جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ تمایز وجود و ماهیت در فلسفۀ اسلامی بطور آشکار مطرح شده است؛ اما درمورد ریشه‌های طرح این مسئله اختلاف‌نظر وجود دارد. این نوشتار مدعا بر این است در اثولوجیا در مبحث «عقل» می‌توان رگه‌هایی از طرح «مسئلۀ تمایز وجود و ماهیت» را یافت. در میمر پنجم اثولوجیا اصطلاح «ماهو» را با «لم هو» در عقل یکی می‌داند و آنرا در موجودات دیگر در مقابل و متمایز از هم می‌داند. پرسش این است یکی دانستن «ماهو» و «لم هو» در عقل به چه معناست؟ آیا می‌توان از دو اصطلاح «ماهو» و«لم‌هو» در اثولوجیا در مبحث عقل تلقی «وجودی» داشت که بتوان ریشۀ مسئلۀ تمایز «وجود و ماهیت» را در آن بررسی کرد؟ در این نوشتار برآنیم این مسئله را از حیث مفهومی-مصداقی و ابداع بررسی کنیم. از حیث مفهوم از طریق تعریف، و مصادیق آن در عالم عقل و ماده آنرا تبیین کنیم و از حیث ابداع هم با ابداع دفعی و تام مسئله را بررسی کنیم. براین اساس لازم است ابتدا اصطلاح و واژگانی که برای «وجود» و «ماهیت» در اثولوجیا بکار رفته است و تلقی‌ای که این کتاب‌ها از «وجود» و «ماهیت» دارند را تبیین کنیم سپس به بررسی «لم هو» و «ماهو» و مسئلۀ وجود و ماهیت در عقل از حیث مفهوم و مصداق بپردازیم. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است.

یکی از مباحث بسیار دشوار در روانشناسی ارسطو بحث عقل است. این بحث که در طول تاریخ دست‌مایۀ تفاسیر بسیار گوناگون بوده به‌ندرت از منظر مواجهۀ ارسطو با پیشینیانش بررسی شده است. این مقاله استدلال میکند که ارسطو در این بحث وام‌دار آناکساگوراس است و نظریۀ او را دراین‌باب ارتقا میدهد و در چارچوب مبانی خودش بازخوانی میکند. مهمترین و چالشبرانگیزترین مباحثی که در کتاب دربارۀ نفس در موضوعِ عقل مطرح شده از این منظر قابلِ‌فهم میشوند. آناکساگوراس صریحاً یا ضمناً دو وصفِ عدمتعین و سرمدیت را به عقل نسبت میداد. ارسطو این دو وصف را برای عقل میپذیرد و میکوشد تا مشکلاتی را که بر سر راه این دو قرار دارد برطرف کند. هر دویِ این اوصاف با فعالیت اصلیِ عقل، یعنی شناختن و تعقلکردن، ناسازگارند. آنچه مطلقاً نامتعین است به هیچ چیزی شباهت ندارد. پس، مطابق حکم مشهورِ «شبیه شبیه را میشناسد»، قادر به شناختن نخواهد بود. همچنین شناختن نوعی عبور از قوه به فعل است که از لوازم ماده است. ازاین‌رو، عقل اگر بخواهد فعالیت شناختی داشته باشد، نمیتواند سرمدی باشد. نشان دادهایم که مباحث دو فصل چهارم و پنجم از کتاب سومِ دربارۀ نفس به همین دو مسئله پاسخ میدهند.

ترجمه ماشینی : "بسیاری از نویسندگان معاصر دیدگاه‌های اولیه مسیحی در مورد فلسفه را بد درک می‌کنند، زیرا آنها مواضع انتقادی پدران پیش از نیقیه را نسبت به مکاتب فلسفی مشرکان خاص با یک موضع منفی کلی نسبت به خود عقل شناسایی می‌کنند. سقراط و سایر مقدسین داریوش کارلویچ نشان می‌دهد که چرا این شناسایی نادرست است. پرسش از میزان دانش طبیعی بشریت را نمی توان به مسئله رابطه ایمان با مظاهر تاریخی فلسفه در میان باستان تقلیل داد. همچنین بر پایه تز پیر هادوت استوار است که فلسفه باستان اساساً نظریه نیست، بلکه "شیوه زندگی" است که توسط حکیمان تعلیم داده شده است، که هدف آن سعادت از طریق مشارکت در امر الهی است. آنها توسعه یافته اند نمی تواند در زیارت مسیحی مفید باشد. همانطور که مشخص است، نویسندگان مسیحی باستان به طور سنتی دشمنان فلسفه در واقع از او بسیار بیشتر از آنچه ما فکر می کنیم - و شاید بیشتر از آنچه آنها اعتراف می کردند - وام گرفته بودند.

نظريه مُثُل يکي از نظريه‌هاي مهمي است که فلسفه افلاطون و پيروان او بر آن استوار است. افلاطون با ارائه اين نظريه درپي توجيه پيدايش عالم محسوس و شناخت آن در عين تغيّر و عدم ثبات بوده و تعقلات و تصورات کلّي انساني را نيز محصول مشاهده مُثُل مي‌داند. پس از افلاطون اين نظريه مبناي فکري و فلسفي برخي حکماي مسلمان همچون شيخ اشراق و ملاصدرا قرار گرفته و برخي ديگر نيز مانند ابن‌سينا به مخالفت يا توجيهات مغاير با اصل نظريه پرداخته‌اند. براي اثبات نظريه مُثُل افلاطوني مي‌توان به طرق مختلف عقلي، نقلي و شهودي استدلال كرد. اعتقاد به مُثُل، ثمراتي دارد که برخي در حل مسائل علمي از قبيل وجود ذهني و برخي در تعالي معرفتي و استکمال وجودي حکيم مؤثر است. در اين مقاله، پس از بررسي مهم‌ترين تفاسير ارائه شده از مُثُل افلاطوني در ميان حکماي الهي، ثمرات معرفت‌شناسي اين نظريه در حکمت اسلامي ارائه خواهد شد.