جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جان رالز دارای دو دوره فکری است. در دوره اول بسیار تحت تاثیر فلسفه اخلاق کانت است، ولی در دوره دوم به تدریج از کانت و امور انتزاعی فاصله می گیرد و بیشتر سعی دارد کارکردگرا، علمی و روشمند نظریه پردازی کند. این تا جایی است که نظریه وی در دوره دوم فکری اش از کانت جدا می شود و به سنت پراگماتیسم نزدیک می شود. اکثر فلاسفه دوران روشنگری با بهره گیری از پیش فرض های متافیزیکی سعی در ارائه نظریات خود داشتند و بسیاری از مکاتب فلسفی، بر اساس این پیش فرضها بنا نهاده شدند. برای مثال کانت با بهره گیری از آموزه های اخلاقی و یا لاک، با تفسیری متفاوت از مسیحیت، نظریات خودشان را بیان کردند. اما، سوال اصلی این است: آیا رالز که خود را وام دار فلاسفه پیش از خود می داند نیز از این روش برای ارائه آراء خود بهره برده است؟ و یا آن طور که خود رالز مدعی است: تمام تلاشش بر این بوده که مبنای نظریه خود را بر هیچ پیش فرض متافیزیکی قرار ندهد و صرفا آن را برداشتی سیاسی بداند. در این مقاله ابتدا به مقدماتی از نظریات لاک پیرامون تساهل و تاثیر رالز از کانت پرداخته شده است پس از آن ادعای رالز مبنی بر سیاسی بودن نظریه عدالت وی و نه متافیزیکی بودن آن، بررسی شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

از جمله مهم ترین عناصر فرهنگی هر جامعه، عدالت و میزان توجه آن جامعه به عدالت است، طوری که نگرش هر جامعه ای به عدالت، دیگر عناصر هویت بخش آن جامعه را روشن می کند. این مقاله در نظر دارد با بهره گیری از روش تحلیل فلسفی، به کنکاشی در روش شناسی نظریه عدالت رالز بپردازد. نظریه عدالت رالزی از جمله اصلی ترین نظریات معاصر مغرب زمین است که بررسی و نقد آن می تواند ما را به رویکردی مناسب برای ارائه مبانی نظری و اجرای طرح های عدالت مدارانه نزدیک سازد. از نظر این پژوهش، مهم ترین ابتکار رالز به روش شناسی وی بازمی گردد. او با شیوه تحلیل مفهومی و با ابزار قراردادگرایی (با تکامل نظریه قرارداد اجتماعی لاک، روسو و کانت) به تاسیس اصول عدالت می پردازد. بیشترین تکیه وی در راه رسیدن به اصول عدالت، بر منصفانه بودن روش رسیدن به اصول عدالت است، و برای این هدف، افراد را در یک موقعیت اولیه فرضی به تصویر می کشد که در پس پرده جهل به آینده شان، درباره اصول عدالت تصمیم می گیرند و سرانجام، به دو اصل کلی می رسند. البته روش شناسی وی با نقدهایی از حیث جامع و مانع بودن مواجه است که در انتهای مقاله تبیین می شود.

جان رالز، فیلسوف معاصر آمریکایی، عنوان «اعتبارگرایی» را برای دیدگاه خود در فلسفه اخلاق و فلسفه سیاست برگزیده است. اساس دیدگاه او همان نظریه قرارداد اجتماعی است که پیش از وی توسط لاک و کانت مطرح شده است. او این دیدگاه را با شرط انصاف و بی طرفی تکمیل می کند که با جهل نسبت به موقعیت خود (پرده جهل) در وضعیت نخستین مشخص می گردد. دیدگاه رالز در این زمینه با توجه به مخالفت با شهودگرایی و سودگرایی، نوعی نظریه غیر واقع گرا خواهد بود که به جدایی میان علم و اخلاق معتقد است و عینیت گزاره های اخلاقی را به معقول بودن آنها تعریف نموده، صحت آنها را به اعتبار آن ها بر اساس رویه ای بی طرفانه و مناسب معرفی می کند. نظریه ادراکات اعتباری که توسط علامه طباطبایی مطرح شده است، موافقت ها، مخالفت ها و برداشت های مختلفی را در پی داشته، اما به عقیده بسیاری، دیدگاهی بدیع و اثر بخش در فلسفه اسلامی است. مطابق با این نظریه بسیاری از علوم و تصدیقات و از جمله مفاهیم حسن و قبح و عدالت، اعتباری هستند. هدف این مقاله، آن است که ضمن گزارش بعضی از ابعاد این دو نظریه، به تحلیل و مقایسه ای میان آن ها دست زند و بعضی نتایج مشابه و متفاوت آن را در مقوله های غیر واقع گرایی، عینیت، ملاک توجیه و جدایی علم و اخلاق بررسی کند.

ترجمه ماشینی: در این کار من دو هدف دارم. یکی اصلاح ایرادهای جدی‌تر در نظریه عدالت است که ایده‌های اصلی عدالت را به عنوان انصاف پنهان کرده است، همانطور که من مفهوم عدالت ارائه شده در آن کتاب را نامیدم. از آنجایی که هنوز به این ایده ها اعتماد دارم و فکر می کنم می توان با مشکلات مهم تری روبرو شد، این فرمول بندی مجدد را انجام داده ام. من سعی می‌کنم شرح را بهبود بخشم، تعدادی از اشتباهات را تصحیح کنم، بازبینی‌های مفیدی را لحاظ کنم، و پاسخ‌هایی را به چند مورد از اعتراض‌های رایج‌تر نشان دهم. من همچنین استدلال را در بسیاری از نقاط بازنگری کردم. هدف دیگر این است که مفهوم عدالت ارائه شده در تئوری و ایده های اصلی موجود در مقالات من که از سال 1974 آغاز شده است را به یک بیانیه واحد متصل کنم. برای کسانی که با تئوری آشنایی دارند، تغییرات اصلی سه گونه است: اول، تغییر در صورت بندی و محتوای دو اصل عدالت که در عدالت به عنوان انصاف به کار می رود. دوم، تغییر در نحوه سازماندهی استدلال برای آن اصول از موضع اصلی. و سوم، تغییر در نحوه درک عدالت به عنوان خود انصاف: یعنی به عنوان یک برداشت سیاسی از عدالت و نه به عنوان بخشی از یک دکترین اخلاقی جامع.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی مفهوم عدالت تربیتی و اصول توزیع مواهب تربیتی از دیدگاه جان رالز به عنوان نماینده لیبرالیسم و مایکل والزر به عنوان نماینده جامعه گرایی است. برای دستیابی به این هدف از روش تحلیل مفهومی و تحلیل تطبیقی استفاده شد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مفهوم عدالت تربیتی در گذر زمان و در فرهنگ های گوناگون دارای بار معنایی متفاوت و متضمن دلالت های تربیتی مختلفی است. وفاداری جان رالز به مبانی لیبرالیسم مساوات طلبانه و طرح اصول عدالت مبتنی بر آن، جایگاه ویژه ای به تفرد و مساوات بخشیده است. همچنین، تقدم جامعه بر فرد از نگاه والزر سبب شده تا او مدافع تعلیم و تربیت همگانی و یکسان در مراحل اولیه تعلیم و تربیت باشد.

پژوهش حاضر با روشی تحلیلی- انتقادی به بررسی نقدهای منتقدان نظریه عدالت رالز می پردازد. منتقدان رالز به دو گروه منتقدان متقدم و منتقدان متاخر تقسیم بندی می‌شوند. منتقدان متقدم بر نظریه عدالت پس از انتشار آن نقدهایی را وارد ساخته اند و در گروه های منتقدان فمینیست، منتقدان جامعه گرا، منتقدان زمینه گرا، منتقدان لیبرتارین،و منتقدان دیگر تقسیم بندی شده اند. منتقدان متاخر در دوره های بعدی بر نظریه عدالت رالز نقدهایی وارد نموده اند و بر لیبرالیسم سیاسی و قانون ملل او را نیز نقد نموده اند که این گروه شامل هابرماس، منتقدان فمینیست، و منتقدان و اندیشمندان ایرانی است. لذا به اهم نقدهای هر دو گروه منتقدان به نحو مفید و رسا پرداخته شده است. اهمیت نظریه عدالت رالز و آثار او، اهمیت مضاعفی برای نقدهای وارده بر او فراهم نموده است و از راه شناخت هر دو، می توان تصویری جامع از آرا و افکار رالز و مبانی اندیشه او، و ادله منتقدان او به دست آورد و این همان هدفی است که در پایان نامه به آن پرداخته شده است. از این رو تأثیر نقدهای زمینه گرایان بر نظریه عدالت را در اثر قانون ملل و تاثیر نقدهای جامعه گرایان و لیبرتارین ها را در لیبرالیسم سیاسی نمی توان نادیده گرفت. نقدهای دورکین، سن، نوسباوم، نیگل هر یک به فراخور اهمیتی که دارند مورد توجه رالز قرار می گیرند و بررسی های منتقدان چپ گرا و منتقدان دیگر همانند دلاکمپانی، هیر، نیز نکاتی ناب و درخور تامل را پیش می کشند. اندیشمندان ایرانی نیز در این میدان فراخ، نقدهای خود را ارائه نموده‌اند و با بررسی های همه جانبه و دقت و ممارستی شایسته و با اصل گرفتن زمینه جامعه ایرانی آرای رالز را نقد می کنند. نتیجه مهم در نگرش اسلامی نشان می‌دهد که دقت در هویت فرهنگی و زمینه خاص جامعه مسلمان ایرانی در آثار احمد واعظی و علیرضا بهشتی دیده می شود و از سویی دیگر عبدالکریم سروش نیز نکات مثبت و مفید رالز را از دیدگاه خود برای جامعه ایران تبلیغ می کند و برجسته می سازد.واژگان کلیدی: رالز، نظریه عدالت، منتقدان متقدم، منتقدان متأخر، منتقدان ایرانی

عدالت، موضوعی است که دارای اهمیت به سزایی در میان تمامی اصول دنیا است؛ و دنیا، تنها با رعایت و تحقق آن، سامان می پذیرد و اصلاح می شود؛ و برای آن، تعاریف و اقسام گوناگونی، ذکر کرده اند؛ تعاریفی که با توجه به حوزه ای که در آن، مطرح شده، با یکدیگر، متفاوت هستند. در این میان، به علت اینکه موضوع مورد بحث ما، مقایسه بین نظریه عدالت فارابی و رالز، است، و حوزه نظریه عدالت این دو فیلسوف، فلسفه سیاسی، و هدف آن ها، تحقق عدالت، در میان افراد یک جامعه است؛ اما هر یک به طریق و شیوه خود، این پژوهش، بیشترین توجه را به عدالت سیاسی و اجتماعی از نظر این دو فیلسوف، مبذول داشته است.