جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمامی مباحث عرفان نظری، بر وحدت شخصیه وجود بنا شده است و تقریباً سخن تمامی عرفا در این امر یکی است؛ بدین بیان که یک وجود بیش نیست و کثرات، تجلّیات او هستند زیرا عدم تناهی‌اش، جایی برای غیر نمی‌گذارد. بنابراین، اگر عرفا از چینش مراتب هستی سخن می‌گویند که پس از ذات، تعیّنات علمی عالم إله و تعیّنات خلقی عالم کون را دربرمی‌گیرد، منافاتی با وحدت وجود نداشته بلکه این کثرات، شئون حق هستند. ارتباط حق‌تعالی با کثرات، از دو راه سلسله ترتیب و وجه خاص می‌باشد. مراد از سلسله ترتیب، وسائط فیض الهی بوده و وجه خاص که اوّلین بار، محیی‌الدین بر آن تصریح نموده، ارتباط بی‌واسطه با حق است. اساس تحلیل عرفا از این رابطه، وحدت وجود و خاصیت اطلاقش است که حق، به تبع این اطلاق و عدم تناهی، در تمامی کثرات که مظاهر مقیّد او هستند، حضور وجودی دارد. بر اساس وجه خاص، حق‌تعالی با هر شیء البته به میزان حصه وجودی‌اش مرتبط است؛ با این حال، از جهت اکثر افراد به دلیل غلبه احکام امکانی، این باب به طور طبیعی بسته‌است که با کسب طهارت روحی و تلاش در جهت افزایش احکام وحدت، گشوده می گردد. با وجه خاص، حق‌تعالی از خود انسان به او نزدیک‌تر بوده و به جهت غلبه احکام وجوبی، حقیقت بیشتری از وی را نسبت به خودش داراست حتی اگر انسان این امر را درک نکند. وجه خاص با عین ثابت اشیاء که سهم شیء را از حصه وجود حقّانی معیّن می‌کند، پیوند داشته به علاوه، با انسان کامل نیز در ارتباط است چرا که وی، واسطه اصلی فیض الهی بوده و از آنجا که اسم جامع حق در او پیاده شده، به سریان او در تمامی مظاهر، سریان دارد. وجه خاص در توجیه بسیاری از مسائل عرفانی و شرعی مانند علم حق به جزئیات و توحید أفعالی نیز، بسیار کارگشاست. پژوهش حاضر، در صدد بررسی چگونگی رابطه انسان با حق بر اساس مبانی هستی‌شناختی عرفانی است که با توجه به قدمت این بحث، اکثر منابع این اثر، کتب دست اوّل در عرفان نظری می‌باشد. با نظر به اهمّیت وجه خاص، در این نوشتار، سعی شده با نگاهی نسبتاً جامع، احکام آن مورد بررسی قرارگیرد.

این تحقیق در پی تبیین چیستی و چرایی موضوع واسطه فیض با استفاده از آیات قرآن، روایات و ادله عقلی است. واسطه فیض بدین معناست که تمام کمالات هنگامی که از خداوند به عالم هستی افاضه می شود، لزوما از طریق واسطه هایی صورت می گیرد که دارای مرتبه وجودی برتری نسبت به سایرین هستند. در قرآن کریم از سلسله اسباب و واسطه هایی نام برده شده که تعبیر قرآنی آن «جنود» است. جنود خداوند دارای مراتب گوناگونی است که از جمادات تا فرشتگان را به طور تکوینی شامل می شود. اما بالاترین واسطه ها، پیامبران بزرگی هستند که آیات قرآن، آنان را مایه رحمت و دفع عذاب می داند. به علاوه با تبیین صحیح معنای «خلیفه خداوند» به دست می آید که از نقش های او، واسطه فیض بودن است.از دید روایات اسلامی، نیاز به «حجت» تنها در بعد تشریعی و هدایتی خلاصه نمی شود؛ بلکه ضرورت وجود آنان در همه زمان ها به دلیل نیاز تکوینی به واسطه فیض بودن آنان است. استدلالات عقلی-فلسفی محکمی در لزوم واسطه های فیض وجود دارد. بر اساس آنکه نظام هستی بر اساس اصل علیت بوده و این که هر امری از طریق اسباب خود انجام می شود، ضرورتا واسطه هایی میان خداوند و دیگر موجودات باید باشد تا هستی و همه کمالات از مجرای آنان به دیگران سریان یابد. در عرفان نظری، «انسان کامل» دارای جایگاه بلندی است به گونه ای که نظام و بقای عالم در گرو وجود اوست. بنابراین انسان کامل به عنوان برترین مظهر اسماء وصفات الهی، دارای نقش وساطت در فیض است.

در میان عقاید و باورهای مذهبی، إعتقاد به معاد و روز رستاخیز از نافذترین و موثرترین باورها در جهت دادن به رفتار و منش آدمی بوده و است. این باور در اخلاق اسلامی نیز از جایگاه خاصی برخوردار است. همواره عرفاء و علمای اخلاق در تعلیم و تربیت، با نگاه آخرت‌گرایی به این امر می‌پرداختند. بررسی تأثیر معادباوری در رفتارهای انسان منوط به مطالعه رابطه جهان‌بینی و ایدئولوژی است. در این میان دو نظریه وجود دارد. برخی قایل به زایش مستقیم ایدئولوژی از جهان‌بینی شدند و گفته‌اند هر جهان‌بینی‌ای بدون دخالت هیچ ضمیمه‏ای، ایدئولوژی خاصی را در بطن خود می‌پروراند و بعضی دیگر قایل به گسست میان جهان‌بینی و ایدئولوژی شده و هیچ‌گونه پیوندی بین ایدئولوژی و جهان‏بینی را قبول ندارند. این پژوهش، ابتداء با نقد و بررسی نظریه «هیوم» رابطه جهان‌بینی و ایدئولوژی را در منابع اسلامی تبیین می‌نماید و سپس مهمترین راهبردهای تکامل ایدئولوژی را مورد بررسی قرار می‌دهد.هرچند باور به معاد تأثیرات فراوانی در اخلاق انسان می‌گذارد ولی این پژوهش سعی دارد تا به مهمترین مصادیق اخلاق فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در منابع اسلامی اشاره کند.

مسئله ای که در این رساله بررسی می شود، شرایط تأثیر قرآن بر انسان است. منظور از شرایط، عوامل موثّر و نبود این شرایط همان موانع تأثیر گذاری قرآن بر انسان است؛ بنابراین عمده ی مباحت رساله، حول محور عوامل و موانع تأثیر قرآن استوار است. در ابتدا اثبات شده است که قرآن با توجّه به آن چه خود می گوید و با توجّه به آن چه در سخنان معصومین علیهم السلام آمده است، موثّر است و در اصل نازل شده است که انسان را در کنار سایر عوامل به سعادت برساند؛ اما این قابل و تأثیر پذیر است که با وجود موانعی نمی تواند اثرات قرآن را دریافت کند. بسیاری از عوامل اثر پذیری از قرآن، به حوزه ی اخلاق بر می گردد و انسان باید مجموعه ای از صفات اخلاقی نیک را در خود ایجاد کند و پرورش دهد و از طرفی رذایل اخلاقی را از خود دور کند تا ظرف وجودش پاک شود و انوار الهی در آن بتابد. شرایط یا عوامل تأثیر پذیری انسان از قرآن به سه دسته تقسیم شده است: بعضی از این شرایط در متن قرآن به آن ها اشاره شده است و از آن ها به عنوان شرایط نفسانی یا روحی و روانییاد شده است؛ مثل تقوا، تفکّر و تعقّل. دسته ای دیگر از شرایط، آن هایی هستند که انسان در تعامل با آن هاست و از آن ها گریزی نیست، مثل وراثت، لقمه ی حلال، تربیت و ... که از آن ها به عنوان شرایط فردی یا عوامل خارجی یاد شده است. از طرف دیگر، هر کتاب و نوشتار از جمله قرآن، برای آن که تأثیر گذار باشد، باید مجموعه ای از ویژگی های کلامی را داشته باشد، کم و کیف گفتار، نوع کلام، بافت موسیقیایی و ... که آن ها هم به عنوان شرایط کلامی مورد بحث قرار گرفته است.موانع تأثیر قرآن مجموعه ای از صفات و رذایل اخلاقی است که مانع بهره مندی از قرآن می شوند که این موانع نیز بیان شده اند.تأثیراتی که رساله به آن ها پرداخته است، تأثیرا ت اخلاقی و رفتاریاست که قرآن به آن ها اشاره می کند و هدف نزول خود را تحقّق این اثرات می داند: افزایش ایمان هنگام تلاوت قرآن، شفا و رحمت، خشیّت و شوق و... نمونه هایی از این اثرات هستند که انتظار می رود از قرائت و تلاوت قرآن حاصل شود.

تحقیق حاضر با عنوان«آرمانشهر از دیدگاه برخی متفکران با نگرشی حکومت مهدوی» با هدف شناخت و آشنایی با آرمانشهر متفکران غربی و مسلمان و مقایسه بین آن دو ، و شناخت ویژگی های آرمانشهر مهدوی می باشد . با عنایت به این اهداف، بحث در 4 فصل تدوین شده ؛ به تبیین مفاهیم کلیدی ، نظرات متفکران غربی و متفکران مسلمان و مقایسه دیدگاه متفکران غربی با عقل و نقل پرداخته می شود . در این پژوهش، با توجه به کاربرد زیاد و کلیدی بودن واژگانی چون ، آرمانشهر ، انتظار و حکومت به تعریف مفاهیم این کلید واژه ها پرداخته خواهد شد و نیز فضیلت انتظار، حکومت، و ویژگیهای حاکم، سازماندهی سیاسی و مقبولیت سیاسی تبیین می گردد.سپس به بررسی نظرات برخی ازمتفکران غربی و تعدادی از متفکران اسلامی که به صورت موردی برگزیده شده اند می پردازیم و ویژگی های شهر آرمانیشان بیان می شود. در پایان این مباحث جامعه، مهدوی با جامعه محمدی مقایسه می گردد. در ادامه با توجه به آیات و روایات، خصوصیات شهر آرمانی مهدوی از نظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد .در فصل چهارم جهت جمع بندی ونتیجه گیری، به مقایسه و نقد نظر متفکران غربی، با آرمانشهر مهدوی می پردازیم ؛ و درآخرامکان تحقق آرمانشهر را از دیدگاه عقل و نقل بررسی می نمائیم . آنچه از این تحقیق به دست آمد این بود که شهر آرمانی امام زمان ، ماورای آن چیزی است که متفکران غربی به تبیین آن پرداخته اند، چرا که ویژگیهایی مثل عدالت محوری و جهان شمولی، خصوصیاتی را درآن ایجاد می کند که باعث تمایزش از دیگر شهرهای آرمانی گشته و به این نتیجه رسیدیم که به علت احسن بودن نظام هستی خداوند متعال برای رسیدن به کمال، راه سهل الوصولی برای انسانها قرارمی دهد تا همه به کمال مطلوب برسند.

بررسی و مطالعه آثار هنر اسلامی در مقایسه با هنر ادیان دیگر چون هنر مسیحی و همچنین مکاتبی شرقی چون هندوسیم ، یودیسم و تائوسیم ما را به تفاوتی جدی می رساند و آن میـزان و نحوه بهره گرفتن از تصویر و صــورتگری می باشد . پژوهش پیش رو در پی پاسخ گویی به این سوال که عامل اصلی و عنصر تعیین کننده در این تمایز آشکار چیست ما را به مبانی و بنیان های فکری ادیان و مکاتب مختلف رهنمون می سازد که در این میان اصل محوری توحید واعتقاد به خدا و نوع باورنسبت به ذات و ویژگی های حضرت حق می باشد. در این بین،نظرگاه عارفانه محی‌الدین ‌عربی به هستی و وجود، متناظر بر اصل شاخص و بنیادین دین اسلام یعنی توحید بوده که بنابراعتقاد او تمامی کثرات عالم ناسوت در عین وحدت و یگانگی فهم می شود.البته این دیدگاه ابن‌عربی به هستی، مبتنی بر رویکردوحدت وجودی او است؛ این نظرگاه به ابن‌عربی و فیلسوف هم‌فکر او ملاصدرا، این امکان را می‌دهد تا با طرح موضوع خیالبه عنوان ویژگی تمایزبخش انسانی، و به مثابه‌ی پنجره‌ای حد واسط بین دو عالم ناسوت و ملکوت،جمع میان تشبیه و تنزیه را اختیار کرده و دو وجه جمالیه و جلالیه‌ی حق را متناظر بر تشبیه و تنزیه بد‌انند.از این منظر، خیال قدرتی مطلق در بازآفرینی جهان مطلوب و منظور خویش دارد. گرچه خیال نیز چون حس و عقل از تصور حقیقت ذات حق تعالی ناتوان است، اما با زبان رمز و نماد،ترجمانی بدیع از عالم معنا را ممکن می‌سازد. بازتاب چنین ترجمانی، مولفه‌های خاصی همچون استفاده از رمز و نماد و مولفه های تصویری غیر فیگوراتیورا به آثار پدید آمده در عرصه‌ی هنر اسلامی بخشیده است که به شکل منظومه‌ای هماهنگ بر مداری مشخص، حول محور اصل اساسی توحید، در گردشند. با توجه به ویژگی های خیال از نظر این دومتفکرکه آنرا ساحتی با امکان وقوع هر امری ولوغیر ممکن در عالم حس و عقل معرفی می کند . تصور و تحقق جمع میان تشبیه و تشریه درفرآید آفرینش اثر هنری تنها در خیال امکان پذیر می باشد . این تحقیق بنیادین بر اساس چارچوب نظری ابن‌عربی و ملاصدرا، تلاشی نظری، به شیوه‌ی توصیفی ـ تحلیلی است به منظور روشنا افکندن به نسبت بیان دیدگاه این دو اندیشمند به بحث تشبیه و تنزیه،وپیوندی که با مفهوم خیال در مراتب وجود دارد و همچنین رابطه آن با شکل گیری ویژگی ممتاز و متمایز هنر اسلامی در بیان ویژه تصویری غیرفیگوراتیوخود است.

در اسلام كمتر موضوعي مثل ايمان و كفر مورد توجه است. بخش عظيمي از قرآن به آن دو و مسائل پيرامون آنها اختصاص دارد. دانشمندان رشته هاي مختلف علمي نيز به آن دو به صورت موضوعي پرداخته اند؛ ولي اين نوشتار در صدد بر آمده است تا آن را به عنوان «نظريه كفر» در انديشه ابن عربيوملاصدرامورد توجه و تحقيق قرار دهد.ما مستندات و مطالب را جمع آوري و سپس به توصيف، تحليل، مقايسه و بيان آنها پرداخته ايم. نتيجه اين شد كه كفر، امري قلبي و انفسي بوده وعين جهل ، انكار و پوشاندن آگاهانه و عمدي هر حقيقتي است.عمل در حقيقت مفهوم و تعريف آن دخيل نبوده، اما در تحقق آن مؤثر مي باشد.كفر قابل نوسان بوده و از درجه ثابتي برخوردار نيست. عوامل معرفتي، شهودي، رفتاري و وجودي، باعث تحقق، تثبيت و تعميق آن مي گردد.انواع گوناگوني را داشته و در سراسر زندگي انسان،امكان وقوع را دارد. نوع اختياري آن هر گاه با يك رذيلت اخلاقي مثل تكبر و جحد همراه گردد، معادل جهل مركب بوده و عذاب دردناك را به دنبال دارد.ابن عربي و ملاصدرا كفر را از عدم باور به خدا و توابع آن، به انكار و ردّ هر حقيقتيمي دانند. مباحث گسترده تر را بايد درمتن رساله جستجو كرد.

ابن عربی به عنوان موسس عرفان نظری منسجم و مدّون، دارای آراء بکر و مهمی پیرامون معرفت شناسی عرفانی و ارائه سنجه و میزان برای حجیت آن است. براستی مکاشفه از منظر ابن عربی دارای چه ارزش معرفت شناختی است و چگونه ارزیابی می‌شود؟ فرضیه این نوشته که بر اساس روش تحلیلی توصیفی و بر پایه حکمت متعالیه صورت می‌گیرد آن است که وجود منبع عرفانی مستقل مورد تائید بوده، مکاشفه حداقل در برخی از مصادیق خود دارای حجیت ذاتی است، هر چند نتوان قاعده ای عام برای آن در نظر گرفت یا تمام اقسام آن را حجت دانست. به نظر می‌رسد که مکاشفات در سه سطح مورد ارزیابی واقع می‌شوند. در سطح اول مکاشفاتی است که دارای حجیت ذاتی بوده، نیازمند اعتبار خارجی و میزان سنجی نیستند. سطح دوم مکاشفات اموری هستند که غیر قابل قبول بوده، و از منظر معرفتی ارزش ندارند. سطح سوم که حجیت آن به نحو مشروط و غیری بوده،طیف گسترده مکاشفات را در بر گرفته، برای اعتبار سنجی تحت موازین مطروحه قرار می‌گیرند. مکاشفه مشروط، نیازمند بررسی موارد بروز آسیب است که می‌توان آنها را به شیوه ای مختلف تقسیم نمود که تقسیم مورد استفاده در این نوشته نسبتا جامع بوده، بر حسب بروز آسیب از ناحیه «مکاشِف، مخاطب، منشا،معارف، ابزار» صورت گرفته است.

چکیده :یکی از موثّرترین پدیده‌های هیجانی که توسط خالق هستی به انسان داده شده شادی و نشاط است.اسلام مخالف شادی نبوده و آن را از جنس غفلت نمی‌داند، چرا که با بیان " اوقات السرور خلسه" آدمی را به استفاده از آن تشویق می‌کند، و از طرفی دیگر برای آن ملاک و حدودی نهاده است که از آنها با عنوان عوامل و موانع شادی یاد می‌کنیم که با رعایت آن‌ها آثار مثبت و مهمِ آن در زندگی ظهور می‌کند. و چه بسا حدود مزبور از سوی انسان‌ها مورد غفلت واقع گردیده در نتیجه، شادی، کارایی لازم خود را از دست داده و آسیب‌های حاصله از آن نصیب آدمی می‌شود. ملاک شادی در کلام امام علی? بسط خاطر و آرامش درونی خوانده شده است که مطابق با فطرت پاک انسان بوده و در بسیاری از امور راهگشاست. با توجه به اینکه نوع بینش و نگرش انسان به دنیا و حوادث واقعه در آن، تاثیر مهمی در کاهش یا افزایش شادکامی انسان دارد سهل‌ترین راه وصول به شادکامی دین‌مداری است.روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی بوده که اطلاعات مورد نیاز به شیوه کتابخانه‌ای- مکتوب و دیجیتال- و با ابزار فیش‌‌برداری از کتب به سامان رسیده است.نتایج تحقیق حاضر نشان داد که شادی از دیدگاه امام علی? حالتی است که بر اثر آن آدمی در درون احساس انبساط و آرامش کرده که زمینه‌ساز فعالیت بیشتر در مسیر ادای وظایف انسانی می‌گردد. امام علی? باور‌های دینی، رفتار‌های اخلاقی مثبت، برخی عناصر مادی و لذت‌های طبیعی را از عوامل شادی شمرده و در مقابل، آسیب‌های اخلاقی، عملی، اقتصادی، طبیعی و آسیب‌های خیالی و ماورائی را از موانع شادی یاد کرده است. با توجه به نظریه شعور جمعی که بیانگر این است: شادی و اندوه انسان به دیگران نیز سرایت می‌کند، رعایت آدابی که در بیان پیشوایان دین برای شادمانی، بیان شده است را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد چرا که با رعایت آن‌ها بهره‌مندی آدمی از شادی بیشتر می‌شود. از آثار شادی در زندگی می توان از آمادگی برای عبادت، برقراری روابط صحیح اجتماعی، انبساط روحی، سلامتی جسم، افزایش قدرت عقل، موفقیت در تحصیل و کم شدن تعلقات نام برد. سخن آخر اینکه امام علی? یکی از اساسی‌ترین راه‌های دست یابی به شادمانی را رضایت از خدای تبارک و تعالی در تمامی مراحل زندگانی می‌داند.

اخبار راویان و محدثان غیرامامی از امامان، بخشی از منابع حدیث امامیه را به خود اختصاص داده است که گاه آموزه‌ها و مفاهیمی را به ارمغان آورده‌اند. راویان زیدیه به عنوان یکی از فرق شیعه غیر امامی تاثیر قابل ملاحظه‌ای در حدیث امامیه دارند. از این رو، این امکان وجود دارد که در یک نگاه کلی با بازشناسی موضوع روایات اینان، میزان راهیابی اخبار و نظرات آنها را در منابع حدیث امامیه شناسایی کرد. اهمیت انجام این پژوهش در شناخت جریان‌های شیعی سده‌های نخستین و نیز آشنایی با تاریخ حدیث امامیه است. «تاثیر زیدیه بر حدیث امامیه» را می‌توان با بررسی و جستجوی راویان زیدی در سند احادیث امامیه پی گرفت. آن دسته از راویان زیدی که صاحب کتاب بودند و نجاشی و طوسی به کتابهای آنها اشاره کردند، بیشترین روایات را در منابع حدیثی امامیه نقل کردند. بررسی طرق و اسانید روایات این راویان نشان می‌دهد شیعیان کوفی و به طور کلی غیر امامی‌ها در رساندن کتاب‌های زیدیه به منابع امامیه تاثیر بسزایی دارند. از سوی دیگر برخی مشایخ امامی که در اخذ و نقل حدیث ضبط و وثاقت کامل نداشتند، این روایات و کتاب‌ها را به نسل محدثان و جوامع پسین منتقل کردند. ابن‌عقده که از اساتید و محدثان برجسته زیدی در مجامع اهل‌سنت و شیعه بوده، کتاب‌ها و روایات زیدیان را نظم و نسقی دوباره داده و پراکنده کرده‌است. همچنین او رجال‌شناس زبده‌ای بوده و اثر آن را در منابع رجالی متقدم و متاخر امامی می‌توان دید. ردّ پای روایات و راویان زیدی را می‌توان در برخی احادیث تاریخی، تفسیری و فقهی دید؛ از جمله بخش اعظم تفسیر ابوالجارود در تفسیر قمی محفوظ مانده‌است. ابوالجارود پُرروایت‌ترین راوی زیدی در منابع حدیثی امامیه است.