جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مشترکات کلامی بین دین اسلام و مسیحیت، بحث درباره حدوث و قدم کلام خداست. شاید کهن‌ترین جدال اعتقادی در این دو دین‌ آسمانی، همین موضوع باشد. متکلمان مسیحی، که مسیح را کلام خدا دانسته‌اند، درباره حادث یا قدیم بودن، الهی یا انسانی و آسمانی یا زمینی بودن‌ او دچار اختلاف شده‌اند و به همین دلیل، در بین خود، مذهب‌ها و مکتب‌های‌ مختلفی را به وجود آورده‌اند. این اختلافات در نخستین حکومت‌های آن‌ها و دوران کنستانتین و شورای نیقیه اوج می‌گیرد. در اسلام نیز درباره کلام خدا، یعنی قرآن مجید همین ماجرا وجود داشته و بحث شده است که آیا کلام خدا حادث است یا قدیم و آسمانی است یا زمینی، به ویژه در دوران خلافت مأمون‌ خلیفه عباسی و اختلاف معتزله و اشاعره و دیگران، این جدال اوج گرفت. در این مقاله، به مشابهت‌های متعدد این دو دین الهی درباره کلام خدا پرداخته و موارد متعددی از آن شباهت‌ها ارائه گردیده است که راهی برای تقریب بین این‌ ادیان آسمانی می‌گشاید.

چکیدهمحمد عماره، اندیشمند معاصر مصری در کتاب راه بیداری اسلامیدر ابتدا به ظرفیت های عظیم مادی و معنوی جهان اسلام و تمدنش اشاره کرده و سوالی را طرح نموده که با این امکانات و ظرفیت ها و تمدن غنی چرا و چگونه شدکه مسلمانان وارد عقب گرد و جمود شدند و دیگران از آنان پیشی گرفتند؟ در پاسخ به این سوال ابتدا به استفاده استعمار از جهل و غفلت مسلمانان اشاره کرده و به صورت ریشه ای به مسئله پرداخته و با تعریف صحیح اصطلاحاتی چون امت، عربیّت و هویت به دروازه هایی از عقب ماندگی که مسلمانان وارد آن شدند مثل عدم توازن بین اسلام و عربیّت، عدالت و انصاف، بسته شدن باب اجتهاد، وابستگی حاکمان به غرب و... اشاره کرده و بعد از آن به برجسته ترین جنبش ها و شخصیت های مطرح تأثیر گذار این عرصه پرداخته و مورد نقد و بررسی قرار داده: ۱- در شبه جزیره عربستان وهابیت توسط محمد بن عبد الوهاب که پیرو افکار احمد حنبل و ابن تیمیه بودند که به سلفی گری در دین پرداختند. ۲- در الجزایر جنبش اخوت سنوسی توسط محمد بن علی سنوسی که دارای خاستگاه تصوف، اشراق و ایجاد خانقاه ها بودند و در مقابل استعمار غرب قرار گرفتند.۳- در سودان احمد سودانی به دروغ ادعای مهدویت نمود و عده ای را گرد خود جمع کرد.۴- در مصر جنبش جامعه اسلامی که بیشترگرد رهبران دینی چون سید جمال، محمد عبده و عبدالرحمن کواکبی می چرخید که یک جنبش مردمی جدای از حکومت و بر پایه سلفی گری که همراه با آینده نگری عقلی همراه بود.۵- در مصر، جنبش اخوان المسلمین که حسن البنا آن را پایه گذاری کرد و شعار مقابله با غربگرایی سرداد. ۶- در هند جنبش جماعت اسلامی که رهبریش با گاندی شروع شده و با تفکرات مودودی که حکم به تکفیر جامعه غیر دینی می داد همراه بود۷ - در مصر جنش افراطی الرفض که با پیروی از تفکرات قدمایی چون ابن تیمیه و ابن قیّم و معاصرانی چون مودودی و سید قطب همراه بود که اینان پا را فراتر گذاشته و حکم به تکفیر کل جامعه و امت می دادند. راهکاری که عماره ارائه داده این است که امت اسلامی به جای پرداختن به جزئیات و فروع که اختلاف در آنها امری طبیعی است به اصول مشترک بپردازند. نتیجه مطلوب این است که هر کدام از این گروه ها به آنچه خود تنها دارند خوشحال نباشند و سرسختانه داشته های دیگران را محکوم نسازند. اگر اندیشه ها به هم نزدیک شود، گام های همگانی برداشته شود و تلاش ها از جانب همه گروه ها صورت گیرد، کشت بهتری صورت می گیرد، رشد و نمو سریع تر می شود و خسارت اندک می گردد.اما اندیشه های وی در رابطه با جهان بیداری اسلامی بیشتر بر اساس اندیشه های شهید مطهری و آیت الله خامنه ای نقد و علامه طباطبایی بررسی شده است. شهید مطهری از بین همه قهرمانان بیداری اسلامی و اصلاح گر به ترتیب سید جمال، محمد عبده و عبدالرحمن کواکبی را تأیید می کند که کارشان مکمل یکدیگر بوده و برخی را به خاطر بدعت هایی که در دین رواج دادند مردود دانسته زیرا آنان به جای اصلاح افساد کردند. شهید مطهری معتقد است که جنبش های اصلاح گر شیعی به مراتب بهتر و تأثیر گذار تر و موفق تر بودند که متأسفانه محمد عماره به آنها اشاره نکرده است. آیت الله خامنه ای نیز با یادآوری امید به صدق وعده ها ی الهی در یاری از دین خدا و عدم سوء ظن به وعده های الهی که در قرآن کریم آمده، اعتماد به نیروی امت اسلامی ، ایستادگی در مقابل دشمنان آشکار اسلام و قطع امید از دلسوزی های مزوّرانه آنان، آینده روشنی را برای جهان اسلام ترسیم می کند، علامه طبا طبایی نیز به جهانی بودن و همگانی بودن دعوت پیامبر(ص)... اشاره می کند.

خداوندی را سپاس که درگاهش باز، رحمتش دراز و عفوش خطا پوش است، یگانه و بی همتاست، با آنکه مفهوم امید بخش توحید در منظر برخی از ادیان ابراهیمی تفاوت دارد، در تقسیم بندی ادیان، گاهی آن ها را بر اساس پایه و بنیاد، ادیان توحیدی می خوانند. توحید و یگانه پرستی نیز در آیین سیک اصل و اساس این آیین را می سازد، و نه تنها از توحید تقریبا به مفهوم ناب آن، به گونه ای که در اسلام مطرح است یاد می کند، بلکه در برخی موارد صریحا با توحید تثلیثی هندویی و مسیحی مخالفت می ورزد (singh jagraj,2009: 13) حال چرا آیین سیک، که در شمار یکی از ادیان زنده جهان است و از بنیادی ترین ویژگی هایش توحیدگرایی است، در زمره ادیان توحیدی قرار نگرفته است؟ مطابق آموزه های این آیین، تصور درست از خداوند در وحدت مطلق او تحقق می یابد. حال می توان آن را در ردیف ادیان توحیدی قرار داد؟ در نوشتار حاضر توحید در آیین سیک با توحید در اسلام، و قلمرو هر یک مورد مطالعه و بررسی تطبیقی قرار می گیرد.