جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم در رابطه با دین ارتباط آن با عقلانیت است که پیرامون آن دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است؛ چنانکه امروزه گروهی از عقل‌گرایی محض به عنوان معیار مستقل تشخیص حق و باطل سخن به میان می‌آورند، به همین جهت پژوهش حاضر با بررسی تطبیقی معنویت دینی و معنویت عقلانی به دنبال پاسخ به این سوال است که نظریه عقلانیت تا چه اندازه می‌تواند معیار مناسبی برای پاسخگویی و جایگزینی معنویت دینی باشد؟ روش تحقیق تحلیلی-توصیفی بوده و جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه صورت گرفته است. بعد از بررسی خاستگاه دین عقلانی شده، مبانی و ویژگی‌ها موضوع مذکور بیان و در نهایت نواقص دین عقلانی شده مورد بحث قرار گرفته شد . نتایج تحقیق نشان داده است، دین عقلانی شده بر مبانی و ویژگی‌هایی همچون دنیاگرایی و انسان گرایی... متکی است که بر اساس آن دچار نواقصی از جمله: عدم وضوح تعریف دین عقلانی شده، عدم وصول به اهداف طرح نظریه، تضاد در ماهیت ایمان...شده است که در بسیاری از موارد نه تنها نمی‌تواند ارمغانی برای انسان مدرن باشد؛ بلکه منجر به درد و رنج نیز شده است.

در این پژوهش پس از تجزیه و تحلیل دو جنبه از تجربه گرایی هیوم یعنی اصالت حس و علیت انکاری، روشن شده است که پیامد پای بندی به این نظریه در عین تناقض درونی آن، حسن و قبح افعال و حقایق را صرفا یک امر اعتباری و قراردادی جلوه خواهد داد و به طور طبیعی آنها را به نسبیت و بی ثباتی خواهد کشاند. همچنین پیامد دیگر، انحصار معرفت در مشاهدات حسی نادیده و کنار گذاشتن خداباوری و دین مداری است. در پایان این جستار با توجه به خلط هیوم میان عادت و قانون علیت، نگاهی خواهد شد به حقیقت علیت در نگاه حکمای معاصر اسلامی.

ترجمه ماشینی : در مورد مسائل دینی، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد که اغلب متناقض هستند. این مشاهدات در مورد اندیشیدن به عقلانیت اعتقاد دینی مشکل ایجاد می کند. آیا باور دینی برای کسانی که از این اختلاف نظر گسترده آگاه هستند می تواند عقلانی باشد؟ این مشکل برای دیدگاهی در معرفت شناسی دینی است که به معرفت شناسی اصلاح شده معروف است. آلوین پلانتینگا، یکی از مدافعان برجسته این دیدگاه، استدلال کرده است که هیچ استدلال موفقی وجود ندارد که نشان دهد باور دینی غیرمنطقی یا به هر طریق دیگری از نظر معرفتی غیرقابل قبول است - او این استدلال ها را استدلال de jure می نامد. من در پاسخ به این ادعا به دنبال توسعه دو نسخه جدید از استدلال de jure هستم که پلانتینگا به آن نپرداخته است. اولین مورد از اینها را بازگشت کدو تنبل بزرگ می نامم. و دوم، مشکل اختلاف مذهبی. بازگشت کدو تنبل بزرگ اعتراضی است که اعتراض قبلی را ایجاد می کند که پلانتینگا آن را به سادگی اعتراض کدو تنبل بزرگ نامیده است. این ایراد این است که روش پلانتینگا برای دفاع از عقلانیت باورهای دینی می تواند توسط هرکسی، صرف نظر از اینکه چقدر باورهایشان عجیب است، اتخاذ شود - حتی کسانی که به کدو تنبل بزرگ اعتقاد دارند، می توانند از آن استفاده کنند. من این اعتراض را با نشان دادن اینکه ممکن است فردی با باورهای آشکارا پوچ خود را در موقعیتی مشابه مسیحی فرضی که پلانتینگا به دنبال دفاع از او است، بسط دهم. با این حال، پاسخی برای پلانتینگا وجود دارد که شامل نشان دادن این است که چگونه بافت تاریخی و جامعه‌شناختی که فرد در آن قرار می‌گیرد، بر عقلانیت برخی از باورهای آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این بحث طبیعتاً به نسخه دوم استدلال قانونی منتهی می‌شود که این پرسش را مطرح می‌کند که آیا شناخت چندین جامعه مذهبی که دارای عقاید ناسازگار هستند، عقلانیت باور دینی را تضعیف می‌کند؟ این بحث با کار در معرفت شناسی دینی و همچنین به طور گسترده تری با ادبیات معرفت شناسی اختلاف نظر درگیر است. به این فکر می‌کنم که آیا و در چه شرایطی، فهمیدن اینکه دیگران با شما موافق نیستند، می‌تواند عقلاً از شما بخواهد که یک یا چند باور خود را کنار بگذارید. این موضوع شامل بحث از همتایان معرفتی و مغلوبان است. یکی از بحث‌هایی که من در نظر می‌گیرم این است که اگر یک مؤمن دینی در مواجهه با اختلاف نظر به اعتقادات دینی خود ادامه دهد، دلیلی برای او ایجاد می‌کند که فکر کند از نظر معرفتی برتر است که منجر به جزم‌گرایی و نوعی دگماتیسم می‌شود. استکبار معرفتی من به چنین استدلالی با نشان دادن مشکلی در استنتاج در این استدلال پاسخ می دهم.

ترجمه ماشینی: کسی که در حوزه فلسفه دین معاصر در اینجا به مسائل مختلفی در معرفت شناسی اعتقادات دینی می پردازد. نوشته‌های ویلیام پی آلستون، شخصیت برجسته در احیای فلسفه دین انگلیسی-آمریکایی، محور این مقاله‌ها را فراهم می‌کند که همه آنها به جز دو مورد قبلاً منتشر نشده بودند. فیلسوفان دین، معرفت شناسان، متافیزیکدانان و متکلمان در این جلد برخی از مهم ترین آثار موجود در نظریه معرفت و جایگاه معرفتی باور دینی را خواهند یافت. مقالات در سه بخش الهیات طبیعی و معرفت خدا، معرفت شناسی تجربه دینی و کثرت گرایی دینی تنظیم شده است. آنها در مجموع در مورد برخی از مسائل ضروری امروزی در دین، از جمله تنوع مذهبی، گفتگو می کنند.

عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، رویکرد جایگزینِ مناسبی به جای دو رویکرد ایمان‌گرایی و عقل‌گرایی حداکثری است، زیرا تلاش دارد تا از معایب آنها مصون بوده، واجد مزایای خاص خود باشد. اعتدالی بودن آن به این معناست که در توانِ شناخت و سنجش‌گری عقل افراط نمی‌کند، بلکه می‌پذیرد که عقل محدودیت‌هایی دارد. انتقادی بودن آن به این معناست که عقل، خود، انتقاد کننده خویش است و با اجتناب از جزم‌باوری، با سنجش و نقادی مداوم خود در تکامل تاریخی خود هر روز تقرب بیشتری به حقیقت می‌یابد. این رویکرد هم بر توامندی عقل بعنوان مبنا، محور، معیار و ابزار کسب و ارزیابی نظام اعتقادات دینی تاکید دارد، و هم اصالتا بر تقدم هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آن بر وحی و نقل تاکید دارد؛ طوری که حجیت بخشی به نصوص دینی و شناخت اولیه و کلی آموزه‌های بنیادی دین، صرفا بر عهده عقل است. این رویکرد، همچنین نگاه متواضعانه‌ای درباره محدودیت‌های عقل دارد، یعنی خود عقل تصدیق می‌کند که شناخت و ارزیابی همه قلمروها و زوایای پنهان دین بر عهده او نیست. عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، علاوه براین، بر ضرورت و اهمیت خودانتقادگری، تکامل مداوم، تنوع و تکثر در عقلانیت، انسجام پذیری نظام باورهای دینی، تنوع ابعاد و زبان دین و لزوم تنوع عقلانیت‌های ناظربه آنها نیز توجه خاص دارد. در این مقاله، ضمن بررسی فهم‌های مختلف از عقل‌گرایی اعتدالی و انتقادی، اوصاف مختلف این رویکرد با نظر به توان‌مندی‌ها و محدودیت‌های عقل و نگرش‌های جدید نسبت به آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

رابطه عقل و دین همواره یکی از مهم‌ترین پرسش‌های اندیشمندان فلسفه و الهیات بوده و هر یک از متفکران با توجه به مبانی و روش‌شناسی خود نگاه خاصی به این عنوان داشته‌اند. بر اساس رویکرد خاصی در این حوزه به نام «عقلگرایی حداکثری» عقل از میدان وسیعی در حوزه تبیین باورها برخوردار است. با مقایسه‌ی دیدگاه اندیشمندان مسلمان و غربی در فلسفه و الهیات که رویکردی عقل‌گرایانه اتخاذ نموده اند، می تواند در به وجود آمدن هم‌سخنی میان ایشان و مکاتب مختلف فواید قابل درخوری داشته باشد. در پژوهش حاضر تلاش بر این بوده است تا با بررسی مبانی، روش و گستره‌ی عقل‌گرایی دو اندیشمند غربی، از یک سو، و مکتب معتزله از سوی دیگر، به میزان قرابت رویکرد عقل‌گرایی حداکثری در الهیات مسیحی و کلام اسلامی توجه شود. توماس آکویناس که همه تلاش خود را به کار گرفت تا تصویری خردپسند و عقلانی از آموزه‌های مسیحی ارائه دهد، عقل‌گرایی را تا جایی قبول دارد که گزندی به آموزه‌های ایمان مسیحی وارد نکند. زمخشری نیز به عنوان یکی از مفسرین قرآن کریم شیوه‌ای عقلانی در تفسیر کلام الهی در پیش گرفت. بکارگیری روش‌هایی نظیر تمثیل در تفسیر قرآن نشان می‌دهد که وی به هیچ عنوان نمی‌خواست میدان تفسیر را از عقلانیت خالی کند و هرگونه سخن و حتی ادلّه نقلی را که با استدلال‌های عقلی سازگاری نداشت، بپذیرد. قاضی عبدالجبار نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین متکلمان جهان اسلام همه تلاش‌های خود را به کار گرفت تا به تبیین عقلانی آموزه‌های دین اسلام بپردازد. عقل‌گرایی قاضی تا بدانجاست که حتی آموزه‌های دینی را بر عقل عرضه می‌کند و معناداری ایمان را به جهت مجهز بودن انسان‌ها به قوه تعقل می‌داند. کلیفورد معیار سخت‌گیرانه‌ای برای پذیرش باور در نظر گرفت و بیان داشت که در پذیرش هر باوری آنچه که بایسته است لحاظ شود داشتن دلایل و شواهد کافی برای آن است. به باور کلیفورد در پذیرش باور، هیچ معیار دیگری نباید دخیل شود. وجه مشترک توماس، قاضی و زمخشری در این است که با همه تلاش‌های عقلانی اما چنین نیست که عنان کار را بطور مطلق به دست عقل سپارند و یافته‌های او را در همه حوزه‌های دینی بر نقل ترجیح دهند، اما کلیفورد که تعلق خاطری به آموزه‌های ادیان ندارد، خرد را در بررسی باورها مطلق العنان می‌داند و شاید از این منظر وی را بتوان نماینده عقل‌گرایی حداکثری به معنای خاصّ آن دانست.

ترجمه ماشینی: عقلانیت و تعهد دینی نشان می دهد که چگونه تعهد دینی می تواند عقلانی باشد و جایگاه ایمان را در دنیای پست مدرن توصیف می کند. این تعهد مذهبی را بسیار بیشتر از پذیرش آموزه ها نشان می دهد - به عنوان نوعی زندگی تلقی می شود، نه فقط به عنوان پذیرش اصول. ایمان به عنوان یک نگرش منحصر به فرد تصور می شود. به باور تقلیل ناپذیر است، اما ارتباط تنگاتنگی با باور و رفتار دارد و ارتباط نزدیکی با ابعاد اخلاقی، سیاسی و زیبایی شناختی زندگی دارد. بخش اول شرحی از عقلانیت را به‌عنوان جایگاهی ارائه می‌کند که برای افراد مذهبی بالغ قابل دستیابی است - حتی کسانی که عادت ذهنی قوی علمی دارند. بخش دوم به معنای داشتن ایمان، چگونگی ارتباط ایمان با نگرش‌ها، عواطف و رفتار و اینکه چگونه تجربه دینی ممکن است از آن حمایت کند، توضیح می‌دهد. بخش سوم به تعهد دینی و تعهد اخلاقی و به رابطه دین و سیاست می پردازد. این نشان می‌دهد که چگونه اخلاق و دین می‌توانند پشتیبان یکدیگر باشند، حتی اگر اخلاق استانداردهای رفتار را مستقل از الهیات ارائه می‌کند. همچنین زندگی یکپارچه ممکن برای افراد متعهد مذهبی را به تصویر می کشد - زندگی با تعاملات پاداش دهنده بین ایمان و عقل، دین و علم، و زیبایی شناختی و معنوی. کتاب با دو روایت اصلی به پایان می رسد. یکی توضیح می‌دهد که چگونه خطاهای اخلاقی و بلایای طبیعی ممکن است تحت نظر خدا به عنوان داشتن دانش، قدرت و خوبی که درک چنین بدی‌ها را بسیار دشوار می‌کند. روایت دیگر به بررسی ماهیت افراد، انسانی و الهی می پردازد و تصوری را به دست می دهد که می تواند یک جهان بینی خداباور عقلانی را حتی در عصر علمی معاصر حفظ کند.

ترجمه ماشینی: معرفت از افلاطون به بعد در ارتباط با باور موجه مورد توجه قرار گرفته است. بحث فعلی حول ماهیت توجیه و اینکه آیا باور موجه را می توان یک موضوع داخلی یا خارجی در نظر گرفت، متمرکز شده است. درونی گرایان معرفت شناس استدلال می کنند که سوژه باید بتواند بر یک باور تأمل کند تا فرآیند توجیه را تکمیل کند. از سوی دیگر، بیرون گرایان ادعا می کنند که فقط باید بررسی کرد که آیا باور به طور قابل اعتماد شکل گرفته است یا خیر، و استدلال می کنند که توانایی شناخت از طریق تأمل برای یک باور موجه لازم نیست. در بخش تاریخی این کتاب، سه معرفت شناس مهم افلاطون، دکارت و هیوم و نیز معرفت شناسی های باستانی رواقیون، آکادمیک ها و پیرونیان مورد توجه قرار گرفته است. در بازنگری در تاریخ معرفت شناسی، نویسنده به استدلال بر ضد این دیدگاه که درونگرایی از نظر تاریخی غالب است، هدایت می شود. نقد او از درونگرایی سپس به استدلالی پایدار علیه بسیاری از اشکال آن تبدیل می‌شود و او به دفاع از یک معرفت‌شناسی خارجی‌گرا و قابل اعتماد می‌پردازد.