جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توجه به زبان یکی از آرا و اندیشه های مولوی در مثنوی معنوی است. در تفکر عرفانی مولوی، حقیقت زبان نه چیزی از جنس لفظ که از جنس معنا است و آن معنا که سرچشمه اصلی کلمات است، "بانگ حق" است.بر اساس آنچه که در سنت عرفانی «زبان در مقام تحلیل» نامیده می شود، مولوی خلاف بسیاری از متفکران مسلمان درباره زبان رویکردی صرفا ظاهری و مبتنی بر قرارداد اتخاذ نمی کند، زیرا چنین تفسیری بیرون از عرصه آرا و اندیشه هایی است که او پیرامون زبان به دست می دهد.این مقاله می کوشد با نگاهی تازه، فلسفه زبان و مسائل پیرامون آن را از منظر عرفانی در قالب طرح بسیاری از پرسش ها بحث و بررسی کند.

«كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد (قسم الالهيات)»، با مقدمه و تعليقه آيت اللّه سبحانى، در سال 1416 قمرى در موضوع كلام مى ‏باشد. تجريد الاعتقاد نوشته مرحوم خواجه نصيرالدين طوسى كه مرحوم آقا بزرگ طهرانى در الذريعه آن را تجريد الكلام فى تحرير عقائد الاسلام ناميده است. از وزين ‏ترين، دقيق ‏ترين و محكم ‏ترين متون كلامى است كه منطبق بر عقائد اماميه مى ‏باشد. اين كتاب در پاره ‏اى از موارد داراى مطالبى پيچيده مى ‏باشد كه صاحب تعليقه، يعنى آيت الله سبحانى در صدد حل آن معضلات برآمده ‏اند.

کتاب عقاید استدلالی یک دوره مسایل اعتقادی و کلامی بر پایه الهیات اسلامی و از منظر مذهب شیعه امامیه است. عقل و وحی -کتاب و سنت- مرجع داوری نهایی در تصمیم‌ گیری‌ ها و ارزیابی‌ ها بوده است. در این میان، از آراء و اندیشه های متفکران اسلامی، به ویژه اندیشمندان شیعه امامیه، بهره‌ های فراوان برده شده است و به انگیزه حق‌ شناسی و امانت داری مصادر و منابع آراء و اندیشه‌ های دیگران نقل گردیده و احیانا نام آنان در متن پاورقی آورده شده است. بحث‌ های کتاب از نظر ساختاری به روش درسنامه‌ ای تنظیم گردیده است. کوشش شده است نثر کتاب روشن و روان باشد و از اصطلاحات نامانوس و نامفهوم یا ترکیب‌ های کلامی ثقیل و دشوار پرهیز گردد.

كتاب «مسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعیة» مهم ‏ترين اثر محقق حلى است كه در كلام نگاشته است. او در مقدمه كتاب مى‏ گويد: چون ديدم تحقيق در علم عقائد از نفيس ‏ترين كارها و گرانبهاترين امور است؛ به طورى كه بر هر صاحب فكرى واجب است در آن غور و حقائق آن را كشف كند، لذا اين كتاب را تأليف نمودم. مولف شيوه تحقيق در كلام را متعدد دانسته و قائل است كه شيوه و منهج متأخرين معتزله بهترين شيوه براى تحقيق در علم عقائد مى‏ باشد. لذا مولف مطالب اين كتاب را بر اساس شيوه ياد شده نگاشته است. او سعى نموده مطالب و آراء خود را كاملا منسجم، ولى به صورت مختصر بيان كند. مطالب كتاب به طور كلى به چهار قسمت اصلى تقسيم مى‏ شوند كه مولف آنها را با تعبير النظر الاول و... بيان نموده است. هر يك از ابواب به فصولى تقسيم مى‏ شوند: النظر الاول فى التوحيد: در اين بخش مولف مباحث مربوط به توحيد را مورد بررسى قرار مى‏ دهد. او تمام مباحث توحيد را در سه فصل كه عبارتند از: اثبات علم به صانع، صفات ثبوتيه حضرت حق و صفات سلبيه خداوند بيان مى‏ كند. النظر الثانى فى افعاله سبحانه و تعالى: در اين باب به مباحث زير پرداخته شده است: افعال خداوند، افعال انسان، حسن و قبح عقلى و اين كه خداوند فعل قبيح انجام نمى ‏دهد. مولف مباحث مربوط به معاد را در همين جا مطرح مى‏ كند. النظر الثالث فى النبوات: مولف مباحث مربوط به نبوت را در سه فصل بيان مى‏ كند. او در فصل اول از اين باب نبوت را تعريف كرده و در فصل دوم صفات نبى را بيان مى ‏نمايد. در فصل سوم آنچه را كه مى‏ تواند بر صدق مدعاى پيامبر دلالت كند، بيان مى‏ كند و معجزات پيامبر (ص) را شرح مى ‏دهد. النظر الرابع فى الامامة: اين بخش از سه فصل تشكيل يافته كه عبارتند از: بيان حقيقت امامت و اثبات وجوب آن، صفات امام و راه شناخت امام.

کتاب «تصحیح الاعتقاد» در رابطه با مسائل اعتقادی و توسط شیخ مفید نگارش یافته است. کتاب حاضر شرحی بر «الاعتقادات» شیخ صدوق می باشد. مولف در ابتدای کتاب خود مباحثی را در باب صفات خداوند و افعال بندگان مطرح کرده و در ادامه موضوعات گوناگون اعتقادی مانند: جبر و تفویض، اراده و مشیت، قضا و قدر، بدا، وحی، عصمت، غلو، تقیه و دیگر موضوعات عقیدتی را مورد بررسی قرار می دهد.

کتاب «مسائل فی العقائد» تالیف محمد حسینی شیرازی به بررسی مسائل عقیدتی بر اساس تفکر شیعی می پردازد. مولف در ابتدای کتاب در رابطه با موضوع عدم تقلید در باب عقاید سخن گفته و سپس در رابطه با عدل و صفات خداوند مطالبی را عنوان می کند. وی همچنین به بررسی موضوعاتی مانند: نبوت، معاد و عالم مرگ، اعتقادات شیعه، امامت و دیگر مباحث عقیدتی می پردازد.

کتاب «الارادة الالهیة التکوینیة و التشریعیة» تاليف آيت الله جعفر سبحانی تبريزي، پیرامون موضوع اراده تکوینی و تشریعی نگارش یافته است. مولف در آغاز کتاب خود صفات را تقسیم کرده و آنها را مورد بررسی قرار می دهد تا بتواند جایگاه صفت اراده را به درستی تبیین نماید. وی در ادامه به موضوعات دیگری مانند: حقیقت اراده انسانی، اراده الهی از صفات ذات، اراده الهی از صفات فعل، بحث از اراده الهی پرداخته و در انتها نیز موضوع اراده الهی تکوینی و تشریعی را مطرح کرده است. همچنین مولف نظرات فرقه های اسلامی را در موضوع اراده الهی مورد توجه قرار داده است.

کتاب «المتکلم و الصفات» تالیف آیت الله جعفر سبحانی تبریزی یکی دیگر از آثار ارزشمند ایشان در موضوع علم کلام می باشد که به زبان عربی نگارش شده است. در این کتاب، نویسنده حول موضوعاتی چون تعریف معنای متلکم، بیان عقاید معتزله، اشاعره و حکما درباره کلام الهی، حدوث یا قدم بودن کلام خدا، نظر اهل بیت (ع) در این باره و عقاید دیگر فرقه ها درباره صفات خبریه الهی به بحث پرداخته است.

«الاختلاف فى اللفظ و الرد على الجهمية المشبهة» اثر ابو محمد كاتب دينورى معروف به ابن قتيبه است كه به زبان عربى، پيرامون كلام سلفيه نوشته شده است. كتاب حاضر رساله‌ اى است مختصر كه در 20 بخش تنظيم گشته است. موضوع‌ هايى كه در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته، به طور كلى اين هاست: قدر، تشبيه، خلق قرآن، رؤيت خداوند، عرش الهى و بررسى احاديث مختلف در اين باب. انبوهى از اطلاعات موجود در تأويل مختلف الحديث و حتى بسيارى از عبارات آن عيناً در اين كتاب تكرار شده است. مطلب ديگرى كه در اين كتاب مورد بحث است، انحراف متوكل از على (ع) و متمايل شدن او به منحرفين از حضرت مى‌ باشد. همچنين از لوازم قول به جسم داشتن خداوند بحث مى‌ كند.

کتاب حاضر که با عنوان «تفسیری بر احتجاج امام رضا (ع) با عمران صابی» است، توسط یکی از علمای معاصر به نام محمد تقی جعفری تبریزی نگاشته شده است. مولف در کتاب خود چنین می نویسد: در این احتجاج مشهور که مورد تحقیق و تفسیر عده ای از دانشمندان اسلامی قرار گرفته است، امام (ع) مقداری از با اهمیت ترین اصول الهیات را در پاسخ به سؤالات عمران صابی بیان فرموده اند که پیچیده ترین و غامض ترین مسائل الهیات را به حد لازم و کافی حل و فصل فرموده اند. در این کتاب مباحث به صورت پرسش عمران و پاسخ امام رضا (ع) در موضوعاتی مانند: شناخت پروردگار، علم پروردگار به معلوم خود، حلول و اتحاد، صفات و اسما، تقدیر و مقدر، ابداع، بی نیازی پروردگار و دیگر مباحث معرفتی مطرح شده است.