جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرن سوم و چهارم هجری دوران گسترش تکاپوی شیعیان در سرزمین‌های تحت سلطه خلافت عباسی بود و سرزمین‌های شرقی این خلافت، یعنی ایران فرهنگی نیز در این دوران شاهد تحولات بسیاری، مانند تشکیل دولت‌های علویان طبرستان و آل بویه، قیام و جنبش‌ها و همچنین دعوت اسماعیلی و نشر افکار امامیه در راستای تعمیم و گسترش جریان تشیع بوده است. از قرن چهارم به بعد، تکاپوی شیعیان و نقش‌آفرینی‌های آن‌ها در فضای اجتماعی سیاسی ایران تا حدی متوقف شد. دلیل این توقف به‌عنوان مسئله تحقیق، ضرورت مطالعه موانع پیش‌روی این فرایند و عدم استمرار اقبال این جریان‌ها را مورد کنکاش قرار می‌دهد. بررسی موانع سر راه فرایند گسترش تشیع در این تحقیق، بر اساس چهارچوب نظریه پخش هاگر استرند انجام می‌گیرد، تا ضمن دستیابی به اطلاعات کیفی و کمی دراین‌خصوص، به دسته‌بندی تأثیرگذارترین آن‌ها در این گسترش تاریخی پرداخته شود.

تشیع مولود طبیعی اسلام و نمایانگر اندیشه اسلام ناب است. هسته اولیه شیعیان از اصحاب بزرگ و برجسته پیامبر اسلام بودند که با رهنمودهای آن حضرت بر لزوم رهبری علی بن ابیطالب(ع) بعد از پیامبر(ص) باور داشتند پس از درگذشت پیامبر گرامی اسلامی و تشکیل سقیفه و وضعی که در انتخاب خلیفه پیش آمد، تشیع از نظر تاریخی مسیر دیگری را پیش گرفت و شیعیان علی¬رغم اینکه در اقلیت بودند، بر پیشوای علی(ع) پای فشردند و در کنار اهل بیت(ع) ماندند و با تحمل تمام دشواری¬ها و مشکلات از عقیده خود دست بر نداشتند. بعد از این دوره نیز شیعه با وجود این که از هر لحاظ در فشار و سختی قرار داشت. با رهبری ائمه (ع) به رشد خود ادامه داد و در نقاط مختلف دنیای اسلام گسترش پیدا کرد. در دوره امام رضا(ع) با توجه به این¬که آن امام همام بعد از یک دوره سخت و خفقان در زمان پدرش، آزادی نسبی پیدا کرده بود؛ توانست مکتب اهل بیت(ع) را سر و سامان بخشد. با ورود حضرت رضا(ع) به ایران، جغرافیای تشیع تغییر کرد و ایران به یکی از مراکز معارف شیعی تبدیل شد. امام(ع) با حضور خود معارف را گسترش داد و مذهب تشیع به عنوان یکی از مهم ترین مذاهب اسلامی به تثبیت رسید. هجرت آن حضرت به ایران یکی از عوامل موثر در تعمیق و گسترش مکتب اهل بیت(ع) بوده است و فعالیت ها و اقدامات آن حضرت در ایران با توجه به موقعیت موجودِ آن روزگار، چشم¬گیر و قابل توجه است که مهم¬ترین فعالیت¬های حضرت در زمینه تعمیق و گسترش تشیع عبارتند از: 1) برگزاری جلسات مناظره. 2) تربیت شاگردان. 3) مقابله با فرقه¬ها و جریانات انحرافی و حضور آن حضرت در جایگاه سیاسی. 4) گسترش فرهنگ اهل بیت(ع) و تعمیق باور های شیعی. که در بخش های جداگانه در این پژوهش به این مناظرات و فعالیت های حضرت و تأثیر آن ها در تعمیق و گسترش تشیع پرداخته خواهد شد.