جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از سخن خدا که خود جاودانه وورای سخن مخلوقات است. از میان سخنان بشری آندسته جاویدان است که در ژرفای هستی مردم نفوذ کند و با سرشت فطرت آنها و واقعیتهای زندگیشانهما هنگ تر باشدهمانطور که قرآن عظیم کتاب آسمانی است وخدای عز وجل آن رابه زبان پیامبر اکرم (ص) بیان فرموده نهج البلاغه هم کتابی است که سخنان آن از منبع عظیم الهی تراوش کرده بر زبان باب مدینه علم امیرالمومنین (ع) جاری گشته است . ادیبان وسخنوران ایرانیپس از سده چهارم هجری که ادب فارسی به بلوغ رسیده وتاثیرات شگرف قرآن وحدیث در آن آشکار گشته وباعث بارور شدن ادب فارسی ورساندن ادیبان فارس به ستیغ بلند علم ودانش شده است همواره با اخذ مفاهیم متعالی در نظم ونثر خود از این کتاب شریف مددجسته اند.بر این اساس این پایان نامه بر آن است تا نفوذ سخن امیر فصاحت وبلاغت را در گلستان سعدی به نمایش بگذارد چه آنجا که این تاثیر با عاریت گرفتن عین لفظ از سخنان حضرت علی (ع) رخ نماید وچه زمانیکه مضمونی از کلام ایشان در کالبدی دیگر در قالب نظم ونثر به نمایش درآمده باشد.در این تحقیق200طبیق بین نهج البلاغه وگلستان سعدی صورت گرفته که حاکی از تاثیر وجاذبه سخنان امیر مومنان است که هر ادیب وارسته ای را سرمست نموده ودلهای عاشق را مجذوب جذبه بی کران خود نموده است . همه این نمونه ها ومثالهای دیگر در ادب فارسی بیانگر فوق کلام مخلوقبودن نهج البلاغه وتالی قرآن بودن آن است که به سبب این پیوستگی هرگز غبار کهنگی وگذشت زمان برآن نمی نشیند واخ القرآن بودن آن را به اثبات می رساند .سعدی نیز مثل هر نویسنده دیگر از نفوذ وتاثیر سنن ومواریث ادبی گذشته نمی توانسته بر کنار باشد و برای کسی که مثل او سفر دراز کرده واز هر خرمن خوشه ای چیده است امکان نداردآنچه را از افواه و السنه ی معاصران وی رایج است و از آنچه گذشتگان بر ای اخلاف باقی نهاده اند چشم بپوشند و از آن معانی هیچ به دل وجان خود راه ندهد پس ناچار اقوال وآثار او هم از مخزن تجارب معاصران ومسموعات ومشهودات خویش وهم از منابع آثار وافکار قدما وآنچه در مطاوی کتب ومتون دیگر خاصه قرآن ونهج البلاغه است ریشه می گیرد .لذا شیخ شیرازیا مستقیما مطالب را از قرآن واحادیث دریافت نموده ویا بواسطه متفکران واندیشمندان سلف خویش که آنهامتاثر از فرهنگ ناب اسلامی بوده اند ،از این منابع بهره برده است . کلید واژه : امام علی (ع) ، نهج البلاغه ، سعدی شیرازی ، گلستان سعدی ، ادبیات تطبیقی .

این نوشتار به بررسی روش‌شناسی شهید سیدمحمدباقر صدر در مباحث کلامی و ابداعات ایشان در این زمینه می‌پردازد و شیوه مباحث کلامی وی را با استفاده از قیاس و دلیل استقرایی در مسایلی همچون: الهیات، نبوت، امامت و معاد، بیان می‌کند. نویسنده می‌کوشد نوآوری های شهید صدر در طرح مباحثی مانندِ ارتباط مسایل کلامی با مسایل اجتماعی و علمی را به تصویر کشیده و رویکردی جدید از مباحث کلامی از منظر شهید صدر ارائه دهد. پژوهش حاضر در چهار فصل تنظیم شده است. نگارنده در مقدمه تحقیق تعریفی از علم کلام و پیدایی و گسترش آن، موضوع علم کلام، روش این علم در پرداختن به مباحث اعتقادی و نقاط ضعف و قوت موجود در علم کلام را مطرح می‌سازد. وی در فصل اول به معرفی افکار و روش شناسی کلامی شهید صدر پرداخته و روش عقلی و قیاسی، روش استقرایی و مراحل و ویژگی‌های این روش‌ها در تبیین مسایل اعتقادی و نوآوری های وی را در این زمینه بررسی می‌کند. در فصل دوم دیدگاه‌های کلامی شهید صدر در مورد مباحث مربوط به الهیات مطرح شده و راه های اثبات صانع به روش عقلی، علمی و استقرایی و ابعاد اجتماعی توحید، صفات الهی، مسأله بداء و تفسیر آن توسط شهید صدر بیان گردیده است، در فصل سوم تحلیل و تفسیر شهید صدر در باره دین، نبوت و امامت مطرح گردیده و مطالبی مانندِ منشأ دین، مشکلات اجتماعی اسلام، نقش نبوت در زندگی انسان، اثبات نبوت پیامبر اسلام، رابطه معجزه با قوانین طبیعی، نقش امامت در زندگی انسان، اثبات عصمت امام و اعتقاد به مهدویت واکاوی می‌شود. در فصل چهارم برخی مفاهیم اعتقادی مربوط به انسان شناسی همچون: جبر و اختیار و حل شبهه های مربوط به آن، حُسن و قُبح عقلی و ارتباط آن با عدل الهی، اثبات معاد و ابعاد اجتماعی آن از دیدگاه شهید صدر بیان گردیده است

سعدی از معدود شاعران زبان فارسی است که به واسطه نفوذ آثارش، عمق اثربخش در فرهنگ ایرانی داشته است. در این پایان‌نامه تلاش شده تا رابطه‌ی میان بخش‌های مختلف گلستان که عموماً لحن و محتوای پندآموز، تعلیمی و اخلاقی دارد، با اصول و مبانی اندیشه‌های ایران شهری، نظیر شاهی آرمانی، فرّه‌ایزدی، توأمان بودن ملک و دین، عدالت، تساهل و تسامح، راستی، مبانی و اصول مکتب اشعری، تقدیرگرایی، جبر و اختیار، حسن و قبح شرعی، همچنین دلایل و زمینه‌های تاریخی گرایش سعدی به کلام اشعری بازگو شده و نشانه‌های این گرایش و تجلی اشعری‌گری وی در باب‌های مختلف گلستان مورد نقد، بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در گلستان پادشاهی عطیه‌ی الهی است که باید نشانه‌هایی از فراست، زیرکی، بهره‌مندی از اصل و نسب عالی در او باشد. وی باید در جولانگاه حکومت از پشتیبانی فرازمینی بهره‌مند باشد، که این امر با فرّه ایزدی و با تعبیر ظل‌الله بودن میسر می‌شود. چنین پادشاهی باید به عدل آراسته باشد، چرا که استحکام پایه‌های یک حکومت منوط به رعایت عدالت است. پادشاه باید به فضایل دین‌داری، حلم و مدارا نیز آراسته باشد، که این امر هم با راستی، نیکی و پرهیز از دورغ مستحکم‌تر می‌گردد. اصولاً زندگی بدون راستی موجب گسستن پیوند اجتماعی است. در نتیجه آرمان‌شهر که نمادی از یک واقعیت آرمانی برای گریز از بی‌نظمی است، تحقق می‌یابد و نهایتاً عنصر تقدیر و نشانه‌های گرایش به اشعری‌گری سعدی در گلستان استخراج و ذیل عناوین معروف مباحث علم کلام چون «رویت الهی»؛ «عدل الهی»؛ «جبر و اختیار» و ... طبقه‌بندی و تشریح شده است.

مسلّم است که برای تحقق یک ترجمه مطلوب، شناخت سطوح مختلف زبانی که در متن مبدأ به‌کار رفته، بایسته است. یکی از این سطوح سطح بلاغی (در اینجا علم «معانی») است که اگر مترجم از پیچ و خم آن آگاه نباشد، در بیان مراد گوینده/نویسنده به خطا خواهد رفت. بنا بر این علم معانی با فن/علم ترجمه پیوندی تنگاتنگ دارند.در این رساله که شامل یک مقدمه و چهار فصل است، نخست و در مقدمه به اهمیت مباحث بلاغی به‌ویژه مباحث «علم معانی» پرداخته شده؛ همچنان‌که از نوع و سبب تقسیم‌بندی مباحث علم معانی نیز سخن رفته است. آنگاه در فصل اول حالات اِسناد خبری و مسند الیه بیان شده است. فصل دوم از احوال مسند و متعلقات فعل و در فصل سوم از شیوه‌های قصر/حصر و نیز انواع کلام انشائی و ترجمه آنها به فارسی سخن گفته است؛ و نهایتاً فصل چهارم به مباحث فصل و وصل و ایجاز و اطناب و مساوات پرداخته شده است. در پایان هر بخش و هر فصل نیز نتیجه‌گیری آمده است.روش تحقیق چنین بوده که نخست احوال مختلف عارض بر کلام ـ که نمود آن در اجزای آن یعنی: مسندٌ الیه، مسند و متعلقات فعل است ـ بیان گشته و سپس با بیان چگونگی ترجمه هر یک از این موارد، نظریه مطرح‌شده، بر مثال‌هایی که خطیب قزوینی و تفتازانی به‌ترتیب در تلخیص المفتاح و مختصر المعانی زده‌اند، تطبیق گشته است. همچنین طرق حصر که بسیار هم پرکاربرد است، نخست در زبان عربی و سپس فارسی بیان شده، آنگاه شیوه ترجمه هر کدام، با تطبیق بر مثال‌های این دو کتاب و آیات قرآن ذکر گردیده است. انواع مختلف کلام انشائی نیز به همین گونه مطرح و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. و نهایتاً مبحث فصل و وصل، همچنین ایجاز و اطناب و مساوات در عربی بیان شده و با تطبیق آن با فارسی، در قالب نمونه‌های مطرح‌شده در این دو کتاب و تکیه بر آیات قرآنی، شیوه ترجمه هر کدام ذکر گردیده است.نتیجه‌ای که این پایان‌نامه به آن رسیده آن است که به سبب مشابهت مباحث علم معانی درزبان عربی و فارسی، بیشنیه مطالب مطرح در بخش معانی، قابل ترجمه به فارسی است. تنها چند مورد از این مباحث، به سبب متفاوت بودن ساختار زبان فارسی از عربی، قابلیت انتقال ندارد. به عبارت دیگر، ساختارهای فارسی در این موارد، مشابه با عربی نیست. این مباحث عبارتند از: التفات، قلب، کَلّا، ایجاز حذف، ضمیر شأن و قصه، بدل اشتمال. در این موارد ناگزیر یا باید ساختار را تغییر داد یا افزوده‌های ترجمه‌ای بسیار آورد.

جرا شرور در عالم وجود دارد؟ توجیه وجود شناختی شر چیست؟ چگونه وجود شر با صفات الهی جمع می شود؟ اینها سوالات اساسی مطرح شده در این تحقیق است که پاسخهای متعدد مطرح شده در فلسفه کلام را گرد آورده است ، پاسخهایی از فلسفه یونان ، فلسفه اسلامی ، رنسانس و فلسفه معاصر. برخی از فیلسوفان و متکلمان به دلیل عدم یافتن جوابی مناسب - اعم از عقلی یا تجربی برای این سوالات ، وجود شر را انکار کرده اند و برخی نیز وجود و صفات خداوند را به چالش فرا خوانده اند. به طور کلی ، مشکله شر اصل وجود خداوند و محدودیت یا عدم محدودیت صفات را به چالش فرا خوانده است . در حوزه فلسفه اسلامی مطالعه فلسفه اسلامی با مساله شر در رابطه با صفت عدل الهی است که در صدد دفاع از عدل برآمدند و شر را به گونه ای توجیه کرده ، از جمله اینکه شر امری است عدمی و یا شر قلیل است و یا اینکه شر مجعول بالتبع است و غیره که همه حکایت از آن دارد که بیشترین بها را به این صفت خداوندی می دهند. اما درفرهنگ غرب شر را معمولا با سه صفت دیگر از صفات الهی در تضاد می دانند . متکلمان چه ملحد و چه موحد می خواهند این تضاد را نشان دهند. آن صفات عبارتند از علم مطلق، قدرت مطلق و خیر خواهی مطلق که شر با این مسائل دارد که برای این مساله راه حل دفاع مبتنی بر اختیار و نظریه دادباوری ارائه داده است . این دو راه حل در واقع 2 مشکل منطقی و قرینه ای شر را تحت پوشش قرار می دهد. کسانی که معتقد به عدم تضاد بین شرور عالم و صفات و اهل وجود خداوند هستند لازم است به این سوال جواب دهند که رابطه راه حلها با مساله شر چگونه است و صفات خداوند با مساله شرور چگونه سازگاری دارد.

این پایان‌نامه برای بررسی نظرهای نظامی دربارهء انسان و چگونگی زبان او تحت عنوان جلوه‌های شاعرانه عوامل کمال و نقص انسان در خمسه نظامی تدوین یافته است . به نظر نظامی شناخت درست جایگاه انسان از ضروریات می‌باشد و خودشناسی کلید خداشناسی است او عقل و دل آگاه را ابزارهای شناخت و حواس ظاهری، دل نادان و بی‌توجهی به عقل را از آفات آن می‌شمارد. نظامی روح، جسم، عقل و دل را ابعاد وجودی انسان می‌داند و انسان را از همهء موجودات برتر و صاحب کرامت معرفی می‌کند و معتقد است که مقام انسان، مقام خلیفه‌اللهی است . او هدف خلقت انسان را تفکر در پدیده‌های عالم، شناخت زمین و آسمان، انجام اعمال نیک و درنهایت خداشناسی و اطاعت از او می‌داند. نظامی همهء این موارد را با هنرمندی و شیوایی بیان کرده و از صنایع مختلف ادبی نظیر تشبیه، کنایه، استعاره، مجاز، مراعات نظیر، تضاد، جناس ، ارسال مثل، تمثیل، زبانزد، و نیز از مضامین آیات و روایات و حکایات و افسانه‌ها مدد گرفته است . نظامی از بیست و دو عامل به عنوان عوامل کمال یاد می‌کند: -1 خدامحوری، -2 دین‌باوری، -3 یقین، -4 توفیق، -5 دعا، -6 درستی، -7 توبه، -8 صبر، -9 علم، -10 پرورش دل، -11 ریاضت ، -12 زهد، -13 عشق، -14 قناعت ، -15 بی‌نیازی از مردم، -16 تواضع، -17 ترک خودپرستی، -18 امیدواری، -19 دادگری، -20 همنشینی با نیکان، -21 خدمت به خلق، -22 مردمی‌بودن. او همچنین به یازده عامل نقص انسان به شرح زیر اشاره می‌کند: -1 غفلت ، -2 حرص ، -3 ثروت‌اندوزی، -4 شکم‌پرستی، -5 میگساری، -6 غرور، -7 دورویی، -8 عیبجویی، -9 ستمگری و ستم‌پذیری، -10 همنشینی با بدان، -11 منت دونان بردن. نظامی در القای بهتر این مفاهیم از آرایه‌های ادبی و ابزارهای زیباسازی سخن استفاده کرده و در بیان شاعرانه کلام کوشیده است .

در این رساله سعی شده تا شبهات مربوط به مساله ی امامت تا آنجا که مربوط به حوزه موضوع پایان نامه بوده (شبهات فخررازی در این موضوع) بررسی و پاسخ داده شود. شبهاتی را که در این نوشتار مطرح و پاسخ داده شده می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. 1- شبهات مربوط به امامت عامه، که شبهات مربوط به وجوب نصب امام بر خداوند و عصمت امام بررسی و پاسخ داده شده است. 2- شبهات مربوط به امامت خاصه، در این بخش شبهات مربوط به دلایل اثبات امامت امیرالمومنین (ع) پاسخ داده شده است، و چون دلایل امامت حضرت علی (ع) به سه دسته کلی یعنی افضلیت و عصمت آن حضرت و نصوص تقسیم می شود، و نصوص نیز آیات قرآن و احادیث نبوی می باشد، شبهات نیز به اقسام یاد شده تقسیم می شود.این نوشتار در هشت فصل تنظیم شده است.

چکیده: نقش شیعه در تحولات، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بعد از رحلت حضرت رسول (ص) همواره در صحنه‌های اجتماع تاثیر گذار بوده است. مخالفین شیعه بیشترین ظلم ها را درحق شیعیان روا داشته اند،ولی نتوانستند جلوی رشدوگسترش شیعه رابگیرند .مامون عباسی با رویکردی آشتی جویانه به امام شیعیان پیشنهاد ولایت عهدی داد ولی از این اقدام سیاسی نتیجه ای بدست نیاورد.شیعیان که پیوسته بر اثر ظلم حاکمان عرصه را برخودتنگ می دیدنداز موطن اصلی خود مهاجرت کردندودر بلاد دیگر اسلامی پراکنده شدند.بدلیل مظلومیت وعلاقه آنان به اهل بیت(ع)ظلم وستمی که به آنان شده بود،توده مردم به شیعه گرایش پیدا کردند.نتیجه پیامدآن تشکیل حکومت های شیعی را بدنبال داشت.حکومت آل بویه یکی از همین حکومتها است که دوره حاکمیت آنان از دوره های درخشان تاریخ اسلام وایران قلمداد می شود.شیعه با بهره گیری از آل بویه تقیه را کنار گذاشت ،تحولاتی درعرصه های مختلف علمیُ بوجود آورد وتوانست در این دوره پایه های فکری و عقیدتی خود را پایه ریزی نماید.وبه تاسیس حوزه های علمیه،مدارس وکتابخانه های متعدد اقدام نماید .حاکمان آل بویه باسیاست تساهل وتسامح بستر مناسبی را برای نحله های فکری ایجاد نمودند،تا آزادانه به تبلیغ عقاید خود بپردازند .بر همین اساس به آن دوره عصر رنسانس اسلامی یا انسان گرایی اسلامی می گویند. شیعه با حاکمان آل بویه و نحله های فکری تعاملبر قرار نمود و توانست عقاید دینی خود را معرفی نمایدو به تدوین علوم مختلف مانند فقه،اصول،حدیث،علم کلام ورجال بپردازد.ُبه مرجعیت دینی برای حل مسایل فقهی رسمیت بدهد وبه کمک آل بویه مراسم مذهبی مانند عزاداری ماه محرم،جشن عید غدیر،و گفتن ذکر اشهد ان علیاولی الله را بر قرارنماید.ُعالمان شیعه در بعضی مناصب حکومتی شرکت کردندوسعی کردند در تصمیمات حکومتی نقش داشته باشند.حاکمان آل بویه ضمن اجرای قوانین اسلامی سنت های ایرانی را هم رواج می دادند زمینه سقوط سلطه اعراب بر ایران رافراهم آوردندوتشکیل حکومت ایرانی را در ذهن مردم جای دادند. برای اولین بار سنت خلیفه وسلطان باب شد .قداست خلیفه به عنوان نهاد دینی از ذهن مردم ساقط شد.ُ کلید واژه گان : نقش شیعه،تحولات سیاسی،آل بویه

چکیدهبررسی سبک شناختی در سوره ی انعامبه کوششسمانه قلاوندسبک شناسی یکی از شاخه های نقد ادبی است که از دانش زبانشناسی و بلاغت درتحلیل متن بهره می جوید و در بررسی نقدی و ادبی اثر برسه عنصر اصلی متن، نویسنده و مخاطب تکیه می کند. با توجه به اینکه سوره های قرآنی از فنی ترین متن های ادبی هستند، بهترین متن ها برای بررسی سبک شناختی هستند و سوره ی انعام به دلیل اینکه یک تابلوی زیبا از تصویرپردازی و انتخاب واژگان مناسب با بافت متن هست موضوع این پژوهش قرار گرفت. روش پژوهش هم روش تحلیلی توصیفی انتخاب شد.پژوهش حاضر پس از مقدمه به بررسی مبانی نظری سبک شناسی(الأسلوبیه) پرداخته و در آن از تاریخچه مطالعات سبک شناسی، تعریف سبک شناسی و ارتباط آن با بلاغت و نقد ادبی و علم زبانشناسی و روش های مشهور تحلیل سبک شناختی سخن به میان آورده است. در فصل سوم و چهارم به بررسی سبک شناسی سوره ی انعام پرداخته شده است. در این دو فصل از پیوندهای دلالی میان واژگان و عبارات که شامل چند معنایی و تقابل بین واژگان و بافت متن هست سخن رانده شده است. و نیز به بررسی سبک شناسی بلاغی در سوره پرداخته شده است که در آن از ظواهر سبک شناختی، سبک شناختی تصویر و بدیع و در پایان هم از هماهنگی فنی و موضوعی در سوره سخن گفته شده است.این سوره تابلویی زیبا از هنرنمایی زبانی و تصویری در کلام قرآنی است، این هنرنمایی فنی و زبانی در خدمت هدف دینی سوره بیان اصول سه گانه ی عقیده،توحید، نبوت و معاد قرار گرفته است. تکرار اولین ویژگیسبک شناختی در سوره است که به عنوان ابزاری برای تأکید توحید و یگانگی خداوند و دعوت مخاطب به سوی راه رستگاری به کار برده شده است. دومین ویژگی سبک‌شناختی تقابل و تضاد در سوره است که در قالب تضاد واژگان و تصویرهای ادبی در سوره نمودار می شود و سومین ویژگی هم کاربرد تصویرهای تشبیهی در سوره است که بیشتر این تشبیه هابه دلیل هماهنگی با روحیه و فکر مخاطب، ساده و محسوس است. و چهارمین ویژگی بارز سبک شناختی در سوره فواصل قرآنی آهنگین در سوره است که متناسب با وحدت موضوعی و موسیقیایی در سوره تکرار می‌شود.

پیشگفتاربا توجّه به جایگاه والا و رفیع علمی و شخصیّتی « سیّد مرتضی » درنزد شیعه و سنّی ،وبا توجّه به علم و سواد و تقوا و نسب ایشان که از طرف مادری با ده واسطه به حضرت علی (ع) و از طرف پدری با پنج واسطه بهحضرت موسی بن جعفر ، امام کاظم (ع) می رسد واز طرفی نیز آل بویه ، دایی مادری ایشان محسوب می شد که در قرن چهارم در مقابل ضعف حکومت عبّاسی به قدرت رسیدند و از شاهان روزگار بودند ، سیّد مرتضی در این فرصت ها با بهره مندی از پدر و مادر و استادان خبره در علوم گوناگون از جمله : « شیخ مفید » : در عـلم کـلام و فـنّ مـناظـره ، « عـبد الرحـیم بن نباته » : در عـلـوم ادبی و فـنّ خـطابه و سـخـنـوری ؛« مرزبانی » در شعر و ادبیّات ؛ « ابو الحسن علی بن حبش کاتب » : در علم حدیث ؛ و ... توانست در تمام زمینه های علمی ، به مدارج بالا دست یابد و نهضت فرهنگی عظیمی را در احقاق حقوق مسلمانان و گسترش تشیّع ، پایه ریزی کند و در کنار مسئولیّت های اجتماعی و سیاسی اش که به او واگذار شده بود ، از جمله : نقابت سادات و إمارت مظالم ، مجالس درسی را تشکیل دهد و کتب متعددّی را در زمینه های : ادبی ، کلامی ، فقهی ، اصولی و تفسیری ، تألیف نماید و مردم ، ایشان را با القاب بسیار محـتـرمی از جمله : ذو الـثـمانـیـن ؛ ذو المجـدیـن ؛ شـریـف ؛ عـلـم الهـدی و مجـدّد الإسـلام می خواندند . از مـیان ده ها کـتـاب تـفـسیـری ایشان ؛ کتاب « غرر الفواید و درر القلائد » ایـشـان ( معروف به : أمالی سیّد مرتضی ) که شامل 80 مجلس درس تفسیری ایشان بوده ( تفسیر آیات و روایات ) و توسّط شاگردانش املاء شده و سپس توسّط استاد تنظیم شده است ؛ از جمله کتبی است که کمتر به عنوان یک کتاب تفسیری به آن اشاره شـده و شایـد به این علت باشد که اکــثر دانشمنـدان وی را در زمینه ی کــتب فـقـهی می شناسند ونظریات تفسیری ایشان به سبک و اسلوب غیر جامع استو تمام آیات قرآن را شامل نمی شود و به ترتیب سور نگاشته نشده .البته : سیّد در میان آثار تفسیری خود در عین اینکه به صورت پراکنده به تفسیر پرداخته ولی آیات قرآن را با چنان مهارتی به یکدیگر ارتباط می دهد که این آیات، مثل زنجیری به یکدیگر متّصل گردیده اند و این نشان از تسلّط و احاطه ی کامل او به آیات قرآن است .و به دلیل تبحُّری که درعلم لغت و ادبیات عرب دارد و احادیث صحیح را به خوبی می داند ،می تواند برای تمام سخنان خود شاهد مثال آورد و با آنها برای مخاطب ،زمینه سازی کند . و در برخی موارد به تفاسیر قبل از خودش نیز نظر داشته است .ازجمله : معانی القرآن فرّاء .( م 207 ) و غریب القرآن ابن قتیبه ( م 206 ) و معانی القرآن و إعرابه از زجّاج ( م 311 ) و جامع البیان عن تأویل آی القرآن از طبری ( م 310 ) ولی به آن هـا إکـتفاء نکـرده و گـامی جـدید در تحلیل آیات و روایات برگـزیـده است ، کـه بی سابقهبوده و هست . تا جایی که در تأیید اغلب نظریات او ، مفسران بعدی نیز نظر و دیدگاه او را در تفاسیرشان ذکر کرده اند : از جمله : التبیان فی تفسیر القرآن از شیخ طوسی ( م 460 ) و مجمع البیان فی تفسیر القرآن از طبرسی ( م 548 ) و روحُ الجِنان و روح الجَنان از ابوالفتوح رازی ( م حدود 550 ) و تفسیر الکبیر فخر رازی ( م 606 ) و تفسیر المیزان علامه طباطبایی و تفسیر نمونه و .....در این رساله ، مباحث تفسیری آیات قرآن در کتاب أمالی تحت عنوان ( تأویل الآیه ) و دریک مورد ، تحت عنوان ( مسأله)از جهت اسلوب هاو فنون بیانی و بلاغی ، بررسی شده، [ از مجموع 80 مجلس درس سید ، تنها70 مجلس تحت عنوان « تأویل الآیه » می باشد که به 66 مجلس آن که دارای مباحث بلاغی است، پرداخته شده ، البته حدود 10 مجلس از جمله [ مجالس 10/ 11/ 12/ 13/ 17/ 18 / 19 / 20 / 21 / 32 ] بطور کامل به تأویل خبر اختصاص دارد و در میان حدود 20 مجلس از جمله [ مجالس 1/ 3 / 4 / 5/6/8/15 / 25 / 27 / 30 / 31 / 34 / 37 / 48 / 49 / 53/ 64/ 65 / 68 / 79 ] مبحثی تحت عنوان تاویل خبر ذکر شده کهتحقیق آن از حیطه ی کار نگارنده خارج بود]لازم به ذکر است ، با توجه به اینکه متن کتاب امالی سید مرتضی موسوم به ( غررالفواید و دررالقلائد ) به زبان عربی است و تاکنون ترجمه ی آن به چاپ نرسیده ، ابتدا متن عربی این مجالس به فارسی ترجمه شده و در این زمینه به برخی از پایان نامه ها ی مربوط به ترجمه مباحث تفسیری سید مرتضی در دانشگاه های مختلف مراجعه شده است . و در ترجمه مباحث تفسیری هرکجا ، عنوان و کلمه یا جمله ای به مطالب سید مرتضی جهت توضیح ، اضافه شده ، داخل کروشهقرار گرفته است . و در مواردی که سید در تفسیر آیه ای ، به ذکر قسمتی از آیه پرداخته و فهم معنای قسمت مزبور ، نیازمند آگاهی از تمامی آیه بوده ، تمامی آیه در صدر کلام عنوان شده است . مباحث بلاغی در کتاب أمالی تحت سه محور: علم بیان ومعانی و بدیع بررسی شده ، و سید گاهی به نام این اسالیب به طور مستقیم و گاه به صورت [غیر مستقیم : یعنی تنها شرح داده و نام اسلوب را نیاورده ] اشاره کرده که جهت سهولت فهم مخاطب و روشن شدن بیشتر آن اسلوب و تأیید وجه بیان شده توسّط سیّد ، با مراجعه به کتب تفسیر ادبی قرآن ، این اسالیب شنایایی شده و در پایان هر مجلس تحت عنوان « تحقیق » اشاره شده است که در برخی موارد به جهت وضوح متن عربی آنها و جلوگیری از طولانی شدن کلام ، از ترجمه ی آنها خود داری شده است.و به جهت اینکه آشنایی قبلی با اسالیب به کار رفته در کتاب أمالی لازم بود ، ابتدا در فصل دوم ، یک یک این اسالیب بیانی با مثال های قرآنی [ غیر از کتاب أمالی ]تعریف شده .در ضـمـن ، متـن عـربی آیـات قـرآن در ایـن رسـالـه از خـط بـه کـار رفـتـه درنـرم افـزار «جامع التفاسیر قرآن» گرفته شده و شاید نوع خط با خط معمول قرآن در برخی کلمات تفاوت داشته باشد ، همچنین در ترجمه آیات ، از ترجمه ی فارسی و روان و دقیقآقای مکارم شیرازی استفاده شده. و درذیل بیان مجالس تفسیری سید مرتضی اگر نام شخصی داخل گیومه ، برده شده ، در قسمت آخر پایان نامه شرح حال مختصری از او تحت عنوان « فهرست اعلام »آمده است. وخلاصه ی تمامی اسالیب بیانی نام برده شده در این رساله به صورت یک جدول در فصل آخر بیان شده است . همانطور که می دانیم ، قرآن کریم ، سراسر اعجاز است و این اعجاز بیشتر در زمینه ی فصاحت ( در محتوا) و بلاغت ( در الفاظ) آیات آن می باشد. و از همان سال های آغازین نزول آن ، حضرت علی (ع)در میان مباحث تفسیری خود ، به جنبه های بلاغی آیات اشاره کرده اند همانطور که در کتاب نفیس خود « نهج البلاغه » دریای فصاحت و بلاغت ایشان به چشم می خورد .پیرو سخنان ایشان ، افرادی همچون جاحظ ، ابن قتیبه ؛ إبن معتز ، مبرّد ؛ عبد القاهر جرجانی ؛ إبن أبی الأصبع ؛ سکاکی ؛ خطیب قزوینی ؛ ابو عبیده ؛ سیّد مرتضی و ...با تألیف کتب بلاغی خود این علم را مخصوصاً در زمینه ی اعجاز آیات قرآن پرورش دادند .و از جمله دلایلی که سیّد به این عـلم روی آورد ، این بود که : ازمتکلمان شـیـعـه به شمار می رفت و به ناچار ؛ باید معانی و تفاسیر مختلف کلام و آیات را می دانست تا بتواند آنها را از معانی ظاهری اش که با اصول اعتقادی او به ظاهر ناسازگار می آمد ؛ درک کند و آن را از معنای ظاهری ودر بعضی مواضع ، معنای حقیقی ، به معانی مجازی برگرداند ، تا مردم گرفتار دام شبهه نگردند و در مراتب بالاتر بگوییم که : مرتکب شرک خفی نشوند . زیرا اسلوب و روش قرآن منحصر به خود آن است و نظیری ندارد و باید آن را از زبان اهل بیت شناخت و إلّا ( نعوذ بالله ) به گمراهی خواهیم رفتو بر گمراهیمان افزوده خواهد شد ، همچون مردابی که هر لحظه ما را در ظلمت بیشتر فرو می برد و مصداق آیات زیر خواهیم شد :«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُوْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً »(إسراء : 82 ): یعنی : و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مومنان، نازل مى‏کنیم و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمى‏افزاید.و« هُوَ الَّذی جَعَلَکُمْ خَلائِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَنْ کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلاَّ مَقْتاً وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ إِلاَّ خَساراً » (فاطر : 39 )یعنی : اوست که شما را جانشینانى در زمین قرار داد هر کس کافر شود، کفر او به زیان خودش خواهد بود، و کافران را کفرشان جز خشم و غضب در نزد پروردگار چیزى نمى‏افزاید، و (نیز) کفرشان جز زیان و خسران چیزى بر آنها اضافه نمى‏کند.و« وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فی‏ هذَا الْقُرْآنِ لِیَذَّکَّرُوا وَ ما یَزیدُهُمْ إِلاَّ نُفُوراً »( الإسراء : 41) یعنی : ما در این قرآن، انواع بیانات موثر را آوردیم تا متذکر شوند! ولى (گروهى از کوردلان،) جز بر نفرتشان نمى‏افزاید.و برعکس اگر به آیات آن ( ثقل اکبر ) ایمان آورده و از راه درست با استمداد از ثقل اصغر ( اهل بیت ) بنابر سفارش پیغمبر اکرم در حدیث ثقلین ؛ که قرآن و اهل بیت از یکدیگر جدا نخواهند شد و استمداد از هر دو این ها ما را به سعادت دنیا و آخرت خواهد رسانید ، عمل صالح کنیم ،به ایمانمان روز به روز افزوده خواهد شد و قرآن مانند موجود صاحب روح و زنده به ما کمک می کند تا به اُفق های بلند معنا پرواز کنیم و مصداق آیات زیر باشیم :« فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَمَّا الَّذینَ اسْتَنْکَفُوا وَ اسْتَکْبَرُوا فَیُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلیماً وَ لا یَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصیراً »( نساء : 173 یعنی : امّا آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور کامل خواهد داد و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکى خواهد کرد و براى خود، غیر از خدا، سرپرست و یاورى نخواهند یافت.) و« وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزیدُهُمْ خُشُوعاً »(إسراء : 109 ) یعنی:آنها (بى‏اختیار) به زمین مى‏افتند و گریه مى‏کنند و(تلاوت این آیات، همواره) بر خشوعشان مى‏افزاید. « لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ » ( نور : 38 )یعنی : (آنها به سراغ این کارها مى‏روند) تا خداوند آنان را به بهترین اعمالى که انجام داده‏اند پاداش دهد، و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید و خداوند به هر کس بخواهد بى حساب روزى مى‏دهد (و از مواهب بى‏انتهاى خویش بهره‏مند مى‏سازد).« لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ » (فاطر : 30 )یعنی : (آنها این اعمال صالح را انجام مى‏دهند) تا خداوند اجر و پاداش کامل به آنها دهد و از فضلش بر آنها بیفزاید که او آمرزنده و شکرگزار است! «وَیَسْتَجیبُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ» (شورى : 26 )یعنی : و درخواست کسانى را که ایمان آورده و کارهاى نیک انجام داده‏اند مى‏پذیرد و از فضل خود بر آنها مى‏افزاید امّا براى کافران عذاب شدیدى است! « وَ یَزیدُ اللَّهُ الَّذینَ اهْتَدَوْا هُدىً وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ مَرَدًّا »(مریم : 76) یعنی : (امّا) کسانى که در راه هدایت گام نهادند، خداوند بر هدایتشان مى‏افزاید و آثار شایسته‏اى که (از انسان) باقى مى‏ماند، ثوابش در پیشگاه پروردگارت بهتر، و عاقبتش خوبتر است! زمخشری در مقدمه ی تفسیرش به این نکته اشاره نمود که : بدون احاطه بر دو دانش « معانی » و « بیان » نمی توان به تفسیر قرآن پرداخت و ژرفای معانی آن را شناخت .(منبع :زمخشری ، الکشاف ، زمخشری ، جار الله محمود بن عمر ، « الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل»، ج1 ، ص 16 )و از آنجا که خداوند متعال با نزول این معجزه عظیم ، سخت ترین دشمنان و سخنور ترین امیران بلاغت و بیان را در برابر خویش ، به خموشی کشانده ، چندان که از وضوح این عجز و ناتوانی ، نه تنها به هماوردی آن ، بر نخاسته اند ، که حتّی چـنین انـدیـشه ای را در سـر نـپـروریـده اند ، ازطـرفی هـم امکـان نـدارد ، کـسی که ابـزار فـهـم بلاغی نـظم قـرآن ( علم فصاحت و بلاغت ) را ندارد ، بتواند پی به اعجاز آن ببرد .و من الله التوفیق سوده ترقـّی