناد است. و آن یک خوبی مستقل هست که مستقیماً به ارتباط یک فرد با فرم زندگیِ نوعیش بستگی دارد. گر چه خوب ِبشری متفاوت با خوب در عالم حیوانی و گیاهی است با این حال یک ساختار مفهومی مشترک وجود دارد. فوت با تکیه بر قاعده ی عام هنجارمندی طبیعی، همه انواع خوبی را طبیعی می داند. آدم خوب کسی است که خوبی مربوط به بشر را داراست. پس عمل برطبق فضایل فردی ما را به خوبی بشر که همان سعادت است می رساند.

پژوهش حاضر به نقد تطبیقی دیدگاه های غزالی و کانت درباره رابطه اخلاق و دین و اشارات آن در تربیت اخلاقی پرداخته است. در این باره بر اساس پیشینه نظری موضوع، ابتدا نظریه های راجع به نقش عقل و دین در بنیاد اخلاق مورد بحث قرار گرفته است. سپس مهمترین ایده ادیان یعنی مفهوم خداوند و صورت آن در آرای غزالی و کانت بررسی شده است. آنگاه بر اساس این بررسی چگونگی تاثیر گذاری این ایده در بنیاد نظام اخلاقی این دو متفکر بزرگ شرح داده شده است. در این شرح بویژه به مفاهیم اساسی چون علیت، عینیت، کلیت احکام اخلاقی (رای کانت و غزالی در این باره) و پیوند این ایده ها با برداشت آنان از مذهب، خدا و تاثیر آن در اخلاق اشاره شده است. مبتنی بر مبانی پیش گفته، به مفهوم تربیت اخلاقی از منظر کانت و غزالی پرداخته شده و روش هایی که با این مفهوم تناسب دارند و آدمی را به قصد تربیت اخلاقی نائل می کنند، بیان گردیده است. مقایسه عناصر مورد نظر کانت و غزالی در تربیت اخلاقی در این قسمت مورد توجه بوده است. در پایان به روش های اصلی و مورد تاکید این اندیشمندان پرداخته شده و با عطف نظر به تاثیر گذاری این شیوه ها در روشهای تربیت اخلاقی در جهان معاصر، امکان همگرایی این روشها مورد بررسی قرار گرفته و نقدهای بیان شده در این باره ذکر شده است. در پایان راه میانه ای در دو حد تاکید تام بر عقلانیت در تربیت اخلاقی و تاکید محض بر عادت مطرح شده است.