جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشته‌ی کوتاه پس از بیان «حساسیت تعلیم و تربیت» در ارتباط موضوع آن با شئون مختلف بشر امروزین، از پی‌جویی الگوی تربیتی دینی سخن می‌گوید؛ با طرح یکی از شاخه‌های آن؛ یعنی تبیین اهداف تربیتی در دانشگاههای جامعه‌ی اسلامی. آنگاه به بحث «روش نظر به اهداف تربیتی» اشاره رفته است و اینکه: اولا، برای دستیابی به اهداف تربیتی بایستی نظری به نظام تربیتی در اسلام بیفکنیم و دوم، لازمه‌ی تحقق پرورش اجتماعی، آن است که اهداف تربیتی در دانشگاهها را نیز دنبال نموده تا گامی در مسیر تبیین الگوهای پرورش اجتماعی در نظام اسلامی برداشته شود. سپس در بخش سوم مقاله، با مرور بر پاره‌ای سخنان حضرت امام(ره)، به تبیین اهداف تربیتی در دانگشاهها می‌پردازد: «تهذیب و تربیت انسانی»، «همراهی علم و ایمان»، «ایجاد و تقویت حس خدمت‌گزاری، «استقلال‌طلبی و عدم وابستگی»، «ایستادگی و استواری» ؛ بعضی از سرفصل‌هایی است که از آن به اجمال سخن گفته شده است. در بخش پایانی کلام بر چند فراز مهم تاکید می‌شود که از آن جمله‌اند: اول؛ ضرورت تحقیق دقیق در موضوع بحث. دوم؛ ضرورت نیاز به تغییر و تحول در نظام دانشگاهی، به ویژه در ابعاد دستیابی به علوم انسانی نوین و به خصوص در ابعاد الگوهای تربیتی. سوم؛ ضرورت همکاری، همیاری و سازمان‌دهی واحد نهادهای فرهنگی جامعه در جهت نیل به آرمان‌های فرهنگی مطلوب.

هدف: یکی از مسئله‎های مورد دغدغۀ معلمّان و مربیان این است که چگونه می‎توانند در موقعیت‎های عملی، از آموخته‎های نظری خود (که معمولاً کلّی و ناوابسته به موقعیت هستند) استفاده کرده و بتوانند به درستی تشخیص دهند که به‌صورت خاص، چه باید کنند؟ در میان اندیشنمدان تعلیم و تربیت مدرن، برخی به پیش‎بینیِ یک قلمروی معرفتیِ واسطه میان نظریه‎های کلی و عمل تربیتی یا پیشنهاد مجموعه‎ای از دستورالعمل‎ها برای پیمودن این فاصله پرداخته‎اند و برخی نیز، بعضی از ویژگی‎های شخصیتی معلم را به‌عنوان عامل پل زدن میان نظریه و عمل معرفی نموده‎اند و برخی رویکردها نیز از اساس، توجه اندکی به این چالش داشته‎اند. پژوهش حاضر می‎کوشد با بررسی و تحلیل دیدگاه‎های فیلسوفان مسلمان درباره‎ی پاره‎ای حقایق انسانی مرتبط همانند انواع و مراتب علوم، فعل ارادی انسان و مقدمات آن، عقل عملی و ملکات عملی، به استخراج مهم‎ترین شایستگی‎های مورد نیاز مربی برای گذار از نظریه به عمل تربیتی بپردازد. روش تحقیق: روش استفاده شده در پژوهش، روش تحلیل محتوای کیفی است. یافته‌ها: براساس یافته‎ها، مربی علاوه بر مجموعه‎ای از شناخت‎های کلّی، نیازمند شایستگی‎هایی همانند تجربه‎ی عملی، تروّی (به‌معنای کلّی توانایی تأمل و اندیشه‎ورزی در یک موقعیت عملیِ جزئی)، برخورداری از ملکات اخلاقی و حرفه‎ای مرتبط و همچنین تقواست. آنچه شکاف میان نظر تربیتی (که همیشه از جنس دانش حصولی و غالباً کلّی است) و عمل تربیتی (به‌معنای تشخیص مصداقی در موقعیت عمل) را پر می‎کند، شخصیتی برخوردار از این مجموعه شایستگی‎هاست که توانایی شناساییِ شایسته‎ترین اقدام را داراست.

نوشتار حاضر با الهام از آيه 25 سوره مبارکه حديد، مداري خاص در چارچوب دين ارائه مي‌دهد و ضمن نقد انديشه‌هاي الحادي، به انديشه ناب قرآني مي‌پردازد و نشان مي‌دهد که قرآن کريم به عنوان منشور و نماينده دين کامل، مدار حرکت تربيتي انسان را در سيستمي منظم و متشکل از علم، فطرت، عقل و اعتدال تبيين مي‌نمايد. مدار حرکت تربيتي انسان ششمين لازمه از لوازم شش گانه حرکت نفس بشري است و در ادامه مباحث فرآيند تربيت مطرح شده است.

آیا حیاء همیشه خوب است یا بد؟ حیاء در کجا خوب است و باید باحیاء بود و در کجا بد است و باید بی حیاء شد؟ برخی تصور می کنند حیاء همه جا زیبا، خوب و لازم است و هیچ جا نباید بی حیاء بود! این تصور غلط در بین برخی از متدینان مطرح است. در این نوشتار، جایگاه حیاء و بی حیایی و مفهوم و مصادیق آن بر اساس معارف رضوی (ع) تبیین می شود. مساله بنیادین در این بررسی، استنباط پاسخ همین پرسش از احادیث امام رضا(ع) است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی است که با مطالعات و بررسی و واکاوی در کتاب های معتبر حدیثی انجام شده است. هدف، تبیین موضع جامع در ارتباط با موضوع «حیاء» است. تامل در احادیث رضوی در مساله حیاء، حاکی از گستره کاربرد این واژه است. حیاء در آن بخش از احادیث رضوی که مرتبط با اخلاق بوده، پهناور و دارای توسعه مفهومی است، ضرورت یا ممنوعیت حیاء بستگی به ریشه ها، کارکرد و آثار آن دارد. حیایی که ریشه آن ایمان به خدا و دستاورد آن مصونیت از گناه، دوری از وقاحت، دریدگی و پلیدی هاست و آنجا که انسان در پرتو ایمان به خدا، جهان را در محضر خدا می بیند و بر اساس آگاهی و خشیت الهی، حیاء می کند و از نافرمانی خدا پاک می شود، حیا مقدس، زیبا و مثبت است که آراستگی به آن ضرورت دارد؛ اما حیایی که مبتنی بر جهالت است و اثر آن بازماندن از دانش و رشد اجتماعی و ناتوانی در انجام و رعایت حقوق الهی بوده، زشت و منفی است که باید از آن پیراسته شد.

یکی از بارزترین ویژگی های شخصیتی امام رضا(ع) ارتباط عمیق معنوی ایشان با خداست که در کثرت عبادت و خویشتن داری حضرت تجلی کرده است. آن حضرت، در زندگی، اصول معنوی خاصی را رعایت کرده اند که به یقین با پیروی از سبک زندگی معنوی آن بزرگوار، انسانبه آرامش روحی و روانی خاصی می رسد. در این مقاله با بررسی زندگی امام رضا(ع) سعی شده است، به این سوال پاسخ داده شود که چگونه امام هشتم(ع) در نهایت آرامش روانی به سر می بردند؟ یافته های این نوشتار نشان می دهد که انسان با پیروی از سبک زندگی معنوی امام هشتم(ع) به خدا توکل خواهد کرد و با صبر در برابر مشکلات از آنچه خداوند به او داده است، راضی خواهد بود، زندگی را بر خود آسان خواهد گرفت و به آرامش روانیمی رسد. روش پژوهش در این نوشتار، کیفی مبتنی بر رویکرد توصیفی و تحلیلی است.

با نظر به اهمیت جایگاه خانواده در تعلیم و تربیت، پذیرش این مساله که هنوز این نهاد مقدس به کارکردهای واقعی و تاثیرات شگرف خود در تحول و تعالی جامعه انسانی و اسلامی دست نیافته، حقیقتی انکارناپذیر است. از این رو ناگزیر از جایابی خانواده در منابع اسلامی و بررسی تاثیرات و روش های تربیتی آن هستیم که در این مسیر، آموزه های برجای مانده از ائمه اطهار (ع) در ارتقا اخلاق خانواده، روشنگر این راه برای جامعه خواهد بود. در این مقاله تلاش شده تا با مطالعه و تامل در احادیث و روایات برجای مانده از امام سجاد (ع)، جایگاه و کارکردهای این نهاد مورد بررسی قرار گیرد. تامل در کلام این امام بزرگوار بیانگر آن است که خانواده نسبت به اجتماع، از اولویت بیشتری برخوردار بوده و دارای جایگاهی بس عظیم است.همچنین از جمله آموزه هایی که می توان ریشه آن را در معارف روایی و سیره امام سجاد (ع) پی گیری کرد، نقش خانواده در الهام گیری و الگوبرداری رفتاری در ارتباطات اجتماعی اعم از خدمت رسانی و گذشت است. در مکتب تربیتی آن حضرت؛ مهرورزی، عینیت بخشی به آموزه ها، ایجاد ارتباط مستمر با خدا و ... به عنوان روش هایی کاربردی در انحراف زدایی و فضیلت افزایی مطرح است که کانون گرم خانواده، ظرفیت به ظهور رساندن آن ها را داراست.

مفهوم حیات طیبه از کلیدی ترین مفاهیم دینی است که در آثار دو نفر از بزرگ ترین فیلسوفان مسلمان ملا صدرا (ره) و علامه طباطبائی (ره) بطور ویژه مورد بحث قرار گرفته است. با توجه به تاثیر مبانی فلسفی و کلامی در تبیین و تشریح مساله حیات طیبه و نیز نقش باورها و رفتارهای انسان در شکل گیری یا بطلان آن بررسی این مساله از نگاه دو اندیشمند حکمت متعالیه می تواند نقش مهمی در سازمان دهی آن در جامعه کنونی و فراهم نمودن مقدمات تحقق آن باشد. در این نوشتار به دنبال تبیین، بررسی و پژوهش درباره ی این حقیقت مهم از دیدگاه دو فیلسوف و متکلم برجسته حکمت متعالیه هستیم. از نظر این دو متفکران، حیات انسان دارای مراتب و مراحلی است و این مراتب با توجه به رویکردهای مختلفی که به حقیقت انسان و جهان می شود معنا می یابد. از نگاه ایشان انسان دارای ابعاد مادی و غیر مادی است که اصالت برای بعد مجرد است. آنها حیات طیبه را زندگی شایسته انسانی می دانند که مرتبه ای بالا و والا از حیات عمومی که دارای آثار بسیاری است و از طریق ایمان و عمل صالح و دینداری، قابل حصول است. همچنین مرحوم صدرا و علامه طباطبایی سه طائفه از طوائف انسانی یعنی: انبیاء، معصومین و اولیاء خدا را به عنوان الگوهای برتر را هم معرفی میکنند و بحث از این الگوها کارکردی بسان معیارهای پاکی حیات میباشند. پزوهش حاضر چون متعلق به تبیین عقلی و فلسفی حیات طیبه است لذا در این تحقیق به مبانی فلسفی حیات طیبه از نظر ملا صدرا و علامه طباطبایی از جمله مبانی معرفت شناختی، مبانی هستی شناختی، مبانی روش شناختی، مبانی انسان شناختی پرداخت میشود. از آن جهت که حیات مساوق با وجود است، ما از امکان و وقوع شناخت یقینی وجود به شناخت یقینی از حیات و زندگی پی میبریم. عقل، شهود، فطرت الهی انسان و وحی منابع شناخت حیات طیبه هستند. شکوفایی فطرت انسان، ایمان، عمل صالح و معرفت و عقلانیت مهم ترین عوامل حیات طیبه هستند که انسان از طریق آنها میتواند به حیات طیبه دست یابد. همچنین، تکامل روحی، کسب کرامت، قرب الهی از مهمترین آثار حیات طیبه هستند که بعد از حصول آن در وجود انسان نمایان میشوند.

تا کنون و به صورت جداگانه پژوهش­های متعددی با موضوع «عقل» در حوزه معرفت­شناسی و نیز موضوع «رفتار» در حوزه اخلاق و تربیت صورت پذیرفته است. نوشتار پیش­رو، با محوریت کلام امام علی (علیه­السلام) به مطالعه میان­رشته­ای موضوع «عقل و رفتار» پرداخته است؛ زیرا بدون شک روایات امیرالمؤمنین (علیه­السلام)، به­عنوان یکی از منابع مهم در پژوهش­ها و نظریه­پردازی­های اسلامی محسوب می­شود. در این مقاله، تلاش گردیده تا چیستی و چگونگی ارتباط عقل و رفتار و نیز ابعاد و زوایای مختلف آن ارائه گردد. یافته­های این پژوهش نشان­دهنده "سیر تکاملی و تنازلی" دو­سویه است. از سویی، از روایات بسیار به­دست می­آید که چگونگی رفتار فرد و جامعه، نشانگر میزان و سطح رشد عقل آنان است. همچنین با دقت در دیگر روایات، دریافت می­گردد که انسان، با عقل خویش در سه ساحت و حوزه رفتارشناسی، رفتارگرایی و رفتارسازی ورود پیدا می­کند. این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی، مسئله مذکور را در احادیث علوی موردِ­بررسی قرار داده است.