جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آزادی، مفهومی است که هم مورد عنایت اخلاقیون و عارفان بوده و هم اهل سیاست و فیلسوفان سیاسی، به ماهیت و چند و چون آن پرداخته اند. در آثار عارفان مسلمان، تعبیر آزادی و حریت، به معنای اخلاقی- سلوکی آن، به تکرار ذکر شده، و موانع پیدا و پنهان آن معرفی، و راه رهایی از آن بندها نیز تبیین و تعیین گشته است.نویسنده، ابتدا به معرفی و تبیین انواع آزادی، و تعاریف متعدد عارفان مسلمان از آن مفهوم می پردازد؛ در بخش دوم مقاله نیز سعی می کند، تعاریف مختلف اصطلاح آزادی، با مفاهیم و مقولات مشابه آن، مثل بندگی، تصوف و اباحه، مقایسه و نسبتشان را تبیین نماید. در این بخش نشان داد می شود که از دید عارفان بزرگ، آزادی با بندگی و تصوف، نه تنها مباینتی ندارد، بلکه به معنی هم، و ملازم و مقوم یکدیگرند، به عبارت دیگر، در این مقاله تبیین و تثبیت می گردد که در کلام عارفان مسلمان، تصوف و بندگی حقیقی، جز با نیل به آزادی و آزادگی ممکن نیست؛ اما بین آزادی و اباحه، نزد غالب عارفان، نسبتی برقرار نیست، و عده اندکی که حریت را به معنی رهایی از بند احکام و اوامر خداوند معنا می کرده اند، در نظر و عمل، مورد نقد و طرد عارفان مشهور واقع شده اند.

در آثار عرفانی به مناسبت پیوند عشق و عرفان، شاعران و نویسندگان از حکایات و داستان های عارفانه بسیار استفاده کرده اند. بسیاری از این داستان ها تخیلی و ساخته ذهن و اندیشه ادیبان خوش ذوقی است که سعی نموده اند با هنر سخن ورزی خویش، نکاتی لطیف از راز و رمزهای عارفانه را برای خوانندگان و شنوندگان بیان نمایند. آنان در این مسیر گاهی از کاه،کوهی ساخته اند و با هنر خویش آن را به جان و کام مخاطب، دل نشین و دل نشان نموده اند. یکی از این داستان ها که از علاقه خاص محمود به یکی از غلامان وفادار خویش سرچشمه گرفته، داستان محمود و ایاز است که این حکایت بعد از ورود به آثار ادبی به ادب عرفانی نیز راه یافته و فراز و نشیب هایی را به همراه داشته است. اما چرا از بین این همه شخصیت های متعدد تاریخی و ادبی، قرعه فال به نام سلطان محمود غزنوی زده اند؟ ریشه این داستان پردازی را در کجا می توان جست؟ این گونه حکایات چقدر ریشه در حقیقت دارد؟در این مقاله به بحث و بررسی پیرامون این قصه و بهره گیری های عرفانی از آن پرداخته شده است.

بندگی خداوند تعهد دیرینه‌ای است که انسان‌ها متعهد به آن شده‌اند. بندگی خداوند ارکانی داردکه هر انسان مدعی بندگی خداوندملتزم به آن می‌باشد. درسایه قبولی بندگی خداوند، آثاری ازجمله ناچیزبودن دنیا،ضعف شیطان،مقام خلیفه‌الهی... برای انسان پدید می‌آیدکه تأثیرشگرفی درروند زندگی هرکسی خواهدداشت.آثار بندگی خداوند به فردی واجتماعی تقسیم می‌شود که هرکدام ازآن‌ها درتحکیم اخلاق وروابط اجتماعی تأثیرگذارند. ناچیزبودن دنیا،شناخت شیطان وتبعیت‌نکردن ازهوای نفس ازآثار فردی بندگی است که هرکدام ازآنها سبب می‌شود انسان با اخلاقی مناسب که بابندگی خداوند سازگار است وارد اجتماع شود. دنیاطلبی علت اصلی رقابت در انباشتن ثروت وتمسخر وتحقیر مومنان است، ولی بنده واقعی خود را از بند تعلق به دنیا رهاکرده دنبال جاه و مقام دراین دنیا نمی-باشد. با پیروی‌نکردن ازشیطان کسی به فکر اشاعه فحشاء وشکستن حریم دیگران نمی‌افتد وامنیت اجتماعی و فردی برقرار می‌شود. تبعیت‌نکردن از هوای نفس باعث از بین‌رفتن تکبر و خودبرتربینی می‌شود.ملایمت و مداراکردن بادیگران، سوءظن نداشتن به دیگران، تواضع و... ازآثار اجتماعی بندگی دراخلاق اجتماعی است. بندگی خداوند نمودی ازتوحید عملی است؛ به این معناکه انسان تنها خدا را مطاع قرار دهد و غیرخدا را رها کند. خدمت به مردم و برخورد متواضعانه باآن‌ها به خاطر بندگی خداوند باشد.بندگی خداوند نقش به سزایی در حل معضلات اخلاقی اجتماع دارد. جامعه‌ای که بندگی خداوند را سرلوحه خود قراردهد واخلاقی که خداوند ازآن خواسته را دارا باشد، افرادش از تجاوزبه حقوق دیگران خودداری می‌کنند؛ از فساد و فحشا و ستمگری برائت می‌جویند و در مسائل مختلف دچار افزون‌طلبی و افراط و تفریط نخواهند شد.در این میان از نقش عبادات هم در پیشگیری از فساد اجتماع نباید غافل شد. نماز، روزه، امربه معروف ونهی ازمنکر و حجباعث می‌شوند که جامعه سالم بماند و افرادش به دور از فساد و اشاعه فحشاء و با همدلی و درک متقابل در کنار یکدیگر زندگی کنند و حقوق یکدیگر را پایمال نکنند.

براساس آیات قرآن، جهان هدفمند و برای انسان آفریده شده است. خلافت و آزمون الهی، رسیدن به رحمت خداوند، عبادت و معرفت، تفکّر، تعقّل، تقوا، تذکّر، هدایت، رستگاری و نجات و رسیدن به مقام عبودیّت از مهمترین اهداف آفرینش انسان است.درجات عبودیّت تابع درجات معرفت عبادت کننده و میزان توجه او به خداوند است. این پژوهش به تبیین و تحلیل ماهیّت بندگی و مراتب آن از دیدگاه دو اندیشمند و مفسّر قرآن کریم، براساس دو کتاب مثنوی معنوی و تفسیر کبیر می‌پردازد. با تأمّل در سخنان مولوی و فخر رازی در می‌یابیم که آن دو به طور کلی عبودیّت را دارای سه مرتبه می‌دانند: عامیانه، عالمانه و عارفانه. رکن اساسی عبودیّت از نظر آنها معرفت است، از این رو عبودیّت عامیانه را مصداق عبادت واقعی ندانسته و عبودیّت را در دو قسم اخیر مندرج می‌دانند. همچنانکه انسانها از نظر ایمان به خدا و تقوا و کمال قوای نظری و عملیِ نفس در سطوح و مراتب متفاوتی قرار می‌گیرند، از نظر بندگی نیزدارای مدارج و مراتب متفاوت هستند. ازدیدگاه آنها بندگی الهی نحوه‌ای از زندگی است و حقیقت آن چیزی جز تسلیم در برابر‌ آموزه‌های دینی نیست. هرکس به بندگی خدا جهت رسیدن به سعادت و لذت دنیوی یا اخـــــروی، تن دهد معــــــبود حــــقیقی او همان سعـــــادت و لذّت می‌باشد نه خداوند متعال، چنیـن فـردی خدا را ابزاری برای رسیدن به مقصود و مطلوب خود قرار داده است، بندگی این دسته عمدتاً از سر تقلید و به دور از معرفت، و پایین‌ترین درج? بندگی است. افرادی که با تن‌دادن به بندگی خدا خواستار شرافت وجودی هستند و در واقع می‌خواهند با انتساب به خدا به عظمت و جایگاه شریفی برسند، گرچه نسبت به مرتبه قبلی برترند، ولی در اینجا نیز مطلوب بالذات غیر خداست، بنابراین عبودیّت حقیقی محسوب نمی‌شود، برترین مرتب? بندگی خداوند، عبارت است از عشق به حق‌ از آن رو که او اِله بوده و دارای جلال و عزّت و هیبت، و شایسته عبودیّت است. این مرتبه از بندگی حاصل نمی-شود مگر با پیدایش عشق به خدا، و عشق تنها از رهگذر شناخت معبود پدید می آید. از عمده-ترین تفاوتهای فخر و مولوی در مسأل? مذکور، می‌توان به تأکید فخربر عقلانیّت و انحصارگرایی دینی در نیل به مدارج عالیّ? بندگی و تمرکز بر مبانی کلامی و جبری دانستن مراتب فوق، و در مقابل، تأکید مولوی بر عشق و پذیرش نوعی کثرت‌گرایی دینی در وصول به درجات بندگی و بهره‌گیری از مبانی عرفانی و اختیاری دانستن سلوک الی الله اشاره کرد.

چکیدهعبودیت بیانگر ارتباط سپاسگزارانه و ستایشگرانه ی انسان با معبود می باشد. هر بنده ی به نحو و طریقی معبود خویش را سپاسگزاراست، این عبادت و سپاسگزاری بشر نسبت به خداوند متعال مقام ها و درجه های گوناگونی دارد که رسیدن به وادی عبودیت والاترین مقام آن می باشد.اما این مقام برای برخی از افراد ناشناخته و برای برخی دست نیافتنی است، لذا شناخت ریشه ی عبودیت امری ضروری است که این پژوهش در این راستا قدم برداشته تا پایه ها و اساس عبودیت را بر اساس آیات و روایات برگزیند و به بررسی آن ها بپردازد که برای دستیابی به این امر عبودیت را در سه حوزه ی خداشناسی، انسان شناسی و جهان شناسی مورد کنکاش قرار می دهد و در نهایت این پژوهش با روش استنادی تحلیلی شناخت مبانی نظری عبودیت را تحقق می بخشد. واژگان کلیدی:عبودیت، بندگی، عبادت، معبود، مبانی نظری

معناشناسی بخشی از زبان شناسی امروزی (زبان شناسی توصیفی و ساخت گرا)، است. معناشناسی به دنبال مطالعه و بررسی شرایط تولید معنا و دریافت آن نزد خواننده است. در واقع، نویسنده، اثر را به عنوان تولید دستور زبانی و گرامری نگاه نمیکند و در نگاهی نو به مطالعة فرهنگ واژه و جهان بینی حاکم بر آن میپردازد. از این رو، با علم تفسیر متفاوت است. این روش در میان مستشرقان نظیر ایزوتسو و برخی از محققان اسلامی به کار گرفته شده است. پژوهش حاضر به معناشناسی مفهوم عبودیت در قرآن در چهار گام میپردازد و در نهایت با ارائة تعریف معناشناسانة عبودیت و تبیین جهان بینی آن از دیدگاه قرآن، به مقایسة مفهوم عبودیت در قرآن با مفهوم عبودیت در پیش از اسلام و نیز مفهوم عبودیت در روایات و مصطلحات دانشمندان اسلامی میپردازد.