جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد چهارم: در سخن قاضی، در مورد کسی که اختیار (انتخاب امام) را، بی‌اعتبار می‌داند. در ردّ سخن قاضی، در مورد این‌که أبوبکر، برای امامت شایسته بود. در آنچه قاضی، به وسیلۀ آن، مطاعن وارده بر أبوبکر را، پاسخ گفته است. در جواب قاضی، در مورد امامت عمر بن خطاب. در جواب قاضی، در مورد مطاعن عمر. ردّ سخن قاضی، در امامت عثمان. در ردّ کلام قاضی، بر بی‌اعتبارکنندگان عثمان. در اثبات امامت امیر المؤمنین. در توبه طلحه، زبیر و عایشه.

عالمان دینی و از جمله متکلمان امامیه در موارد متعددی نصوص دینی را تأویل کرده‌اند؛ یعنی ظواهر نصوص دینی را کنار گذارده و معنایی غیرظاهری برای آنها ارائه نموده‌اند. سرچشمه چنین اقدامی بیشتر این است که اندیشمندان پیش‌گفته معنای ظاهری آیه یا روایتی را با یکی از باورهای خود – که گاه از آموزه‌های وحیانی اخذ شده است، گاهی متکی بر احکام عقل نظری یا عملی است و گاهی در محسوسات و مجرّبات ایشان ریشه دارد - ناسازگار یافته‌اند و آن باور را بر معنای ظاهری آیه یا روایت ترجیح داده‌اند. این نوشتار با روش کتابخانه‌ای و با تمرکز بر آثار شیخ صدوق، شیخ مفید و سید مرتضی، آن دسته از تأویلات ایشان را که در آنها باورهای حسی و تجربی بر ظواهر نصوص دینی ترجیح یافته است، مورد بحث و تحلیل و مقایسه قرار می‌دهد. این تحلیل و مقایسه، شباهت‌ها و تفاوت‌های تأویل در اندیشۀ متکلمان پیش‌گفته را آشکار می‌کند و از این رهگذر، تصویر روشن‌تری از رویکرد کلامی و میزان پایبندی ایشان به ظواهر نصوص دینی به دست می‌دهد.

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد سوم ردّ سخن قاضی، در مورد صفات واجب امام. ردّ آنچه قاضی، در مقدار علمی که امام به آن متمایز می‌شود، وارد کرده است. ردّ سخن قاضی، در مورد افضل. ردّ کلام قاضی، در مورد روایت ان الأئمة من قریش. ردّ کلام قاضی: آیا عدول از قریش، در باب امامت جایز است یا نه؟ در مورد عدد عاقدین امامت کسانی که از طرف امت، با امام بیعت می‌کنند، به آن استناد کرده است. ردّ سخن قاضی، در مورد امامت ابوبکر.

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد دوم در مورد آنچه قاضی، در رد وجوب نص، از جهت عقل، برآن استناد کرده است. ابطلال آنچه قاضی، بواسطۀ آن، طرق وجوب نص را، بی‌اعتبار کرده است. ابطال آنچه قاضی، به وسیلۀ آن، ثبوت نص و ورود نقل (در مورد امام) را، رد کرده است.

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد اول تحقیق آنچه صاحب المغنی، پیرامون وجوب امامت ذکر کرده است. استدلال بر وجوب امامت، بنا به دلایل نقل. مخالفت قاضی، با ادله شیعه در امامت و عصمت.

توحید یکی از مهم‌ترین ابواب علم کلام اسلامی است که به بررسیِ شماری از مسائل مربوط به وجودشناسی و معرفت‌شناسی حضرت حق و از آن‌جمله، مباحث اسما و صفات الهی می‌پردازد. در شمار این مسائل، در بسیاری از متون این دانش کهن، به مسئلۀ چالش‌برانگیز، توقیفی بودن یا نبودن این اسما پرداخته شده است. این مسئله پیش از تدوین نخستین آثار کلام‌پژوهانه، در شماری از احادیث نیز به بررسی گرفته شده و از همین‌رو، متکلّمان گاه در استدلال بر رأی مختار خود، از متون قُدسی ـ اعمّ از کتاب و سنّت ـ بهره‌ها برده‌اند. در میان دانشمندان سترگ امامی‌مذهب، سیّدمُرتضیٰ (355ق-436ق) نخستین متکلّمی است که به صورت رسمی، نظریّۀ توقیفی نبودن اسمای الهی را طرح کرد و به تثبیت آن پرداخت. نظریّه‌ای که پس از او در شمار آرای اصلی در پاسخ به این مسئله قرار گرفت. مقالۀ حاضر -با توجّه به اهمّیّت آرای سیّد و جریان‌ساز بودن آن‌ها در تاریخ کلام امامیّه-،‌ در پی آن است که با توجّه به متون کلامیِ او، این مسئله را بررسی کند و رأی او در این زمینه را بر اساس کتاب‌های خود او به دست آورد.

در عصر سید مرتضى (355 - 436 ه‍ ق) یکی از مهم‌ترین مجادلات کلامی بین امامیه و معتزله در بین علما جریان داشت. از دیدگاه سید مرتضی وجود امام معصوم(ع) و امام غائب لطف خداوند متعال است و امامیه معتقد است که خداوند از باب لطف هیچ‌گاه انسان‌ها را در روی زمین بدون حجت رها نمی‌کند و به همین علت امام دوازدهم را غائب از نظرها می‌دانند. این در حالی است که شیعیان به وجود ذاتی امام زمان(ع) نیز اعتقاد دارند. اما از نگاه معتزله و در صدر آنان قاضی عبدالجبار، لطف بودن امام مشروط به این است که امام در میان مردم حضور داشته و دسترسی به او امکان‌پذیر باشد. بنابراین در عصر غیبت، لطف بودن امام(ع) در حق مکلفان، تحقق نخواهد پذیرفت. در این صورت انجام دادن لطف بر خداوند، واجب نیست. بنابراین اعتقاد به غیبت امام(ع) با لطف بودن امامت، سازگاری ندارد؛ یعنی لازمه آن این است که ایجاد امام از طرف خداوند، واجب نباشد و این مؤلفه، برخلاف اعتقاد امامیه در مورد وجوب امام در هر زمان است. ما در این نوشتار در تشریح افکار سید مرتضی و نقد دیدگاه‌های قاضی عبدالجبار معتزلی در مورد مسأله غیبت امام زمان(عج) خواهیم پرداخت و با تبیین بخش‌هایى از نظریات آن‌ها و مناقشاتى که با معتزلیان دارد به بررسی تطبیقی بررسی اشکالات قاضی در مورد اصل غیبت امام و فلسفه آن به تفصیل سخن خواهیم گفت

عقل نزد فارابی به عنوان یک فیلسوف و سیدمرتضی به عنوان یک متکلم عقل‌گرا، نقش بی بدیلی دارد؛ به همین خاطر، جهت مقایسه فلسفه سیاسی فارابی و کلام سیاسی سیدمرتضی، بررسی مقایسه ای نقش عقل ضرورت می یابد. این مقاله با بررسی آثار فارابی و سیدمرتضی و سایر پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، به نقش عقل و کارکرد آن در اندیشه سیاسی فارابی و سیدمرتضی پرداخته است و روشن نموده است که سیدمرتضی و فارابی در اصل عقلانیت و ارزشمندی عقل، توافق دارند، اما نقطه عزیمت و جهت گیری آنها در عقل ورزی متفاوت است و این تفاوت با توجه به فیلسوف بودن فارابی و متکلم بودن سیدمرتضی قابل فهم است. عقل در اندیشه سیاسی سیدمرتضی فارغ از مبانی فلسفی، بدون رازورزی و مبتنی بر وحی قطعی و متناسب با اقتضائات و شرایط و برای دست یافتن به سعادت دنیوی و اخروی ذیل حقیقت امامت شیعی، به پردازش مشغول است و عقل نزد فارابی برپایه مبانی فلسفه یونان و به قصد تئوریزه کردن فیلسوف_شاه افلاطونی و با نگاهی استعلایی و آمیخته به رازورزی و کم توجه به واقعیت‌های خارجی، در رسیدن به معرفت از جانب عقل فعال و فاقد نگاه بنیادین به مبانی و امامت شیعی است.

در اثر حاضر، قسمت عمده‌اى از معارف دقيق و اصول كلى علمى و فلسفى گنجانده شده است و معتقدات شيعه با فرق ديگر مسلمانان و غير مسلمانان مقايسه گرديده و آنچه بر مبناى اصول تشيع خالص درست به نظر آمده، با ذكر دليل و سند محكم، به اثبات رسيده است و به اعتراضات مخالفين، پاسخ گفته شده است. در تنظيم كتاب حاضر، توجه به اين نكته ضرورى بود كه علم كلام در آغاز توسط گروه معتزله به وجود آمد و مسائل اصلى آن در پنج اصل، تنظيم شدند و همه آنان متعهد بر اين شدند كه همگى متفق بر اين پنج اصل باشند و به ديگران هم آن را بقبولانند. اين پنج اصل عبارتند از: توحيد و بحث صفات؛ عدل؛ وعد و وعيد؛ منزلت بين‌المنزلتين و امر به معروف و نهى از منكر. هدف اصلى آنان از اين كار، جلوگيرى از برخوردهاى قولى و عملى و زدوخورد بين فرقه‌هاى مسلمانان بود. به همين ملاحظه در هر موضوعى حد متوسطى از عقايد گوناگون را گرفتند تا همه را بر آن متفق و متحد گردانند و به اين وسيله، آشتى و صلح برقرار نمايند.