جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خدای متعال در آیه 59 نساء می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الأَمْرِ مِنْکُمْ» ابهام موجود در این آیه پیرامون واژه «أولی الامر» است که اینان چه کسانی اند که اطاعت آنان در ردیف اطاعت خدا و رسول قرار گرفته و به طور مطلق واجب گردیده است. در مقاله حاضر با تحلیل مفهومی أولی الامر در نظام هندسی سوره نساء، کوشش شده تا مسئله فوق مورد تبیین قرآنی قرار گیرد. روش تحقیق تحلیلی استدلالی و استنباطی با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری است. نظام هندسی سوره نساء ترسیم کننده نظام خانواده و نظام جامعه و روابط اجتماعی مسلمانان می باشد. بر پایه آموزه های این سوره، عدل و امانت؛ ریشه حکومت اسلامی و اطاعت از خدا و رسول و أولی الامر، اساس جامعه اسلامی است. از نگاه قرآن کریم هر صاحب فرمان یا هر صاحب شأنی، أولی الامر نیست. مهم ترین شاخصه های أولی الامر در نظام هندسی سوره نساء عبارتند از: ضدّیت با طاغوت، حق حاکمیت، برگزیدگان الهی از میان مردم، برخورداری از علم آسمانی و الهی، صاحب مُلک عظیم، عدل و امانت و عصمت. معیار قرار گرفتن چنین شاخصه هایی برای شناخت أولی الامر، تشخیص مصداق آن را آسان می نماید.

مفسران فریقین دربارة «متنازع‌فیه» در آیة 59 سوره نساء، دیدگاه‌های گوناگونی ارائه داده‌اند. برخی همه کارهای مربوط به دین و دنیا را مشمول متنازع‌فیه در آیه دانسته‌اند. برخی باتوجه به ادامه آیه که خدا و رسول را مرجع حل تنازع معرفی کرده، تنها رویدادهای دینی؛ اعم از احکام و عقاید را مشمول تنازع در آیه دانسته‌اند. برخی دیگر، نزاع را تنها به احکامی که ازسوی خدا و رسول تشریع شده، مختص دانسته‌اند. گروهی مراد از متنازع‌فیه در آیه را تنها احکام غیرمنصوص می‌دانند و براین‌اساس، آیه را دلیل بر حجیت اجماع و قیاس گرفته‌اند. از دید برخی محور تنازع در آیه، خود اولی‌الامر هستند که در دست‌واژة پیشین به اطاعت از آنان دستور داده ‌شده است. در نوشتار حاضر که با روش توصیفی – تحلیلی و باهدف ارزیابی و نقد دیدگاه مفسران فریقین دربارة متنازع فیه در آیه یادشده، نگارش یافته، ضمن تبیین مسئله و طرح پرسش مربوط، دیدگاه‌های مفسران بیان ‌شده است سپس، دیدگاهی که محور تنازع را اولی‌الامر می‌داند برگزیده و دیگر دیدگاه‌ها را ناصواب می‌داند و اشکالات آنها را تبیین می‌کند. سرانجام با استناد به قرائن موجود در آیه وگواه‌مندی تاریخی و روایی، چرایی‌های گزینش دیدگاه موردنظر تبیین شده است.