جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله کشف و شهود یکی از مسایلی است که عرفان های تمام ملل حول آن می چرخند. به طورکلی مکاشفات عرفانی در مثنوی معنوی را می توان به دو دسته کشف های صوری و کشف های معنوی تقسیم نمود و هر کدام از آن ها نیز انواعی دارد. این مکاشفات صوری و معنوی در برخی جهات با نظریه و. ت. استیس (W. T. Stace) در مورد مکاشفات، قابل انطباق است. در این پژوهش نیز مکاشفات مثنوی معنوی بر حسب احوال آفاقی (صوری) و انفسی (معنوی) مورد بررسی قرار گرفته و سپس به تشریح ویژگی های مشترک آن ها از جمله عینیت، احساس ثقه، احساس شادی و ... پرداخته شده است. البته در برخی از این موارد استیس به خطا رفته و یا برخی از ویژگی های مکاشفات اسلامی قابل تطبیق با نظریه او نیستند. علاوه بر این، ویژگی های اختصاصی حالات آفاقی و انفسی بررسی شده است و در نهایت به این نتیجه رسیده ایم که مکاشفات مثنوی علاوه بر مطابقت با برخی از الگوهای عرفان غربی، در نوع خود بی نظیر هستند و از جهاتی بر عرفان غربی نیز برتری دارند.

نویسنده در این نوشتار با اشاره به جایگاه ابن عربی در حیات عقلانی عالم اسلام به غفلت پژوهندگان غربی از این جایگاه می‏پردازد و دلایل آن را ارزیابی می‏کند. سپس به دوتلقی از معارف دینی در اسلام که بر اساس یکی از آنها نگاه به دین نگاهی جزمی و انعطاف‏ناپذیر و دیگری نگاهی با قدرت انعطاف و تساهل بیشتر است پرداخته، موضع عرفان وتصوف دراین مورد را بررسی می‏کند. سپس با اشاره به این معنا که نگاه ابن عربی به مسأله کثرت ادیان نگاهی خاص خود اوست، در عین حال که ازدرون سنت عرفان اسلامی برخاسته است، به اختصار مبانی هستی شناختی و معرفتشناختی رای او در باب کثرت ادیان مطرح و وقوع این کثرت را در جامعه بشری امری موجه می‏داند، در عین حال که نظریه ابن عربی را در این باب عیناً قابل انطباق بر موضع پلورالیستها نمی‏داند و دلیل آن را نیز پیشفرضهای متفاوت آن دو و مآلاً نتایج مختلف آنها قلمداد می‏کند.

یکی از مباحث مهم در فلسفه­های معاصر بحث از معنای زندگی است. فیلسوفان گذشته با پذیرش معنا برای زندگی از فلسفه و هدف آفرینش انسان سخن می‎گفتند؛ اما در دوران اخیر که برای بسیاری از انسان‏ها زندگی ارزش خود را از دست داد، این پرسش مطرح شد که معنای زندگی چیست. هرچند در آغاز این پرسش برای فیلسوفان قاره‏ای مطرح شد، امروزه فیلسوفان تحلیلی به آن پرداخته‏اند. آنچه در تحلیل پرسش از معنای زندگی اهمیت بسیار دارد، تحلیل خود معناست. در تفسیر معنا سه دیدگاه قابل ذکر است: 1. هدف زندگی، 2. کارکرد زندگی، 3. ارزش زندگی. در این مقاله با تبیین دیدگاه‏های مختلف بر این نکته تاکید شده است که مراد از این پرسش که آیا زندگی معنا دارد، این است که آیا زندگی انسان ارزش استمرار را دارد یا نه؟ به دنبال تحلیل پرسش از معنا این بحث مطرح می‏شود: آیا زندگی فی‌نفسه معنادار است یا باید به آن معنا داد؟ در بحث از معنادهی زندگی برخی نظریه‏ای با عنوان نظام موزاییکی زندگی را مطرح کرده‏اند که در این مقاله به تحلیل آن پرداخته شده است.

در تمدن اسلامی، با الهام از تعالیم اسلام و قرآن ، مسلمانان با مفهوم توکل به خدا در زندگی روزمره خود آشنا هستند. لکن به رغم اجماع درباره اهمیت مفهوم توکل به خدا، در این خصوص دو رویکرد متفاوت – یکی از آن عرفا و دیگری از آن متکلمان را – می توانیم از یکدیگر متمایز کنیم . متکلمان خدا را خدایی غضب کننده و منتقم می دانند و بر او توکل می کنند، به خلاف، عرفا لطف و رحمت و رحمانیت و غافرالذنوب بودن خداوند را ترجیج می دهند. متکلمان متعتقدند خداوند کسانی را که از صراط مستقیم منحرف می شوند مجازات می کند، درحالی عرفا معتقدند خداوند همه گناهان را می بخشد . در این مقاله، نویسنده به تفصیل رای ابن عربی را درباره لطف، رحمت، توکل و ..... می آورد و تاویلات ابن عربی را درخصوص این مفاهیم از منابع اصلی به طور مشروح توضیح می دهد.

مهمترین مساله ای که متفکران در مورد مکتب اصفهان با آن مواجه می شوند این است که چگونه بین سه نحوه متفاوت اکتساب علم و هدایت و ارشاد معنوی هماهنگی و سازگاری به وجود آورند. این سه طریقت به ترتیب عبارتند از :1- شریعت، که وجه ظاهری و فقهی دین است.2- کشف و3- عقل. نویسنده معتقد است تفریبا همه متفکران بزرگ عهد صفوی جهد کردند که بین این سه رویکرد گوناگون به اکتساب علم سازگاری به وجود آورند. سرآمد این متفکران، صدرالدین شیرازی- معروف به ملاصدرا – بود که در انجام این مهم توفیق شایانی داشت.

دانش همراه با روش متولد میشود؛ از اینرو برای تولید علم، بویژه در علوم انسانی، شناسایی روش، مهم و ضروری است. بطور کلی تمامی علوم انسانی از مبانی فلسفی متأثر هستند؛ یعنی اگر کسی بلحاظ فلسفی الهیاندیش باشد، علوم انسانیش هم رنگ و بوی الهی میگیرد و اگر مادیاندیش باشد، علوم انسانیش رنگ و بوی مادی پیدا میکند. البته بصرف اینکه یک محقق و دانشمند الهی باشد، علوم انسانی تولید شده توسط او الهی نمیشود، بلکه جهت تحقق این امر باید برای تولید نظریه علاوه بر تجربه، از عقل و وحی و شهود نیز استفاده کند.امام خمینی(ره) یکی از پیروان حکمت متعالیه است که توانسته بخوبی از عهده این مهم برآید. ایشان، نقل و کشف و عقل را برسمیّت میشناسد و از این سه سبیل، در یک صراط استفاده میکند. از آنجا که روش شناسی مبتنی بر شناخت شناسی است، امام خمینی(ره) نقل را برتر از عقل و کشف میداند، اما اگر ظواهر نقل با براهین مسلّم عقلی ناسازگاری داشته باشد ، ظواهر شرع را به کناری مینهد و ضمن آنکه معتقد است عرفان به مناطقی راه دارد که عقل از راه یافتن به آن وادی معذور است، یافته های سرة عرفانی و عقلانی را قبول دارد و بر این باور است که نباید در فلسفه «کشف» را بجای «عقل» نشاند. بنظر میرسد وی در روش و محتوا به ملاصدرا وفادار است؛ برخلاف برخی دیگر از حکمای حکمت متعالیه، همچون علامه طباطبایی که در روش، سینایی و در محتوا صدرایی است.

یکی از عارفان و مشایخ بزرگ مکتب خراسان و حکمت خسروانی، شیخ ابوالعباس احمد ابن محمد ابن عبدالکریم قصاب (یا قصار) آملی طبرستانی 424-314) ه.ق) است. درباره احوال، سلوک و طریقت و کرامت های او در متون متقدم، جستارهای پراکنده ای وجود دارد که نیاز به بررسی و تامل محققانه ای دارد. اما آنچه در این جستار آمده است، اشاره به کنشی از اوست که تا جایی که نگارنده جستجو کرده،‌ تقریبا در هیچ متن عرفانی نظیر ندارد. این کنش و حکایت در حالتی است که یکی از مریدان، از شیخ کفش (: نعلین) تقاضا می کند. این حکایت، فقط در نسخه میکروفیلم مرادالمریدین آمده و در متونی که درباره احوال او بحث کرده اند، سابقه ندارد. نگارنده در این مقاله با توجه به موارد مشابهی چون نعلین مخصوص پیامبر اسلام، کفش مخصوص بایزید، تاکید شمس تبریزی بر لزوم کفش مخصوص یک فرقه، دیدگاه طریقت مولویه درباره کفش به عنوان پای افزار پیران و اختصاص هزینه خاص برای خریدن نعلین و همچنین تاکید بر تقدس کفش در آیین فتوت به این نتیجه رسیده است که بخشیدن نعلین و طلب کفش از پیر، عملی آیینی در تصوف - ضمن این که نشان دهنده ابزار شناسایی فرقه ای از فرق دیگر است- مبین این نکته است که قصاب، پیرو آیین فتیانی است که مختص ایرانیان بوده است.

حیرت در عرفان یکی از هفت منازل سیر و سلوک است و می تواند سالک را به حقیقت رهنمون گردد. مولانا به عنوان بزرگترین معلم عرفان دیدگاه فراگیری نسبت به حیرت دارد و آن را به حیرت ممدوح و مذموم تقسیم نموده و همچنین حیرت را در مورد ذات الهی ناپسند به شمار می آورد، اما حیرت را چون عشق، تکامل بخش خوانده و عارف را در مرحله حیرانی در برزخی بین هستی و نیستی ترسیم نموده که تنها در زمانی از این سرگشتگی رها می شود که روح او به سوی حقیقت پرواز نماید و آرام گیرد. همچنین حیرت راستین را از حیرت دروغین جدا نموده و در حکایاتی متعدد مدعیان دروغین را رسوا کرده است. انگیزه های حیرت را نیز بر شمرده که مهمترین عامل ایجاد آن را مشاهده جمال الهی می داند.

در این مقاله به بررسی مکاشفه و مشاهده عرفانی و اعتبار آن درکلام خدا و معصومین پرداخته می شود. چرا که بحث کشف و شهود پیوسته در عرفان اسلامی مطرح بوده است و اصلا پایه عرفان اسلامی بر اساس مکاشفه و مشاهده عالم غیب است. سوالی که مطرح است این است که آیا این قضیه در شریعت مقدسه نیز مطرح شده است و اگر مطرح شده است، چه بهایی به آن داده شده است؟ به همین منظور به دو منبع اصیل یعنی قرآن و روایات معصومین (ع) استناد می شود تا مشخص گردد که دیدگاه پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) و جانشینان بر حقش چگونه بوده است و آیا آن بزرگواران نیز دارای مکاشفه بوده اند و اگر چنین بوده، تفاوت مکاشفات آنان (معصومین) با دیگران (غیر معصومین) چه بوده است؟در این پژوهش پس از بررسی این نتیجه حاصل می شود که کشف به دو صورت کشف صوری که مربوط به ملکوت سفلی و کشف معنوی که مربوط به ملکوت علیا است می باشد. اولیای الهی و عرفا از مراتب کشف صوری تا کشف ذوقی و از مراتب کشف معنوی تا پایان مکاشفات سری می توانند راه پیدا کنند ولی مرتبه خفی و اخفی که استغراق در مقام احدیت است مخصوص رسول گرامی اسلام و (ص) و ائمه معصومین (ع) است؛ همچنین مکاشفات صحیح مربوط به معصومین (ع) است که در راستای شریعت الهی می باشد. بنابراین مکاشفه تامه محمدیه کامل ترین مکاشفه ای است که در امکان یک انسان است.