جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«امنیت» از اموری است که هر انسانی بواسطه برخورداری از قوه تعقل ضرورت آنرا تشخیص می دهد و لذا تقریباً تمامی مکاتب در اصل ضرورت و اهمیت آن هم عقیده اند . آنچه که میان مکاتب و نظریات امنیتی مختلف تفاوت ایجاد نموده و بعضاً موجب شیفت پارادایمی و تفاوت های مبنایی می شود، در توصیف و فهم از چیستی و ماهیت «امنیت» است که موجب تفاسیر و برداشت های مختلف می گردد. در این پژوهش سعی شده است تا با مرور و بازخوانی گفتمان انقلاب اسلامی ، مکتب امنیتی امام خمینی در سه سطح فرانظری ، شامل :مبانی معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی؛ سطح میانی شامل:مفروضات،اهداف و اصول و مبانی امنیتی؛ و سطح نظری، شامل: موضوع،مرجع،سطح تحلیل، رویکردها،مرزها،مزیت و مسائل امنیتی مکتب ، کشف و تدوین گردد تا اولاًرقیب و یا بدیلی برای مکاتب و نظریات امنیتی موجود ارائه و ثانیاً،زمینه لازم برای طراحی دکترین امنیتی ملی جمهوری اسلامی ایران فراهم گردد.مکتب امنیتی امام خمینی ، مکتبی دین بنیان ،توحیدی و معطوف به عمل است که با رویکردی متعالیه و شناختی متمایز از انسان و غایات خلقت،تحولی اساسی در معنا و ماهیت امنیت ایجاد می نماید و لذا هم در مبانی و هم در جهت گیریها، سازوکارها، راهکارها، راهبردها و تجویزهای امنیتی، غیرقابل قیاس با مکاتب انسان ساخته موجود است.

چکیده ندارد.

انسان همواره در مسير تحول، برخوردار از دو نوع رفتار بوده است: برخى از رفتارهاى او متناسب با نيازهاى محسوس و مادى اوست. برخى ديگر متناسب با نيازهاى غيرمادى. قسمتى از رفتارهاى غيرمادى، عموما رفتار و كنش دينى تعبير مى شوند. هرچند به مقتضاى طبيعت دو بُعدى آدمى هر دو دسته رفتار در نهاد او وجود دارد و به خاموشى نمى گرايد و اساسا چنين امرى خارج از اراده اوست و تنها ممكن است بروز و ظهور يكى بر ديگرى غلبه داشته باشد، اما وجه تمايز انسان از ساير حيوانات رفتار دينى اوست. چنان كه هنرى لوكاس (Lucas, s. Henry) مى گويد؛ دين پيچيده ترين عنصر فرهنگ ابتدايى انسان است. روشن است كه همه مردم آغازين به گونه اى اعتقاد دينى داشته اند و انسان اوليه مانند بازماندگانش به نيروى رازآلودى كه نگاه دارنده زمين، آسمان و سراسر زندگى اوست، عميقا احساس وابستگى مى كرد. دين وجه تمايز اصلى بشر است؛ يعنى حيوانات ممكن است نسبت به بعضى افراد بشر در پاره اى توانايى هاى خاص پيشرفته تر باشند، نظير قدرت بالاى دريافت هاى حسى و سازندگى عملى، اما هرگز مشاهده نشده است كه حيوانى كارى را براى زندگى پس از مرگ خود انجام دهد. در این مقاله بررسی دین از جنبه روان شناسی و ارتباط آن با دین اسلام ذیل این موضوعات مورد بررسی قرار می گیرد: نظر استنلی در باب دین، نظر ویلیام جیمز در باب دین، نظر كارل گوستاو. يونگ در باب دین، نظر زيگموند فرويد در باب دین، روان شناسان فطرى نگر، روان شناسان عارضى نگر (محيط نگر)، ابعاد شناختى و گرايشى انسان در پيدايش اديان.

مقاله پیش رو در پی تحلیل و بررسی فطرت از نگاه استاد مطهّری با روشی توصیفی- تحلیلی است. نگارنده با طرح پرسش هایی در باب فطرت، کوشیده است تا با رجوع به آثار استاد مطهّری، پاسخی درخور بیابد. مهم ترین پرسش در باب فطرت این است که آیا از بدو تولد، معارف و گرایش هایی ذاتی در نهاد انسان تعبیه شده است و یا این ذات، لوح سفیدی است که دست جامعه پس از تولد آن را منقش می کند؟ نویسنده با استفاده از آثار استاد مطهّری دریافته است که از دیدگاه ایشان، انسان تصور فطری ندارد، ولی تصدیق فطری به معنای تصدیق بدیهی اولی دارد. همچنین در نهاد انسان شماری گرایش های فطری وجود دارند که از رشدی خودبه خودی برخوردارند و با کمک عوامل و شرایط محیطی باید فعلیت یافته، شکوفا شوند. همه انسان ها از همه استعدادهای فطری برخوردارند؛ تفاوت ایشان در شدت و ضعف استعدادهاست. همچنین استعدادهای فطری امکان رشد دارند؛ ولی نه منحرف و بیمار می شوند و نه مسخ، بلکه انسان است که از فطرت خود فاصله می گیرد.

صدرالمتألّهين، حكيم فرزانه جهان اسلام، ميراث دار گنجينه اى گران بها از انديشه هاى هستى شناسانه، معرفت شناسانه، انسان شناسانه، تفسير و حديث است كه با اشراف به مشرب هاى گوناگونِ فلسفى مشاء و اشراق و همچنين كلام معتزله، اشاعره و شيعه و نيز عرفان نظرى منظومه اى سازوار از معارف را سامان داد كه در آثار كم تر انديشمندى همانند آن را مى توان يافت. اما با كمال تأسف، گرايش به غرب و غرب زدگى، به ويژه در زمينه فلسفى، موجب گشته كه برخى از انديشمندان خودى عجولانه قضاوت كنند و چنين بپندارند كه فلسفه اسلامى عموماً و حكمت متعاليه خصوصا سخنى براى گفتن در جهان امروز ندارد و بايد به عنوان تاريخ فلسفه بدان نگريست. يكى از راه هاى روشن شدن بطلان اين قضاوت، بحث و بررسى هاى تطبيقى ميان فلسفه اسلامى و مكاتب فلسفى غرب است تا در پرتو آن، نقاط قوت و ضعف نظام هاى فلسفى غربى در مقايسه با مجموعه عظيم فلسفه اسلامى شناخته شده، با بازخوانى متون فلسفى اسلامى، روزنه هاى تازه اى براى حل مسائل نوين گشوده شود. از جمله فيلسوفانى كه در بسيارى از آراء با انديشه هاى فلسفى ملاصدرا به گونه اى هماهنگى دارد و زمينه مطالعه تطبيقى ميان آن دو را فراهم مى سازد، هنرى برگسن (Henri Bergson) است. با گذرى بر افكار او معلوم مى شود كه در مباحثى همچون حقيقت حركت و زمان، حدود معرفت شناسى عقل نظرى، امكان شناخت حقيقت خارجى از طريق شهود و عدم امكان دست يابى به واقعيت آن چنان كه هست، از طريق عقل نظرى و علم حصولى و بسيارى مسائل ديگر، شباهتى فراوان ميان آراء او و نظرات صدرالمتألهين وجود دارد كه از فضل تقدم و تقدم فضل نسبت به برگسن برخوردار مى باشد.

در قسمت نخست این مکتوب پس از بررسی لغوی و اصطلاحی و تاریخی "سکولاریزم"، و بیان تفضیلی مفهوم حیات، دین و سیاست از دیدگاه اسلام، استاد پیدایش سکولاریسم را در جوامع مسلمانی که باردار فرهنگ اسلامی هستند، منتفی و محال دانسته است. در بخش دوم مولف محترم، ضمن بررسی اجمالی نظریه دوگانۀ ابن خلدون در باب نیاز حیات دنیوی انسانها به دین و برشمردن ابعاد چهارگانۀ موجودیت انسانی(یعنی 1. واقعیت مربوط به حیات طبیعی انسان، 2. واقعیات مربوط به ادارۀ حیات اجتماعی او 3. فعالیتهای مغزی و روانی 4. واقعیات مربوط به استعداد کمال جوی او همچون اخلاق و مذهب) حذف مذهب از حیات و شخصیت بشری در زندگی دنیوی بر مبنای سکولاریسم را، مستلزم تجزیۀ وحدت حیات معقول به دو قطعۀ دنیوی و اخروی و در نتیجه تجزیۀ شخصیت انسان معرفی می کنند. ایشان در ادامه، با توضیح نمونه هایی از افراط و تفریط آدمیان در معرفی و ارزیابی خویشتن، به بیان مواردی از اصول و ارزشهایی می پردازد که پس از حذف مذهب از زندگی انسانها، متزلزل و یا بکلی نابود شده اند.

آن چه در اعلامیه های حقوق بشر آمده ، کاملاً مربوط به جنبه های مادّی حیات بشر بودهو در قلمرو حقوق اخلاقی و معنوی بشر دچار نقصان مشهودی است ؛ در حالی که مکتب اسلام هویت اجتماعی بشر را در اخلاق و اعتقادات او دانسته و معتقد است که اگر قواعد اخلاقی و معنوی به عنوان حقوق حیات روحی در انسان تثبیت شود ، حقوق مادی او را نیز به نحو مطلوبی حفظ خواهد کرد .مبدأ حقوق برای انسان نمی تواند خواستگاهی انسانی داشته باشد . برای بررسی بیشتر موضوع باید انسان را که موضوع این حقوق است ، با دقت مورد پژوهش قرار داد . آیا می توان درباره حقوق انسان ها سخن گفت ، ولی شناخت دقیقی از انسان در اختیار نداشت ؟ تعیین حدود برای انسان ها برای دستیابی به هدفی است آیا تعیین هدف برای انسان ها در یک عصر ، با قدرت محدود ، علم محدود و محدودیت های بسیار دیگری امکان پذیر است ؟بشر امروز از منظر مادی نمی تواند به شمارش کامل نیازمندی های بشر اقدام کند ؛ جهت مداری مادی در غرب در تمام ابعاد زیست انسانی است که به توسعه سامانه مادی یا نفس پرستی منجر می شود . بشر مطلوبِ تمدنِ مذکور در انسان محوری و هم عرض با خدا و حق مدار در برابر اللّه تعریف شده و از آن تعبیر به آزادی می شود . در این بستر ، حق و نظریه های مرتبط با آن تغییرات بنیادینی در بستر دینی پیدا کرده است .از این دریچه ، « اومانیسم ( انسان مداری )، هویت فرهنگی عصر جدید غرب است . بر اساس این اصل ، انسانمدار و محور همه اشیا و خالق ارزش ها و ملاک تشخیص خیر و شر است . در واقع انسان جای خدا می نشیند و قادر است بدون در نظر گرفتن دین و ارتباط با ماورای طبیعت ، مشکلات زندگی خود را حل و فصل کند . دیگر انسان با دو اهرم عقل و علم نیازی به دین ندارد ... آن چه اصالت دارد ، انسان است و خداوند صرفاً در جهت رفع آلام روحی می تواند مورد توجه قرار گیرد و از اصالت برخوردار نیست » .در این منظر، انسان تعریف شده با انسان معنامندِ فرمانبردار رب در جوامع اسلامی کاملاً متفاوت است . در این میان حتی الفاظ و عبارات دارای معانی متفاوتی در مقایسه با آن چه در دیگر فرهنگ ها مطرح می شود ، هستند . عقل انسانی در این نگاه قادر است همه مسائل را درک کند و به حل آن ها بپردازد . داوری نهایی در حل منازعات به عهده عقل است و عقل ، مستقل از وحی و آموزش های الهی ، توان اداره زندگی بشر را دارد و این مفهوم ریشه در اندیشه دکارت دارد . در جهان کنونی ، بنیان اومانیستی بر اندیشه حقوقی حاکمیت دارد و با شعار ارج نهادن به بشر ، خود را مبدأ حقوقی ـ انسانی و تنها مرجع آن می داند . در این خصوص از کرامت انسانی مطرح در حقوق بشر رایحه مذکور استشمام می شود .در جهان بینی اسلامی ، منابع قانون جهانی بشر و حتی واضع آن و مبدائیت آن کاملاً تعیین شده است . بر اساس این جهان بینی ، مبدائیت انسان هم عرض ربوبی قابل پذیرش نیست ؛ زیرا انسان برای اثبات علوم امروز نیز محدود در عصر و زمان و قدرت و علم است و بسیاری از راه های درمانی او برای جوامع بشری در مسیر روحانی انسانی کار آیی ندارد .

با توجه به تعريف انسان و هدف از آفرينش او در قرآن تربيت دينی غايتمند است. اين نوع تربيت، بر اساس آموزه های دينی دارای مبانی، اصول و روش های خاص خود است. توجه به جايگاه و کارکرد عقل در تربيت دينی بر مبنای خردورزی، شايسته هر گونه تامل و بررسی است. به فعليت رسيدن جنبه های گونه گون اين نيروی خدادی، که ما آن را به ترتيب عقلانی تعبير می کنيم ياری کننده انسان در نيل به آن هدف غايی است. علامه طباطبايی از مفسرانی است که به تفکر و تعقل و نقش ويژه آن در تربيت انسان اهتمام خاصی داشته است. به نظر وی، تعريف قرآن از عقل، نيرويی است که انسان ضمن بهره مندی از آن در دين به وسيله آن خواهد توانست به سوی حقايق معارف و اعمال صالحه راه بگشايد. به نظر اين مفسر نقش عقل در تربيت دينی کليدی است، اما در فرآيند تربيت تحت تاثير عواملی ممکن است دچار لغزش هايی گردد. در اين مقاله، راهکارهای تحقق اين نوع از تربيت با عنايت به روش هايی مانند تعليم علم و حکمت، روش تهذيب نفس و ايجاد بسترهای لازم برای بروز و ظهور تفکر بر اساس آرای علامه طباطبايی در تفسيرالميزان مورد بررسی و تحليل قرار گرفته است.

کمال پذیری انسان به مثابه چهارراهی است که راه های اصلی مهم ترین ادیان شرقی و غربی، اعم از الهی و غیر الهی، را به هم پیوند می زند و، بنابراین، می تواند نقطه عزیمت درخوری برای گفت وگوی ادیان واقع شود. در ادیان معروف تعابیر مختلفی از کمال و انسان کامل وجود دارد. در آیین بودا از انسان کامل با نام های «ارهات» و «انسان آزاده»، در اندیشه مردم چین باستان و آیین کنفوسیوس، با نام های «تائو»، «انسان آزاده» و «انسان قدیس» و در زرتشت با نام «انسان آرمانی» تعبیر شده است. اما از منظر اسلام انسان نسبت به سایر اجزای عالم از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار است، به گونه ای که اگر به نهایت کمال خود برسد، از سایر آفریده ها، حتی کروبیان ملأ اعلی و فرشتگان عالم فراتر می رود. زیرا دیگر مخلوقات الهی دارای ظرفیت کمال پذیری محدودی هستند، اما انسان چون می تواند مظهر کل اسماء و صفات الهی شود کمال پذیری او نامحدود است.