جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اروپا، پیرامون گونه ارتباط میان علم و دین و به تبع آن چگونگی ارتباط علم با اخلاق و خاستگاه باید و نبایدهای اخلاقی گرایشی به وجود آمد که از هیوم فیلسوف اسکاتلندی آغاز شد. جداانگاری حوزه های علم و اخلاق بسامد داعیه هایی بازنگرانه نسبت به رابطه خداوند با جهان است که گزاره های دینی و اخلاقی را برخاسته از احساسات درونی انسان به شمار می آورد و جداافکنی آن از واقعیات عینی و خارجی را پی گیری می کند. از این نظر گاه عقل در کشف گزاره های اخلاقی ورود ندارد. زیرا منطقی نبوده و مسئول صحیح و غلط نیستند. هر چند این گرایش مورد پذیرش اندکی از اندیشمندان مسلمان نیز واقع شده است، اغلب نزدیک به اتفاق اندیشمندان مسلمان با این تفکر مخالفت ورزیده اند و در نادرستی آن به استدلال پرداخته اند. این گروه بر این باورند که هر چند اخلاق از علم و فلسفه زایش منطقی نمی یابد، اما اصولا ارائه یک گزاره اخلاقی بدون پشتوانه حقیقت عینی امکان پذیر نیست. از نظر اندیشمندان مسلمان میان بایدهای اخلاقی و هست های علمی و فلسفی ارتباط تقدمی و تاخری وجود دارد؛ به این معنا که انسان پس از آگاهی نسبت به حقیقت علمی و نفس الامری به کمک عقل نظری، راه رسیدن به آن حقیقت عینی را در عالم واقع با استمداد از عقل عملی کشف می کند. آن گاه در قالب گزاره های توصیه ای و بایدهای اخلاقی بیان می کند. این گروه در حقیقت تولید ارزش از دانش را نه به معنای تولید منطقی که مبتنی بر دو گزاره یکی علمی و دیگری اخلاقی دانسته اند. از منظر آنها عقل عملی به عنوان یک ابزار پسینی از نیروی عقل نظری به عنوان ابزار پیشینی استمداد می جوید و به توصیه های اخلاقی دست می یابد و در قالب بایدها و نبایدها ارائه می دهد و این همان ارتباطی است که میان علم و فلسفه با اخلاق وجود دارد. چرا که عقل عملی بدون علم و اندیشه نمی تواند حکمی را اعتبار و صادر نماید.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 79 تا 98

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

حل پارادوکس عینیت - ذهنیت وجود مطلق با تکیه بر هستی شناسی علامه سیدحیدر آملی

نویسنده:

سیدحسن سعادت مصطفوی ,مهدی سپهری

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

تهران: دانشگاه امام صادق (ع),

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

سید حیدر آملی , وجود مطلق , هستی شناسی ناب , خارجیت - ذهنیت , نظریه تمایز احاطی , مسایل جدید هستی شناسی , پارادوکس

کلیدواژه‌های فرعی :

عقل شهودی , برهان تجربه دینی (مسائل جدید کلامی) , عدم مطلق , اجتماع نقیضین , نظریه تعدد معانی , نظریه سوء تألیف , اصطلاحنامه تصوف , شطحیات , اصطلاحنامه عرفان , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , خارجیت وجود مطلق , پارادوکس خطابی , نظریه تعدد مصادیق , نظریه تناقض ,

چکیده :

سید حیدر آملی از عرفا و حکمای قرن هشتم، با بسط و تنسیق عرفان نظری در مکتب محی الدین عربی، طرح و الگویی در هستی شناسی می اندازد که می توان آن را هستی شناسی ناب دانست. هستی شناسی ناب نه یک رویکرد در کنار سایر رویکردها، بلکه حقیقتی است که فراتر از هر گونه نگاه مفهومی - مصداقی می رود، به این بیان که هستی را نه مصداقی برای مفهوم وجود بلکه حقیقتی فراتر از مفهوم و مصداق می داند. همچنین برای هستی خارجیت (عینیت) قایل است، اما نه خارجیت در مقابل ذهنیت بلکه خارجیتی (عینیتی) در ورای دوگانه خارجیت - ذهنیت. از این رو حقیقت وجود (وجود مطلق) در عین حال که هم خارجی است و هم ذهنی، نه خارجی است و نه ذهنی. این طرح، پارادوکسی را که در باب خارجیت (= عینیت) و ذهنیت وجود مطرح است، حل می کند. پارادوکس به این صورت است که ذهنیت در مقابلِ عینیت است، در عین حال خود، عینیت دارد؛ یعنی ذهنیت، عینی است و عینی نیست. حل این پارادوکس با توجه به هستی شناسی ناب سیدحیدر آملی و در نهایت، با نظریه تمایز احاطی ابن ترکه اصفهانی به کمال خود می رسد.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 23 تا 57

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

نقش خیال در معرفت شناسی و دین شناسی صدرالمتالهین

نویسنده:

مریم صانع پور

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

تهران: دانشگاه امام صادق (ع) ,

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

ملاصدرا , برزخ , معاد جسمانی , خیال(معرفت شناسی) , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , دین شناسی صدرا , معرفت شناسی صدرا , حکمت عرشیه

کلیدواژه‌های فرعی :

قوس نزول و صعود , عالم آخرت(کلام اسلامی) , شبهه آکل و مأکول , خیال منفصل , وجود برزخی ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین

چکیده :

ملاصدرا، از تاثیرپذیران «نظریه خیال» ابن عربی، معتقد است همان گونه که جامعیت ضدین در حضرت خیال موجب ارتباط تجرد روحانی و تکثر جسمانی، در قوس نزول می شود، همچنین، اجتماع ضدین در قوه متخیله نقشی اساسی در معرفت شناسی انسان و سیر او از تکثر جسمانی به تجرد روحانی دارد و لذا مقاله حاضر به نقش خیال در معرفت شناسی و دین شناسی می پردازد و علاوه بر استدلال های فلسفی ملاصدرا، حکمت های عرشیه او را نیز بررسی و تحلیل می کند و نتیجه می گیرد که نظریه خیال در رفع شبهات فلسفی مربوط به وجود ذهنی و معاد جسمانی نقش مهمی ایفا می کند.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 83 تا 95

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

تطابق عین و ذهن در بحث وجود ذهنی

نویسنده:

غلامرضا فیاضی

نوع منبع :

مقاله , سخنرانی

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

علم حصولی , ماهیت ( عام ) , ماهیت , ماهیت , ماهیت , علم حصولی(مقابل علم حضوری) , وجود ذهنی , نظریه مطابقت , ارزش شناخت(اصطلاح وابسته) , لازم وجود ذهنی , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , تطابق عین و ذهن در بحث وجود ذهنی

چکیده :

دربارۀ فلسفۀ پیدایش و شکل‌گیری بحث وجود ذهنی، دو نظریه وجود دارد. برخی بر این باور هستند که بحث وجود ذهنی به منظور اثبات مطابقت ذهن و عین شکل گرفته است. درمقابل، گروهی معتقدند وجود ذهنی، بحثی وجودشناختی و در مقام اثباتِ وجود ذهنی در کنار وجود خارجی است. در این نشست استاد فیاضی با تأکید بر دیدگاه دوم، در پی تبیین این نکته است که نظریۀ کسانی که معتقدند ماهیت برخی از اشیا و واقعیت‌ها به ذهن می‌آید و نیز نتایج و پیامدهایی که از این نظریه بدست می‌آورند، نادرست است. از نظر ایشان نظریۀ وجود ذهنی نه تنها مشکل مطابقت را حل نمی‌کند؛ بلکه این مشکل، خود بر نظریۀ وجود ذهنی مبتنی است و راه حل آن را باید از راه دیگری جست.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

سخنرانی وجود ذهنی و چالش های معرفت شناسی

سخنران:

نوع منبع :

صوت , سخنرانی , درس گفتار،جزوه وتقریرات

منابع دیجیتالی :

صوت

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

اصطلاحنامه فلسفه , فلسفه اسلامی , خداشناسی(الهیات بالمعنی الاخص) , اصطلاحنامه معرفت شناسی(اسلامی) , وجود ذهنی , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , فلسفه اسلامی معاصر , Epistemology شناخت شناسی - بحث معرفت (مجتبوی) , درسگفتار / سخنرانی فلسفه اسلامی

چکیده :

مفاهیم ذهن انسان چه نسبت معرفت‌شناختی با خارج دارد؟ وجود ذهنی، نقطه اصلی معرفت‌شناسی فیلسوفان است. ابن‌سینا اولین کسی است که به شبهات بحث وجود ذهنی پاسخ می‌دهد. در این خصوص فیلسوفان حکمت متعالیه با دو اصل موافقند اول این‌که وجود ذهنی یک وجود واسطه بین خود انسان و معلوم است و دوم این‌که حقیقتی است که با هویت شیء برابری می‌کند و در ذهن ما حاضر است. اگر نتوان این دو اصل را ثابت کرد نظریه معرفت‌شناسی حکمت متعالیه با چالش مواجه است. در نشست «وجود ذهنی و چالش‌های معرفت شناسی در فلسفه اسلامی» لوازم وجود ذهنی، ادله اثبات آن و نقدهایی که بر آن وارد شده است، ناقدانه و موشکافانه بررسی می‌شود. اساتید آقایان فیاضی، سبحانی و عبودیت درباره لوازم وجود ذهنی و چالش‌های فراروی دستگاه معرفت‌شناسی فلسفی ما نکاتی ارزشمند را ارئه می‌کنند. اساتید متفق‌القولند که مسئله وجود ذهنی چیزی نیست که بتوان از آن عقب کشید و تا تطابق تصوری این مفاهیم تمام و کمال نشود، نوبت به مطابقت با تصدیق نمی‌رسد.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

ارکان معرفت در حکمت متعالیه

نویسنده:

مرتضی کشاورز

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها – دانشگاه معارف اسلامی,

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

وجود ذهنی , ملاصدرا , اتحاد عاقل و معقول , معقول , نظریه اضافه , نظریه اشباح , عاقل , ارکان معرفت , نظریه تطابق ماهوی , کیف , برهان تضایف , صور , معرفت شناسی (مسائل جدید کلامی) , حکمت متعالیه , ماهیت , علم (فضیلت اخلاقی) , علم(اسماء اول ، عرفان نظری) , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته)

کلیدواژه‌های فرعی :

کمال , ادراک (معرفت شناسی) , اشکال , غایت , جزئی , معدومات , نفس (anima) , اثبات , نوع , جوهر بالفعل , صورت بالقوه , اصالت وجود , خارج , اثبات ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین , علامه طباطبایی: سید محمدحسین طباطبایی , محمدتقی مصباح یزدی , ابن سینا: ابوعلی سینا

چکیده :

رابطه ارکان سه گانه معرفت از مباحث مهم معرفت شناسی است. ملاصدرا رابطه علم و معلوم را در مبحث وجود ذهنی مطرح نموده و بر اساس اصول فلسفه خود معتقد است که حقیقت علم حصول ماهیت و ذات شئی خارجی در ذهن است. علم گونه ای از وجود است که قیام صدوری نسبت به نفس دارد. او رابطه علم و عالم را در بحث اتحاد عاقل و معقول تبیین نموده و به اتحاد جمیع اقسام ادراک با مدرِک معتقد است، لذا می توان گفت بحث «وجود ذهنی» و «بحث اتحاد عاقل و معقول» از این نظر در مباحث معرفت شناسی مکمل یکدیگرند.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 83 تا 105

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

نظریۀ شبح به خوانش ملاصدرا

نویسنده:

امیرحسین منصوری نوری، حوریه شجاعی باغینی، محسن شمس، عین الله خادمی

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

وجود ذهنی , قول به شبح(اصطلاح وابسته) , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , نظریۀ شبح به خوانش ملاصدرا (فلسفه) , علم به معدومات (فلسفه)

کلیدواژه‌های فرعی :

عین و ذهن , معرفت شناسی (مسائل جدید کلامی) , انقلاب ماهیت , علم حصولی(مقابل علم حضوری) , رابطه شبح و علم (فلسفه) , لوازم معرفت شاسانه شبح (فلسفه) , نقد نظریه شبح (فلسفه) , نقدهای ملاصدرا بر نظریه شبح (فلسفه) ,

چکیده :

پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به پرسش: «رابطۀ میان علم و نظریۀ شبح به خوانشِ ملاصدرا چیست؟» شکل گرفت؛ با نگاهی به شبکه واژگانی ملاصدرا و رویکرد وجودی خاص او، میتوان تحلیلِ خوانشِ او از نظریۀ شبح را در مراحل زیر خلاصه نمود: 1. بیان مفاد نظریۀ شبح و نفی هرگونه تطابق میان وجود خارجی و شبح ذهنی، پذیرش اثر وجودیِ شبح و معرفی شبح به عنوان علت معدۀ حصول علم با نگاه وجودی خاص خود. 2. بیان مفیدِ علم بودن شبح برای کیفیات و معدومات. 3. بیان نقدهای وارد بر نظریه شبح و تحلیل نقدها. 4. طرح نظریه وجود ذهنی که علاوه بر ایجاد علم در معدومات و کیفیات، در سایر موارد وجودی نیز مفید علم باشد. با این تحلیل، می‌توان این احتمال را بهعنوان یافتۀ این تحقیق بیان نمود که تئوری شبح، با اینکه مورد انتقاد جدی ملاصدرا است، با این حال ملاصدرا با نگاهی خاص، از این نظریه به عنوان مرحلهای از مراحل تکامل نظریۀ وجود ذهنیِ خود بهره برده است، نگارندگان بر این نگاه پافشاری ندارند اما اینگونه میاندیشند که در صورت پذیرش این نگاه مسئله صورت جدیدی پیدا خواهد نمود.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 349 تا 365

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

معرفت شناسي مفاهيم فلسفي در انديشه علامه طباطبائي و آيت‌الله مصباح

نویسنده:

زينب درويشي، محمدحسين ايراندوست، حسن معلمي

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

مفاهیم فلسفی , اصطلاحنامه فلسفه , فلسفه اسلامی , اصطلاحنامه معرفت شناسی(اسلامی) , رویکردهای معرفت شناسی , معرفت شناسی اسلامی(قسیم معرفت شاسی مسیحی، یهودی، بودایی و هندویی) , نهایة الحکمة: علامه طباطبایی , بدایة الحکمة: علامه طباطبایی , اصول فلسفه و روش رئالیسم (علامه طباطبایی/ مرتضی مطهری) , درباره علامه طباطبایی , Epistemology شناخت شناسی - بحث معرفت (مجتبوی)

کلیدواژه‌های فرعی :

وجود و عدم , امکان فقری , نظام علی و معلولی , علم حصولی(مقابل علم حضوری) , علم حضوری(مقابل علم حصولی) , علم حضوری(راه های معرفت) , تصور(مقابل تصدیق) , تصدیق(مقابل تصور) , معقولات اولی((مفاهیم ماهوی)، مقابل معقولات ثانیه) , معقولات ثانیه((ما لیس باول)، مقابل معقولات اولی) , معقولات ثانیه منطقی(مقابل معقولات ثانیه فلسفی) , معقولات ثانیه فلسفی(مقابل معقولات ثانیه منطقی) , معقولات ثانیه((خاص)، مقابل معقولات ثالثه) , اصل علّیت , وجود ذهنی , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , وحدت , کثرت , فلسفه تطبیقی , معرفت شناسی مفاهیم فلسفی (فلسفه) , معناشناسی مفاهیم فلسفی (فلسفه) , هستی شناسی مفاهیم فلسفی (فلسفه) , فعل نفسانی (فلسفه) ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

علامه طباطبایی: سید محمدحسین طباطبایی , محمدتقی مصباح یزدی

چکیده :

تحليل و بررسي معقولات ثاني از گذشتۀ دور در ميان فيلسوفان مطرح بوده است. معرفت‌شناسي مفاهيم فلسفي به بررسي نحوه انتزاع اين مفاهيم مي‌پردازد و در نوشتار حاضر، با روش توصيفي ـ تحليلي، معرفت‌شناسي مفاهيم فلسفي در انديشه علامه طباطبائي و آيت‌الله مصباح واکاوي شده است. از رهگذر اين جستار مشخص مي‌شود که علامه طباطبائي نخستين فيلسوفي است که نحوه انتزاع مفاهيم فلسفي از جمله مفهوم وجود و عدم را مطرح ساخته است. به باور وي، مفاهيم فلسفي با بهره‌گيري از علم حضوري انتزاع مي‌شوند. آيت‌الله مصباح برخلاف علامه طباطبائي، علم حضوري و تجربه دروني را براي انتزاع هريک از نخستين مفاهيم فلسفي کافي نمي‌داند، بلکه معتقد است که علاوه بر آن بايد با هم مقايسه شوند و رابطه خاصي ميان آنها در نظر گرفته شود. به باور آيت‌الله مصباح، روش علامه طباطبائي در انتزاع مفاهيم فلسفي از عموميت برخوردار نيست.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

حکیم سبزواری و سازوارسازی دیدگاه سهروردی و صدرالمتألهین در مساله ابصار

نویسنده:

محمد هادی توکلی، حسینعلی شیدانشید

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF چکیده

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

حکمت اشراق the School of Illumination , حکمت متعالیه , فلسفه اشراقی , علم حضوری(مقابل علم حصولی) , علم حضوری(راه های معرفت) , ابصار , باصره(معرفت شناسی) , نظریه اضافه اشراقی , العلم الاشراقی الحضوری

کلیدواژه‌های فرعی :

ماهیت شی ء , وجود ذهنی , صورت ذهنیه(مقابل معلوم حضوری) , معلوم بالعرض((اصطلاح وابسته)، مقابل معلوم بالذات) , معلوم بالذات((اصطلاح وابسته)، مقابل معلوم بالعرض) , وجود ذهنی(اصطلاح وابسته) , وجود خارجی(اصطلاح وابسته) , ضعف وجودی , مدرِک و مدرَک , نفوس تکامل یافته ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

ملاصدرا شیرازی: صدرالمتألهین

چکیده :

صدرالمتألّهین که در اِبصار، به نظریّۀ خلق و انشای صور محسوس توسط نَفْس عقیده دارد، نظریّۀ علمِ حضوریِ اشراقی اِبصار اثر شیخ اشراق، را نپذیرفته و اشکالاتی بر آن وارد کرده است. سبزواری در دفاع از نظریّۀ شیخ اشراق، علاوه بر پاسخگویی به نقدهای صدرالمتألّهین، در توجیه این نظریّه و سازوار ساختن آن با مبانی حکمت متعالیه کوشیده است. این مقاله به گزارش و نقد و بررسی این کوشش سبزواری که در واقع نوعی نوآوری در سازوارسازی دو آن دیدگاه است، اختصاص دارد. حاصل آنکه دو گونه توجیه از سخنان وی میتوان داشت که البتّه با اشکالاتی از جمله ناسازگاری با نظام حکمت اشراقی، روبهروست، امّا نظریّهای را که در تبیین کیفیّت ابصار در مورد نفوس کامل از توجیه دوم وی به دست میآید می توان نظریهای جدید در سیر تطور نظریۀ ابصار دانست که مبتنی بر مبانی حکمت متعالیه نیز هست.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 151 تا 176

مشخصات اثر

ثبت نظر