جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«محمد عابد الجابری» قرآن‌پژوه و انديشمند مراكشی و مؤلف اين اثر، معتقد است كه قرآن كريم طی ۲۰ سال بر پيامبر اكرم (ص) نازل شده و تسلسل سوره‌ها بر اساس نزول، تسلسلی منطقی و اين تسلسل، مطابق با وقايعی است كه در زمان پيامبر اكرم(ص) اتفاق افتاده است. كتاب «فهم قرآن؛ تفسير واضح بر اساس ترتيب نزول» كتابی سه جلدی است و محمد عابد الجابری در اين كتاب، تفاسير مختلف قرآن را مورد بررسی قرار داده و بر اساس ترتيب نزول قرآن به تفسير آيات می‌پردازد. جلد اول اين كتاب ۵۲ سوره را در بر می‌گيرد كه شامل سوره «علق» تا سوره «يوسف» است كه در ۴۰۰صفحه تأليف شده است و سوره های علق، مدثر، مسد، تكوير، اعلی، ليل، فجر، ضحی، شرح، عصر، عاديات، كوثر، تكاثر، ماعون، كافرون، فيل، فلق، ناس، اخلاص، فاتحه، رحمن، نجم، عبس، شمس، بروج، تين، قريش، قارعه، زلزله، قيامت، همزه، مرسلات، ق، بلد، علق، مدثر، قلم، طارق، قمر، ص، اعراف، جن، يس، فرقان، فاطر، مريم، طه، واقعه، شعراء، نمل، قصص، يونس، هود، يوسف به ترتيب در جلد اول اين كتاب بررسی شده است.////

«محمد عابد الجابری» قرآن‌پژوه و انديشمند مراكشی و مؤلف اين اثر، معتقد است كه قرآن كريم طی ۲۰ سال بر پيامبر اكرم (ص) نازل شده و تسلسل سوره‌ها بر اساس نزول، تسلسلی منطقی و اين تسلسل، مطابق با وقايعی است كه در زمان پيامبر اكرم(ص) اتفاق افتاده است. كتاب «فهم قرآن؛ تفسير واضح بر اساس ترتيب نزول» كتابی سه جلدی است و محمد عابد الجابری در اين كتاب، تفاسير مختلف قرآن را مورد بررسی قرار داده و بر اساس ترتيب نزول قرآن به تفسير آيات می‌پردازد. جلد دوم اين كتاب دارای ۴۳۱ صفحه است و محمد عابد الجابری تفسير ۳۸ سوره از سوره حجر تا حج را مورد بررسی قرار می‌دهد، كه موضوع اين آيات شامل ارتباط پيامبر(ص) با قبايل مختلف، محاصره پيامبر اكرم(ص) در شعب «ابوطالب» و هجرت مسلمانان به «حبشه» و آمادگی نبی اكرم(ص) برای هجرت به مدينه است.////

«محمد عابد الجابری» در اين كتاب طرح‌های تفسير قرآن را به پايان می‌برد. در اين كتاب نويسنده از تمامی تفاسير گذشته جهت فهم و درك آيات استفاده كرده و براساس ترتيب نزول آيات به تفسير قرآن پرداخته است، اين مسئله تنها در سطح روند «هستی و تكوين» نيست كه تنها از روند نزول ياد شود، بلكه روند و مسير دعوت حضرت محمد(ص) و سيره نبوی را متذكر می‌شود. وی معتقد است كه قرآن كريم كه طی ۲۰ سال نازل شده، تسلسل داشته و براساس تسلسل منطقی آن باطن قرآن را مورد بررسی قرار می‌دهد و به‌وضوح روند نزول را هم‌پای روند دعوت می‌داند؛ به طوری‌كه استفاده از علامت‌ها و نشانه‌های درك را جزيی اساسی در بسط و توسعه اين نوع تفسير می‌داند. در جلد سوم اين كتاب ۲۴ سوره كه برخی كوتاه و برخی ديگر بلند هستند، آورده شده و در كنار آن‌ها حوادث تاريخی نيز نقل می‌شوند. با توجه به ارتباط عميقی كه ميان پيامبر اكرم(ص) و قرآن كريم وجود دارد، نياز به قرائت دوگانه از زندگی پيامبر و آشنايی با قرآن كريم حس می‌شود كه مؤلف تلاش كرده طی اين سه جلد به آن‌ها بپردازد. جلد اول اين كتاب، به بررسی ۵۲ سوره، جلد دوم اين كتاب به بررسی ۳۸ سوره قرآن و جلد سوم نيز ۲۴ سوره قرآن را مورد بررسی قرار داده كه از سوی همين ناشر منتشر شده است.////

تفسیر الوجیز (الصغیر) دارای ۱۸۰۰۰ سطر است و مؤلف آن را در چهارم جمادی اولی ۱۲۳۹ ه. ق به پایان برده است و آن کوچک‌ترین تفسیر مؤلف است که از دو تفسیر الکبیر ( صفوة التفاسیر ) و الوسیط ( الجوهر الثمین فی تفسیر القرآن ) او تلخیص شده و در یک مجلد به زبان عربی و شیوه روایی می‌باشد. این تفسیر شامل تمام قرآن می‌باشد که به شیوه مزجی نوشته شده است. دکتر حامد حفنی داوود یکی از اساتید دانشکده زبان قاهره در مقدمه خود بر چاپ دوم (قاهره مکتبة النجاح ۱۳۸۵ ق ۱۹۶۵ م) می‌نویسد: مؤلف دقت بسیاری در معنا و ایجاز در بیان عبارات را به کار گرفته است و این شیوه هم برای مبتدیان و هم برای محققان سودمند است، مبتدی از جهت سهولت بیان و محقق از جهت دقت و اصطلاحات تفصیلی آن بهره وافری می‌تواند ببرد، علاوه بر آن مؤلف محترم طبق وعده‌ای که در مقدمه تفسیر داده است از منابع وحی و خاندان نبوت استفاده کرده و تفسیر خود را با علوم آن بزرگواران خصوصا امام علی بن ابیطالب علیه‌السّلام و امام جعفر صادق علیه‌السّلام اصالت بخشیده است. سبک این تفسیر بسیار ساده و روان می‌باشد، پس از ذکر هر آیه توضیح مختصری در فهم و پیام آیه می‌آید، از این جهت می‌توان آن را با تفسیر الجلالین مقایسه کرد. افزون بر اینکه برخی توضیحات تاریخی و علوم قرآنی مفسر بسیار جالب و قابل توجه برای همگان است در این تفسیر جمع بین دقت نظر و اداء معنی و ایجاز شده است، برای متخصصین مفید است چون به ایجاز مطالب زیادی را مطرح کرده و با دقت و تامل می‌توان به آن رسید و برای مبتدئین مفید است چون با روشی آسان اما تحلیلی مطالب را عرضه می‌دارد. دکتر حامد حفنی می‌نویسد: در مقایسه این تفسیر با تفسیر الجلالین ، در ابتدای سوره حمد، مشاهده می‌کنید که از لحاظ لغوی و بیان معانی «الله»، «الرحمن» و «الرحیم»، تفسیر شبر، از قوت بیشتری برخوردار است. در این تفسیر ضمن رعایت جلوه روائی، در شرح و تفسیر آیات از روش تفسیر قرآن به قرآن نیز بهره برده است. ذکر اسباب النزول آیات نیز مورد توجه بوده و در موارد لزوم به آن می‌پردازد. ایجاز در بیان مطالب، سبب نشده که مفسر، نظری به دیدگاهها و اقوال دیگر نداشته باشد و هر از گاهی به ذکر آن می‌پردازد. مفسر محترم، متعرض قرائات شده و در پاورقی کتاب به آنها اشاره دارد، در حقیقت در تفسیر خود، قرائت امام حفص و قرائت غیر او را بیان کرده است.

تفسير يحيى بن سلام التيمي البصري القيرواني تأليف يحيى بن سلام (سلاّم) بن ابى ثعلبه تيمى بصرى مغربى (متوفى 200ق)، از جمله تفاسير قرن دوم هجرى است. در درستى نام كتاب و صحّت انتساب آن به مفسر هيچ شكى نيست؛ زيرا بر روى اغلب نسخه‌هاى خطى آن اين نام‌ها آمده است: تفسير ابن سلام (نسخه عبدليه)، تفسير يحيى بن سلام (نسخه قيروان، نسخه سوم، قطعه 180)، تفسير القرآن تأليف يحيى بن سلام (قيروان، نسخه پنجم، قطعه 163) و التفسير (قيروان، نسخه ششم، قطعه 247). همچنين بعضى از مترجمان نام اين تفسير را جزو آثار او آورده‌اند. در تفسير و مفسران ذهبى (209/1) آمده: جامع البيان طبرى از نظر زمانى و اشتمال بر علم تفسير، نخستين تفسير به شمار مى‌رود. مراد از ذهبى از نخستين يعنى قديم‌ترين تفسيرى كه به دست ما رسيده است. ولى محمد بن عاشور مى‌گويد: قديم‌ترين تفسير موجود به‌طور مطلق تفسير يحيى است. مقصود ابن عاشور آن است كه يحيى نخستين مفسرى است كه همه آيات و سور قرآن را تفسير كرده است. آن‌هم به روش روايى و عقلى الآن هيچكس مدعى وجود چنين تفسيرى جز تفسير يحيى نيست. پس اعتراض بعضى بر ابن عاشرو بى‌مورد است كه گفته‌اند: چنين تفسير كاملى از تابعين كه چاپ شده باشد وجود دارد و به تفسير مجاهد مثال مى‌زند. در حالى‌كه طبرى از تفسير مجاهد تفسير سوره حمد را نقل نكرده است. از طرفى ديگر تفسير مجاهد شامل همه آيات قرآن نيست.مثلاً از 110 آيه سوره كهف تنها تفسير 38 آيه و از 118 آيه سوره مؤمنون فقط 21 آيه را تفسير كرده است. همچنين تفسير سفيان ثورى نيز كامل نيست. بخشى از آن تفسير كه به‌دست ما رسيده اگرچه آغاز و انجامش افتادگى دارد، ناقص‌تر از تفسير مجاهد است. او فقط تفسير 9 آيه از سوره كهف و 14 آيه از سوره مؤمنون را دارد. از اين نتيجه گرفته مى‌شود كه پرداختن به تفسير كليد آيات قرآن توسط يحيى امر جديدى در آن زمان بوده و ابن سلام نخستين يا جزو نخستين مفسرانى است كه شيوه تفسير كامل قرآن را بنا نهاده‌اند. در روش تفسير اگرچه ابن سلام همچون ديگر مفسران به روش تفسير روايى گرايش داشته، به روايات و اسانيد آنها، لغت و علوم قرآن اهتمام مى‌ورزد؛ ولى مسائل جديدى وارد تفسير كرده كه ديگران اعتقادى به آن نداشتند. برخى از ابتكارات روش تفسيرى وى به شرح زير است: 1-نقل همه روايات در شرح و تفسير آيه. 2-گسترش علم تفسير به بيان حكم شرعى، رفع ابهام، بيان قصه و حكايت و طرح مسائل جديدى كه به بيان و تفسير آيه كمك مى‌كرد. 3-اهتمام به اعراب كلمات و قرائات گوناگون آن و بيان دليل و حجت آنها. 4-اهتمام به بيان نظم آيه و تاثير آن در معنا. 5-نقد و نظر روايات و ترجيح آنها. از روش تفسيرى ابن سلام روشن مى‌شود كه نقل قول‌هايى كه در تفسير مطرح مى‌شده به‌طور عمومى در نوع تفاسير آن زمان وجود داشته است؛ به‌همين‌خاطر از ميان تفاسيرى كه پيش از او نوشته شده، نمى‌توان تفسير ابن سلام را گردآورى كرد. در نتيجه تفسير وى مرحله‌اى را تشكيل مى‌دهد كه در تفاسيرى چون تفسير مجاهد به كمال رسيد و زمينه شكل‌گيرى مرحله سومى را فراهم مى‌سازد كه در تفسير طبرى تحقق يافت؛ تأييد آن اين است كه طبرى به تفسير ابن سلام آگاهى داشته است. شايد هنگامى‌كه طبرى به مصر رفته آن‌را از مشايخ مصر دريافت كرده است. از مقايسه بين تفسير طبرى و ابن سلام شباهت واضح در روش و روايات بين آن‌دو به خوبى روشن مى‌شود. در بسيارى از موارد اسناد هر دو يكى است. هر دو يك قرائت را اختيار مى‌كنند.از اين‌رو در تحقيق اين تفسير به تفسير طبرى بسيار ارجاع داده شده است. در اين‌جا سؤالى مطرح است كه چه مسائلى باعث شد كه ابن سلام به نگارش چنين تفسيرى روى بياورد. جوابى كه از لابه‌لاى تفسير او به‌دست مى‌آيد به دو امر برمى‌گردد: يكى اساتيد بسيار است كه يحيى از آنان روايت مى‌كند. اين مسئله اگرچه اختصاص به او ندارد ولى دور شدن از عصر پيدايش تفسير سبب مى‌شود كه گرايش به گردآورى روايات از ترس نابودى، زياد شود. ديگرى كه مهمتر است، تشكيل درس تفسير در قيروان، مكان دورافتاده از مراكز اسلامى است. مردم قيروان به يادگيرى زبان عربى به‌طور عمومى و شناختن تفسير و معانى قرآن به‌طور خاص نياز داشته‌اند. همانگونه كه به روايات جديد تفسيرى نياز داشتند؛ زيرا قيروان در آن زمان شاهد شكل‌گيرى فرهنگ اسلامى بود. هنگامى‌كه ابن سلام به آن‌جا رفت، تعداد محدثان آن‌ديار اندك بود. عبدالله بن فرّوخ (176ق793/م) معاصر ابن سلام اولين كسى است كه از مغرب اسلامى به مشرق براى تحصيل علم آمد. وى با ابن سلام در شمار دانشمندان طبقه دوم از فقيهان قيروان مى‌باشد. طبقه اول ده تن از تابعين بودند كه عمر بن عبدالعزيز در سال 99-100ق718/-719م به قيروان فرستاد تا مردم را با اسلام و قرآن آشنا كنند. اهتمام فراوان يحيى به حديث از نقل روايات بسيار در تفسير به خوبى روشن مى‌شود. از اين‌رو ابن ابى زمنين تصميم به خلاصه كردن تفسير او مى‌گيرد. او مى‌گويد: تفسير يحيى را خواندم. تكرار بسيار و احاديث بى‌شمار در آن يافتم كه با كمتر از آن مى‌توان علم تفسير را تدوين كرد. از اين‌رو بعضى از احاديث آن‌را خلاصه كردم. از اين‌ها سخن ابن عاشور روشن مى‌شود كه مى‌گويد: تفسير طبرى ناگهان به‌وجود نيامد بلكه دنباله و نتيجه مرحله‌اى بود كه تفسير يحيى آن‌را آماده ساخت؛ زيرا تفاسير قبل از يحيى نقلى و روايى محض بودند. تفسير يحيى روش روايى را با فهم و استنباط عقلى درهم آميخت. يكى از دلايل اهميت اين تفسير خلاصه‌هايى است كه توسط دانشمندان انجام گرفته است. دو تفسير مختصر از آن به‌دست ما رسيده است: 1-مختصر ابن ابى زمنين (ت 399ق1009/م). 2-مختصر هود بن محكّم هوارى از دانشمندان قرن سوم هجرى. مختصر ابومطرّف عبدالرحمن بن مروان قنازعى (ت 413ق1023/م) به‌دست ما نرسيده است. اهتمام فراوان به تفسير ابن سلام باعث شد، بعضى به حفظ آن چون قرآن بپردازند. تنى چند از دانشمندان به آن اعتماد نمودند؛ مانند: ابوعبدالله قرطبى، ابوالفرج ابن جوزى، ابن حجر، مكى بن ابى‌طالب، سيوطى و ديگران. متأسفانه نام اين تفسير پس از مدتى به فراموشى سپرده شد. شايد دليل آن نابودى نسخه‌هاى آن باشد.

حجت السلام محسن قرائتی پس از انتشار کامل تفسیر نور و بر پایه آن، چهار کتاب موضوعی در حوزه‌های حقوق، سیاست، مدیریت و انسان به رشته تحریر در آورده‌اند و کتاب "سیمای مسکن و شهر اسلامی" در واقع پنجمین کتاب از این مجموعه می‌باشد که در ۱۴۴ صفحه چاپ گردیده است. این تألیف دارای عناوین متعددی در سه حوزه کلیات، مسکن اسلامی و اصول شهرسازی می‌باشد که تمامی آن‌ها با بهره‌گیری از آیات قرآن و احادیث استخراج و شرح داده شده‌اند. لازم به ذکر است هر موضوع به صورت متوسط در یک صفحه توضیح داده شده است و شرح و بسط زیادی ندارند. در ادامه این عناوین بر شمرده می‌شود. کلیات: ضرورت و اهمیت ساخت و ساز، لازمه‌های مسکن، نیاز به مسکن، قداست مسکن، وظیفه حکومت در تأمین مسکن، عزم ملی برای مسکن، آزادی در انتخاب مسکن، کارکرد مغفول مسکن، باورهای درست و نادرست، بایدها و نبایدها در ساخت و سازها مسکن اسلامی: مسکن شایسته، مسکن مبارک، تهیه زمین و مصالح از مال حلال، احترام به مالکیت خصوصی، خانه سالمندان، مسکن کم هزینه، وسعت مسکن، طبقات مسکن، بی تکلفی در مسکن، نور طبیعی، هوای مطبوع، بوستان بیرونی یا باغچه درونی؟، آسایش در مسکن، حفظ حریم حیا در مسکن، نزدیکی محل کار با مسکن، ممنوعیت تبدیل باغ به مسکن، ممنوعیت اشراف به خانه دیگران، مساکن خالی، زندگی در خانه مخروبه، مقاوم سازی مسکن در برابر زلزله، پایه ساختمان، فاصله کف تا سقف، عایق بندی ساختمان، تهویه ساختمان، نمای ساختمان، اتاق پذیرایی، بیرونی و اندرونی، آشپزخانه بزرگ، ایمنی و حفاظ خانه، دیوار بام، رنگ اتاق، آراستن منزل، نظافت خانه، سرویس بهداشتی منزل، وجود حیوانات در منزل، آداب ورود به خانه، نماز و عبادت در منزل، تلاوت قرآن در منزل، اث وجود مجسمه در منزل، معیار انتخاب مسکن، عدم دلبستگی به مسکن، هجرت از شهر و دیار، اهمیت همسایه، حفظ مسکن ورشکسته، سکونت اقوام در یک محله، نعمت‌های خدادادی در ساختمان‌ها اصول شهرسازی: تأمین امنیت، رعایت عفت عمومی، برقراری عدالت، گسترش معنویت، رعایت تقوا و مبارزه با فساد، توجه به سالمندان، کودکان و معلولان، جایگاه بانوان در شهر اسلامی، زیباسازی شهر، جایگاه هنر در شهر اسلامی، گسترش فضای سبز، تأمین سرویس بهداشتی عمومی، توجه به شرایط منطقه و اقلیم، حفظ آثار باستانی گذشتگان، بهداشت شهر و مسکن، نوآوری با حفظ تجربیات، خوباوری و خود اتکایی، فاضلاب شهری، بینش سیاسی در اداره شهر، اداره شهر بر اساس قانون، حمل و نقل شهری، ساخت راه‌های وسیع و متعدد، جلوگیری از سد معبر، رعایت حقوق شهروندی، ساماندهی تبلیغات شهری، پایتخت کشور اسلامی، زندگی پاک و طیب در شهر، مسجد در شهر اسلامی، ساخت مدرسه، ساخت بازار، بوستان معنوی(کتابخانه)، ساخت ورزشگاه، پادگان، زندان، سرای مستمندان و غریبان، استراحت‌گاه مسافران، کشتارگاه، قبرستان

عدل دومین اصل از اصول عقائد معتزله به شمار می رود که حتی برخی از بزرگان معتزله مثل ابی الهذیل علاف عدل را مقدم بر توحید می دانند. بر همین اساس بسیاری از آیات محکمات قرآن را با عدل تفسیر و آیات متشابه را به محکمات تاویل می کنند و به همین منظور در کتاب حاضر دکتر محمود کامل به بررسی مفهوم عدل در آیات قرآن پرداخته است و اختصاصا بحث حریت انسان در تکلیف مورد تاکید بیشتری قرار گرفته است.