جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آنجایی که ادبیات در شکل گیری فرهنگ اسلامی ایران نقش اصلی و عمده داشته است، با نگاهی به جایگاه ادبیات در هنرهای سنتی می توان به نحوی به ارتباط این هنرها با ویژگی های فرهنگی پی برد. ادبیات ایران به ویژه شعر فارسی علاوه بر ویژگی روایی بودنش، همواره وسیله ای برای مفاهیم حکمی و عرفانی بوده است. تاثیر مستقیم شعر و ادبیات فارسی بر نگارگری به عنوان یکی از هنرهای اصیل ایرانی، در تمام ادوار تاریخی و به ویژه در اوج درخشش این هنر در دوره صفوی دیده می شود. در این دوره چون دوره های پیش از آن، نگارگری علاوه بر ترسیم وقایع داستان ها و توضیح متون منظوم، رسالت نشان دادن اسرار منعقد در اشعار و متون را با استفاده از نمادها برعهده داشته است. در دوره صفویه چندین نسخه ادبی منظوم به دستور پادشاهان صفوی مصور گردیده است. در این میان خمسه شاه تهماسبی که از آثار نفیس و نادر دوره حاکمیت شاه تهماسب است، از ارزش هنری بالایی برخوردار است. این نسخه نگاره هایی بسیار زیبا و با شکوه دارد که سبک مکتب تبریز به کار رفته در آن ها به خوبی تواسته است خیال انگیزی شعر نظامی را به نمایش بگذارد. این نسخه به خط محمود نیشابوری و دارای 14 نگاره است و در تدوین آن مهم ترین هنرمندان دوران، از جمله سلطان محمد و آقامیرک، میرزا علی تبریزی و میر سید علی نقش داشته اند. این نسخه نفیس و ارزشمند هم اکنون در موزه بریتانیا نگه داری می شود.این مقاله که موضوع آن بررسی تاثیر شعر به عنوان کلامی مخیل و شوارننده با تمرکز بر نسخه «خمسه شاه تهماسبی» است، اهداف زیر را دنبال می کند:1- دستیابی به مضامین و ساختار شعر نظامی2- شناخت تاثیرگذاری شعر نظامی بر خلاقیت و نبوغ هنرمند در تصویرآرایی خمسه نظامی سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده می شود:1- رابطه ادبیات و نگارگری در زمان صفویه چگونه است؟2- ویژگی های بصری و مضمونی نگاره های خمسه شاه تهماسبی کدامند؟3- این عناصر بصری و مضمونی به چه میزان متاثر و برگرفته از شعر نظامی است؟4- آیا نگاره های خمسه شاه تهماسبی صرفا روایتگر شعر نظامی اند یا اسرار نهفته در آن و خلاقیت هنرمند را نیز به نمایش می گذارند؟روش گردآوری مطالب، از طریق اسناد و مدارک و روش تنظیم مقاله به شیوه توصیفی - تحلیلی انجام پذیرفته است.

هنر فعالیتی آگاهانه است که در آن هنرمند به وسیله بعضی نشانه های خارجی، احساساتی را که در زندگی خویش داشته است، به دیگران منتقل کرده، چنان که دیگران نیز از آن احساسات متاثر شده و آن ها را تجربه نمایند. این بحث از آن جا با مقوله مورد نظر ما در ارتباط است که این دریافت مشترک میان بیننده آثار هنری، به جز ارزش های فیزیکی و ساختاری آثار، با ارزش های روان شناختی هم در ارتباط می باشد، ارزش هایی که از هم دردی ها و علایق مشترک، تاریخ و پیشینه یکسان و بالاتر از این مشترکات فلسفی و فکری انسان ها به وجود می آیند.وقتی به این اشتراکات در دریافت های انسانی می رسیم، دقیقا به تاریخ و پیشینه و علایق مشترک تاکید داریم، چیزی که گروهی آن را «هویت» می نامند. هنرمند حساس به هویت، سعی دارد آثاری خلق کند که در قالب و صورت ویژگی هایی داشته باشد که بتوان آن را از هنر دیگر ملل تفکیک نمود. این ویژگی ها می تواند مبتنی بر اصالت های بومی، دینی و فرهنگی هر کشور و قومیتی باشد. گذشته تاریخی، حماسه های آبا و اجدادی سرزمین نیاکان ما، اصلا جغرافیای زبان مادری ما، باورها و سنت های طایفه ای، مفاخر ملی مان و به طور کلی همه این ها جزء هویت فرهنگی ماست.شعر و ادبیات فارسی در ایجاد غیرت ملی و دلبستگی نیاکانمان در درک عظمت تاریخی و فرهنگی این سرزمین تاثیر مستقیم دارد. نگارش و مصورسازی نسخ خطی و از این میان شاهنامه همواره مورد توجه حاکمان و هنرمندان نگاره گر بوده، چرا که نگارش و تهیه نسخه شاهنامه یکی از سنت های ادبی - هنری ایران در طی قرون متمادی بوده است. بر این اساس تعداد زیادی نسخه خطی از شاهنامه مربوط به دوران ایلخانان تا اواسط دوره قاجاریه به جای مانده است.در این مقاله که به ارزش و اهمیت شاهنامه به عنوان یک اثر شاخص ملی و مصورسازی آن در دوره های مختلف اشاره شده به معرفی و تبیین نمونه هایی از نگاره های شاهنامه دوران ایلخانی تا قاجاریه با تاکید بر هویت جویی ایرانی می پردازد. شایان ذکر است، نحوه چیدمان مطالب و تصاویر بر مبنای توالی تاریخی شاهنامه های مصور دوران مذکور می باشد.سوالات:1- هویت جویی ایرانی چگونه در داستان ها و مضامین شاهنامه انعکاس پیدا می کند؟2- تعامل شاهنامه و نگارگری در هویت یابی ایرانی چگونه در مضامین و پردازش نگاره ها انعکاس یافته است؟اهداف مقاله نیز شامل موارد زیر است:1- شناخت شاخصه های هویتی ایرانی - اسلامی در نسخه های مصور شاهنامه دوران ایلخانی تا اواسط صفویه2- دستیابی به عوامل تاثیرگذار بر نوع شاخصه های هویتی ایرانی - اسلامی در شاهنامه فردوسی.

واژه "اژدها" در فارسی به صورت "اژدر" و "اژدرها" بکار می رود. این موجود افسانه ای در بسیاری از داستان ها، ادبیات عامیانه و فولکلوریک فارسی به عنوان مظهر شر حضور یافته و طی یک نبرد، تقریبا در همه موارد مقهور قهرمان داستان می شود. اژدها در نگارگری ایرانی، بیشتر تحت تاثیر همتای چینی خود بوده است ولی با این وجود نمونه هایی هم از اژدهای متاثر از اژدهای غربی وجود دارد.بیشتری بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته در خصوص اژدها، بر روی مفاهیم نمادین و داستان های اسطوره ای و مذهبی است. به نظر می رسد که شکل و توانایی های مار عامل بسیار مهمی در خلق این موجود افسانه ای در نگاره های مختلف باشد.اهداف مقاله:-1 بررسی سیر تحول اژدها فرمی و مفهومی -2 طبقه بندی ساختار فیزیک اژدها براساس نگاره های ایرانی. روش انجام تحقیق، به صورت تحلیلی و مقایسه ای با توجه به تعداد قابل تامل نگاره هایی که اژدها را تصویر کرده اند، نمونه هایی مناسب انتخاب و مقایسه آنها به لحاظ شکل ظاهری صورت می پذیرد. سوالات موردنظر: -1 ساختار فیزیکی و تنوع اشکال ازدهایان تصویر شده در نگارگری ایرانی بر مبنای چیست؟-2 چگونه می توان تصاویر گوناگون ارایه شده از اژدها را طبقه بندی نمود؟ براساس تصاویر و طرح های اژدها در نگارگری، پنج گروه اصلی در این پژوهش مورد شامل: -1 "اژدها- مار" -2"اژدها- مار" دوپا -3"اژدها- ما" دوپای بالدار -4 "اژدها- مار" چهارپا -5"اژدها- مار" چند سر. درهمه این گروه ها، اژدها خصلت مار بودن خود را حفظ نموده است.

«آزمون آتش سیاوش» که عموما با عنوان «گذر سیاوش از آتش» شناخته می شود، بیشترین شمار نگاره های تاریخ نقاشی ایران را به خود اختصاص داده است؛ قریب دویست تصویر به جا مانده از این مجلس، دلیلی بر این مدعاست. موضوعی که هرچند بیش از هر مکتب، در شیراز تصویر می گردد، اما در تمامی اعصار حضوری پررنگ دارد. وجود این تعداد نگاره، آن هم با موضوع یکسان، این امکان را فراهم می آورد که با تطبیق تعداد متنابهی از نمونه های یاد شده، چگونگی ارتباط و تعامل نقش مایه های تصویری و ویژگی های هنری مکاتب گوناگون نگارگری، مورد مطالعه قرار گیرد. زیرا این منظومه، نه تنها در تمامی ادوار، بلکه به کرات درهر دوره و زمان، تصویر شده است. از این رو مقاله ی تحقیقی حاضر سعی دارد با رویکردی توصیفی- تحلیلی و تطبیقی، تعدادی از نگاره های «گذر سیاوش بر آتش» را هم زمان با مطالعه ثقل صور و عناصر تصویری در مکاتب و اعصار گوناگون بررسی کند. چرا که مسلما ویژگی های هنری هر سبک، موضوع اولیه را تحت الشعاع قرار داده و الزام استفاده از نقش مایه ها، رنگ ها و ترکیب بندی های خاصی را اعمال می کرده است. اهداف مقاله: 1- بررسی تاثیر علایق زیبایی شناسانه ی از منه ی گوناگون در پرداخت موضوعی یگانه در ادوار متفاوت. 2- ارزیابی میزان پایبندی نقاشان مکاتب متفاوت به متون توصیفگر و استفاده از نقش مایه های نمادین. 3- معرفی شماری چند از نگاره های مهجور گذر سیاوش بر آتش. سوالات موردنظر: 1-  اصول و علایق مکاتب متفاوت نگارگری در پرداخت مضمونی خاص، همچون گذر سیاوش از آتش، چه تاثیراتی را داشته است؟

نگارگری ایرانی دارای ویژگی های بصری بسیاری است. فضا نیز یکی از ویژگی های مهم و درخور توجه در این هنر است. هنرمند ایرانی برای خلق این فضا، از تمهیدات بصری گوناگونی بهره جسته است تا به نتیجه مورد نظر خود برسد. در این مقاله سعی شده است تا علاوه بر بررسی و معرفی فضای مثالی و چگونگی ایجاد آن، به انواع دیگری از فضا و حضور آن ها در مکتب نگارگری «هرات» با تاکید بر منتخبی از آثار کمال الدین بهزاد پرداخته شود. در این دوره، اجتناب از قرینه سازی محض به نگارگر امکان می دهد که فضاهای مختلف را مجسم و تصویر کند. در آثار هنرمندان این دوره از جمله کمال الدین بهزاد، فضا، هم دو بعدی است و هم عمق دارد؛ هم یکپارچه است و هم ناپیوسته. هر بخش فضا، مکان وقوع رویدادهای خاص و غالبا مستقل است. در آثار انتخابی، به ایجاد انواع فضا با خطوط و سطوح رنگی که در کنار هم قرار گرفته اند و دارای جنبه های بیانگرا و عاطفی هستند، اشاره شده است. در آثار این دوره، فضا و ترکیب بندی هایی متشکل از عناصر مورب و دایره وار دیده می شود. مباحث با معرفی مکتب هرات و تعریفی کلی از فضا شروع می شود و در ادامه به بررسی فضا و انواع آن در آثار انتخابی از بهزاد، می پردازد.اهداف مقاله1- چگونگی بهره گیری و درک هر چه بهتر نگارگری ایرانی، با شناخت فضا و انواع آن.2- چگونگی دستیابی هنرمند ایرانی به خلق فضای خیال انگیز.سوالات مقاله1- هنرمند ایرانی چگونه به فضا و خلق آن در آثارش اهمیت داده است؟2- چرا فضای غالب در آثار نگارگری ایرانی، فضای مثالی و ملکوتی است؟