جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رقابت میان دیدگاه های مختلف اسلامی امری قدیمی است و تحولات اخیر خاورمیانه نیز فرصتی مجدد برای تشدید رقابت میان آن هاست. صرف نظر از دیدگاه هایی که اقتصاد، ناسیونالیسم، جنگ های داخلی، دموکراسی خواهی و دیگر مسائل را علت اصلی این تحولات می دانند، این مقاله فرض را بر آن قرار داده است که اسلام گرایی ریشه اصلی تحولات جدید خاورمیانه است. بر این اساس چهار الگوی مختلف مورد بررسی قرار می گیرند: نوعثمانی گرایی، سلفی تکفیری که به دو دسته سلفی درباری و جهادی تقسیم می شود، اخوان المسلمین مصر و جمهوری اسلامی ایران. این چهار الگو مهمترین دیدگاه های اسلامی رقیب هستند که نگرش های متفاوتی به اسلام دارند. حال از میان این الگوها، کدامیک به لحاظ منطقی از قابلیت بیشتری برای تسری در تحولات اخیر خاورمیانه برخوردار است؟ فرضیه اصلی مقاله آن است که در میان الگوهای مذکور الگوهایی می توانند به تقاضای اسلام خواهی منطقه پاسخ دهند که دو ویژگی داشته باشند: جایگاه سیاسی اسلام و انعطاف پذیری عمل سیاسی را پذیرفته باشند. بر این اساس، ابتدا ماهیت و نوع نگرش هر یک از دیدگاه ها به اسلام تبیین می شود. سپس، با توجه به فرضیه مذکور میزان توانایی این الگوها برای پاسخگویی به تقاضاهای اسلام خواهی منطقه مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتیجه آن بوده که از میان الگوهای مذکور، جمهوری اسلامی ایران به لحاظ برقراری رابطه مناسب میان عقل و شرع از توان منطقی بیشتری برای تسری در تحولات اخیر خاورمیانه برخوردار است.

پدیده اسلام هراسی حاکی از نوعی تصور بدبینانه و نفرت از اسلام و مسلمانان است که به بروز رفتارهای تبعیض آمیز و آزاردهنده علیه آن ها منجر می شود. اگرچه این پدیده در گذشته های دور ریشه دارد، با گذشت زمان و به خصوص طی سده های اخیر با مسائل و موضوعات تازه ای همراه شده است. طی سال های پس از 11 سپتامبر 2001 مصادیق اسلام هراسی و اسلام ستیزی در جهان غرب افزایش محسوسی داشته است. بسیاری از فعالان سیاسی و رسانه های غربی از حملات 11 سپتامبر به مثابه ابزاری برای ترویج اسلام هراسی استفاده کردند. مسیحیان راست آمریکا یکی از گروه های فعال در این زمینه بودند. به رغم این که جریان های مختلف اسلام گرا غالبا مخالف حملات القاعده بوده اند، مداخلات مکرر دولت های غربی در امور جوامع اسلامی را عامل واکنش های رادیکال القاعده می دانند. جمهوری اسلامی، که از پیشروان مقاومت اسلامی در برابر سلطه گری غرب است، ضمن رد توسل به ابزار ترور، بر آن است که اسلام هراسی پروژه ای برای تسهیل استمرار مداخلات سلطه گرانه قدرت های غربی است.

اسلام گرایی در ترکیه طی یک سده گذشته، فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است. با این وجود و علیرغم موانع و مشکلات متعدد، جریان اسلام گرایی روز به روز بالندگی و رشد بیشتری یافت و به نقطه ای رسید که در کشوری با یک چارچوب سیاسی و حقوقی لائیک، حزبی اسلام گرا به پیروزی رسید و اسلام گرایان به مناصب مهمی چون ریاست جمهوری و نخست وزیری دست یافتند. رشد و بالندگی اسلام گرایی در ترکیه تحت تاثیر عوامل مختلفی رخ داده است که یکی از مهم ترین آنها پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در سال 1357 (1979 میلادی) می باشد. در این پژوهش تلاش می شود تا با اشاره به روند جریان اسلامگرایی در ترکیه بعد از مرگ آتاتورک به این سوال پاسخ دهیم که پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 چه تاثیری بر رشد اسلام گرایی و حرکت های اسلام خواهانه در ترکیه داشته است؟ با توجه به یافته های به دست آمده به نظر می رسد انقلاب اسلامی ایران در احیا، هویت بخشی و سازماندهی گروه های اسلام گرا در ترکیه تاثیر غیرمستقیم داشته است و به نوعی حرکت اسلامی در این کشور را سرعت بخشیده است.

این نوشتار بر اساس کارکردگرایی ساختاری و با تکیه بر نظریه کنش تالکوت پارسونز به عواملی که سبب کنش مسالمت آمیز اسلام گرایان مصر و کنش خشونت بار اسلام گرایان لیبی در جریان تحولات سال 2011 م. گردید، پرداخته است. بر اساس نظریه مذکور کارکرد خرده نظام های درون هر جامعه عامل عمده تاثیرگذار بر کنش افراد و جریان های موجود در آن جامعه بوده است. ما نیز همراه با نظریه پارسونز بر آن هستیم که وجود درگیری و منازعه در هر جامعه اجتناب ناپذیر بوده. اما کارکرد صحیح هر یک از خرده نظام ها و به ویژه شکل گیری جامعه مدنی در هر جامعه سبب کنش های مسالمت آمیز و عملکرد افراد و گروه ها در چارچوب جامعه مدنی و قوانین شده است. بر این اساس، بررسی عملکرد خرده نظام های درون هر یک از دو کشور مورد این مطالعه بوده است. فلذا بر اساس کارکرد یا بدکارکرد خرده نظام های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی - اجتماعی و جامعه گی هر یک از این دو جامعه، کنش جریان های اسلام گرا نیز مسالمت آمیز یا خشونت بار بوده است.

طرح خاورمیانه بزرگ نخستین بار در 12 سپتامبر 2002 مطرح گردید؛ هدف این طرح که با مخالفت ها و تردیدهایی نیز روبرو بود، در ظاهر، کمک به کشورهای منطقه خاورمیانه به ویژه کشورهای عربی این منطقه در زمینه اصلاحات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بود. واژه «خاورمیانه اسلامی» اولین بار پس از شکست ارتش صهیونیستی در جنگ 33 روزه به دست حزب الله لبنان در سال 2006 و در برابر طرح «خاورمیانه جدید» وزیر خارجه وقت آمریکا مطرح شد. سوال هایی که این پژوهش قصد پاسخگویی و بررسی آن را دارد عبارت است از اینکه آیا طرح خاورمیانه جهان اسلام می تواند در برابر طرح خاورمیانه بزرگ که از سوی آمریکا مطرح شد، عملی گردد و نیز این طرح با چه چالش هایی مواجه است. به نظر می رسد بعد از تحولات منطقه نقش و جایگاه تفکرات اسلامی در همبستگی منطقه ای از اهمیت والایی برخوردار شده که در این بین نقش ایران برجسته خواهد بود.

ترجمه ماشینی: آیا اسلام و دموکراسی می توانند در کنار هم باشند؟ آیا اسلام با دموکراسی سازگار است؟ این متن یکی از سوالات متداول و در عین حال اشتباه را بررسی می کند. اخلاق دموکراتیک را نباید و نمی توان از جوهر ادیانی که ظاهراً در متون مقدس حک شده است استنتاج کرد. بلکه نتیجه مبارزات سیاسی هستند که اسلام را به سمت جهت گیری های دموکراتیک یا استبدادی سوق می دهند. آصف بیات رویکرد جدیدی را برای بررسی اسلام و دموکراسی ارائه می‌کند و استدلال می‌کند که چگونه مبارزات اجتماعی جمعیت‌های مختلف مسلمان، آن‌هایی که علایق و گرایش‌های متفاوتی دارند، اسلام را به پذیرش ایده‌های دموکراتیک یا تمایلات استبدادی تبدیل می‌کند. «اسلام‌گرایی» و «پسااسلام‌گرایی» به‌عنوان نمایانگر دو جنبش متضاد مورد بحث قرار می‌گیرند که اسلام را به سمت‌های مختلف سیاسی، استبدادی و فراگیر سوق داده‌اند.

ترجمه ماشینی: حداقل از زمان انقلاب اسلامی 1979 در ایران، اسلام سیاسی یا اسلام گرایی کانون توجه محققان، سیاستگذاران و عموم مردم بوده است. درباره اسلام گرایی به عنوان یک گرایش سیاسی و اخلاقی/اخلاقی بسیار گفته شده است، اما توجه اندکی به توسعه مداوم آن می شود. در حال حاضر در جوامع علمی و سیاسی، اذعان فزاینده ای وجود دارد که اسلام گرایی در حال تحول است، اما اطلاعات کمی در مورد ماهیت و جهت این تغییرات وجود دارد. مقاله‌های پساسلامیسم، دانشمندان و فعالان جوان و با سابقه را از بخش‌های مختلف جهان اسلام و غرب گرد هم می‌آورد تا تحقیقات خود را در مورد تغییر گفتمان‌ها و رویه‌های جنبش‌های اسلام‌گرا و دولت‌های اسلامی عمدتاً در کشورهای دارای اکثریت مسلمان بحث کنند. تغییرات در این جنبش‌ها را می‌توان «پسااسلام‌گرایی» نامید که هم به‌عنوان شرط و هم پروژه‌ای که با ادغام دین‌داری و حقوق، ایمان و آزادی، اسلام و آزادی مشخص می‌شود. پساسلام گرایی بر حقوق به جای تکلیف، تکثر به جای صدای معتبر منحصر به فرد، تاریخیت به جای کتاب مقدس ثابت و آینده به جای گذشته تاکید می کند.

حکومت اسلامی مفهومی مهم است که به‌مجرد هجرت پیامبر اسلام (ص) از مکه به مدینه، سازواره‌ها و ساختارهای آن به‌واسطۀ ایشان و مبتنی بر تعالیم الهی مندرج در پیام وحی تکوین یافت تا به‌واسطۀ قدرت سیاسی، روح اسلام در کالبد جامعه دمیده شود. لیک پس از رحلت ایشان، این مفهوم در معرض تأویل‌ها و تفاسیر مختلف قرار گرفت و منازعات گوناگونی حول مقام جانشینی و خلافتشان (از زمان خلفای راشدین تا بنی‌امیه و بنی‌عباس و درنهایت امپراتوری عثمانی) بین فرق گوناگون اسلامی، اعم از شیعه و سنی، شکل گرفت که عواقب برخی از این اختلافات و منازعات کماکان نیز دامن‌گیر جهان اسلام (خاصه پس از الغاء خلافت عثمانی و در منطقۀ حساس خاورمیانه) است. این مقاله در ابتدا به نحوی موجز و مختصر، به زمینه‌ها و بافت‎های اجتماعی و ایدئولوژیکی ظهور جنبش‌ها و جریان‌های اسلام‌گرای معاصر در منطقۀ خاورمیانه و جهان اسلام اشاره‌کرده و پس ‌از آن، به بررسی تطبیقی ویژگی‌ها و شاخصه‌های مهم مفهوم حکومت اسلامی از منظر دو متفکر اثرگذار در جهان اسلام، یعنی امام خمینی (1902-1989) از جهان تشیع و سید قطب (1906-1966) از جهان تسنن، در حوزه‌های کلان «فرهنگی، عقیدتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی» می‌پردازد و تشابهات فکری این دو اندیشمند مسلمان را در حوزه‌های مذکور می‌کاود و درنهایت نیز ابوابی را برای مطالعات تطبیقی و تقریبی هرچه بیشتر در این باب می‌گشاید

چکیدهبی‌تردید گرایش‌های دینی را باید به‌عنوان یکی از مولفه‌های مهم هویتی کشورهای آسیای مرکزی ازجمله کشور تاجیکستان دانست. یکی از مهم‌ترین مسائلی که در کشورهای این منطقه همواره مورد مناقشه بوده ، جایگاه دین در جامعه و سیاست بوده است. این پژوهش به دنبال پاسخ‌گویی به این سوال است که ریشه‌های اسلام‌گرایی در تاجیکستان و نوع تلقی آن‌ها از رابط دین و سیاست چیست؟ پاسخ یا فرضیه‌ای که در این پژوهش مورد آزمون قرارگرفته این است که به نظر می‌رسد جنبش‌های اسلام گرایی تاجیکستان متاثر از عوامل جامعه شناختی و سیاسی است و در تلقی آنها دین و سیاست دو مقوله منفک و متمایز نیستند و مرزهای متداخلی دارند. بر اساس یافته های پژوهش اسلام گرای در این کشور تحت تاثیر عوامل داخلی از قبیل نابرابری های حاکم بر جامعه و تبعیضات و مشکلات اقتصادی و همزمان با توسعه آگاهی های دینی،حضورمداوم و موثر حزب نهضت اسلامی و عوامل بیرونی از قبیل کمک های کشور عربستان ، ایران ،پاکستان،ترکیه و افغانستان می باشد.پس از فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال این کشور علیرغم جو خفقانی که وجود داشته هنوز دین و سیاست دو مقوله منفک و متمایز از هم نیستند و مرزهای متداخلی با هم دارند این در حالی است که ساختارهای سیاسی رسمی کشور تاجیکستان یک ساختار غیر دینی و سکولار می باشد.