جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب سیری در بخشی از تاریخ فلسفه، با نگاه به چهار شخصیت مهم و تاثیرگذار بر نگرش فلسفی. کارل یاسپرس در فصل اول از جلد نخست کتاب فیلسوفان بزرگ، که ترجمه فارسی آن با عنوان فیلسوفان بزرگ: سقراط، بودا، کنفوسیوس و عیسی منتشر شده است، ضمن بحثی مقدماتی در باب اینکه عظمت در حوزه فلسفه با چه معیارهایی سنجیده و مشخص می‌شود و فیلسوفان بر چه اساسی دسته‌بندی می‌شوند، به معرفی سقراط، بودا، کنفوسیوس و عیسی، به عنوان متفکرانی بزرگ و تأثیرگذار بر تاریخ فلسفه، پرداخته است. یاسپرس در این فصل از فیلسوفان بزرگ به دورترین ریشه‌های سنت فلسفی و فلسفه‌ورزی نقب می‌زند و بخشی از پیشینه تاریخ فلسفه را از خلال بررسی افکار چهار متفکر تاریخ‌ساز روایت می‌کند. یاسپرس، چنانکه در پیشگفتار کتاب اشاره شده، در فیلسوفان بزرگ از فلاسفه‌ای سخن می‌گوید که در عین پیوند با امور عام از این امور فراتر رفته‌اند و «گوهر فلسفه را مکشوف ساخته‌اند».

نویسنده این کتاب یوستین گردر در نروژ به دنیا آمد. سال ها در برگن فلسفه تدریس می کرد، و پیوسته در فکر متن فلسفی ساده ای بود که به درد شاگردان جوانش بخورد؛ چون متن مناسبی نیافت خود نشست و دنیای سوفی (۱۹۹۱) را نوشت. کتاب با استقبال غیرمنتظره ای روبرو گردید و در همان چند سال اول انتشار به بیش از سی زبان ترجمه شد و تاکنون میلیون ها نسخه در جهان فروش رفته است. گردر استاد ساده نویسی و ایجاز است. سه هزار سال اندیشه را در ۶۰۰صفحه می گنجاند و زیرکانه از قول گوته می گوید: کسی که از سه هزار سال بهره نگیرد تنگدست به سر می برد. و چه راحت مباحث پیچیده فلسفه غرب را بی آنکه مبتذل شود به زبان ساده و شیوا و همه فهم بیان می کند.

مشارکت سیاسی از مسائل علم سیاست و بنیادهای مهم سلامت اجتماعی و سیاسی قلمداد می‌شود و امری سهل و ممتنع است که مانعی کلان یا خرد می‌تواند حرکتش را متوقف کند یا عاملی شتاب‌زا بر سرعتش بیفزاید. فرضیۀ مقاله در پاسخ بدین پرسش که «سخن قرآن دربارۀ موانع مشارکت سیاسی و راهکارهای ارتقای آن چیست؟» این گزاره را مطرح می‌سازد که بر پایۀ مفروض، امکان ظرفیت‌سنجی مفاهیم سیاسی امروزین در قرآن مبتنی بر تفسیر موضوعی وجود دارد و با واکاوی دال و مدلول‌ها، می‌توان به‌طور عام و خاص دریافت که قرآن دراین‌باره سخن دارد و آن را ذیل محورهای ذهنی‌فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و برپایۀ قاعدۀ جری و تطبیق و نیز الغای خصوصیت اصطیاد نمود. براین‌اساس، مهم‌ترین مانع ذهنی‌فرهنگی، بسط بی‌جهت و بی‌ضابطۀ قلمرو دین است که عرصه را بر مشارکت سیاسی فعال می‌بندد و راهکار اصلی ارتقا نیز، بسط اعتدالی و به‌دور از افراط و تفریط قلمرو دین است. اختلاف و نزاع غیرهنجارمند مهم‌ترین مانع اجتماعی است که فضای نامنتظم و فتنه‌گون ایجاد می‌کند و راهکار مهم اجتماعی نیز توجه به مکانیزم‌های رفع اختلاف مانند صلح توسط داوران مرضیّ‌الطرفین است. مهم‌ترین مانع سیاسی، استبداد است؛ به‌ویژه اگر با دین آمیخته شده باشد و مهم‌ترین راهکار، افزایش ظرفیت سیاسی و ترویج مداراست. مهم‌ترین مانع اقتصادی نیز تبعیض است که در مقابل عدالت اقتصادی و اجتماعی می‌تواند مهم‌ترین راهکار اقتصادی افزایش مشارکت سیاسی باشد.

قرآن کریم کتابی است که با نزول تدریجی آیاتش تقویت و حمایت مستمر قلبی و روحی پیامبر (ص) را به دنبال داشت. براساس آیۀ 120 سورۀ هود، بیان داستان‌های قرآنی انبیای الهی در هر مقطع، با هدف تثبیت قلب رسول‌الله (ص) و مؤمنان طرح شد تا این رویدادهای تاریخی در مسیر رسالت، موجب ایجاد استواری قدم‌ها و نفوذ در دل و جان مخاطبان گردد. این پژوهش درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال است که داستان حضرت موسی (ع) در سورۀ نمل چگونه موجب تثبیت قلب پیامبر (ص) شده است. بررسی توصیفی‌تحلیلی این مسئله حاکی از آن است که خداوند متعال طرح ماجرای موسی (ع) در سورۀ نمل را با هدف دو بشارت به پیامبر (ص) و مؤمنان در پیش گرفت: بشارت نخست به مؤمنان بر یاری خداوند در شرایط طاقت‌فرسای محاصرۀ اجتماعی‌اقتصادی عده‌ای از مؤمنان در شعب ابی‌طالب و هجرت عده‌ای دیگر به حبشه؛ بشارت دوم به نابودی جبهۀ باطل و غلبۀ حق، تا بیان دارد که گرچه مؤمنان در ابتدای دعوت پیامبر (ص) جمعیتی اندک بودند، در آینده‌ای نزدیک جانشین اقوام کافر و مشرک می‌شوند و حاکمیت و تسلط بر شبه‌جزیزۀ عربستان را به دست می‌آورند؛ ازاین‌رو، با اطمینان به غلبۀ مستمر مؤمنان بر کفار در طول تاریخ، نشانه‌ای غیرقابل‌انکار بر درستی پیام رسولان الهی مطرح می‌شود و با تثبیت قلب پیامبر (ص) و پیروان او، استواری و استحکام روحی ایشان را در طی مسیر رسالت و ایجاد جامعۀ اسلامی جهانی فراهم می‌آورد.

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که مورد اهتمام جدی اندیشمندان و متفکران غربی در فضای مطالعات اسلامی قرار گرفته، اندیشۀ موعودگرایی است. هانری کربن از جمله اندیشمندان پرآوازه‌ای است که پژوهش در مورد دکترین موعودگرایی را در صدر مطالعات اسلامی خود قرار داده است و لذا پرداختن به اندیشه‌های وی، به ویژه ایدۀ موعودگرایی، اهمیت بسزایی دارد. آنچه توجه به آن در فضای اندیشۀ اسلامی بسیار ضروری می‌نماید این پرسش است که کُربن در سیر مطالعات اسلامی خویش، به چه میزان توانسته است به کُنه و حقیقت اندیشۀ موعودگرایی از منظر قرآن و روایات راه یابد؟ نوشتار حاضر کوشیده است با استمداد از روش توصیفی‌تحلیلی، اندیشۀ موعودگرایی کُربن و میزان انطباق دیدگاه وی با آموزه‌های قرآن و روایات را بررسی کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اندیشۀ موعودگرایی کربن نقاط مثبتی مانند استفاده از روش پدیدارشناسی در پژوهش، توجه به ظهور امام عصر (عج) به‌عنوان آشکارکنندۀ زوایای باطنی دین، درنظرگرفتن امام عصر (عج) به‌عنوان تجلی ذات خداوند و تقض توهمات مدعیان دروغین و نیز نقاطی منفی ازجمله بی‌توجهی به اقامۀ عدل در رسالت امام عصر (عج)، بی‌توجهی به وظایف منتظران در حوزۀ رسالت امام عصر (عج)، تأثیر‌پذیری از نظریۀ عالم هورقلیا در بیان زمان و مکان زندگی امام عصر (عج)، استناد صرف به خطبۀ البیان در بحث انسان کامل دارد. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش کتابخانه‌ای است.

لازمۀ عینی‌سازی فرهنگ معیار قرآنی در جامعه، فهم دقیق نگاه آسیب‌شناسانۀ قرآن نسبت به فرهنگ عمومی و راهیافت به راهکارهای فرهنگی این منبع الهی است. مسئلۀ پژوهش حاضر آن است که قرآن کریم در برابر باستان‌گرایی موجود در فرهنگ و جامعۀ زمانه، چه نوع مواجهه‌ای داشته است؟ بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر به روش تفسیر درون‌متنی و برون‌متنی، سبک مواجهۀ قرآن در بُعد معیار مواجهه، شامل هم‌سنجی با معیار عقلی و معیار علمی و معیار دینی است. در بُعد ساختار مواجهه نیز، زمینه‌یابی، پیامدسنجی، ساحت‌شناسی و جایگزین‌سازی قابل‌توجه است؛ ازاین‌رو، کتاب وحی در راستای گسترش فرهنگ توحیدی، در برابر فرهنگ جاهلی باستانی «امّت آباء»، فرهنگی عقلانی علمی الهی به نام «ملّت أب» را تحدید و تعریف می‌کند. خلاصه آنکه قرآن کریم در آسیب‌شناسی فرهنگی جامعه، آسیب واحد را هم‌زمان در جامعۀ معاصر و جوامع تاریخی دنبال می‌کند و بدین‌سان ریشه‌های تاریخی آسیب را هم در نظر می‌گیرد.

دربارۀ نقش مطالعات تاریخی و فرهنگی در فهم قرآن و به‌طور خاص آیات‌الاحکام، طیفی از دیدگاه‌ها وجود دارد و هریک بر مبانی و دلایل ویژه خود تأکید می‌کند؛ از یک سو، نواندیشانی چون نصر حامد ابوزید و مجتهد شبسستری معتقدند فهم صحیح این دست آیات در گرو مطالعات تاریخی و فرهنگی عصرنزول قرآن کریم است و کاربردی کردن احکام آن نیازمند ترجمۀ فرهنگی است و از سوی دیگر، قرآن‌پژوهانی مانند علامۀ طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی برآنند که قرآن‌ کریم در دلالت خود تامّ و مستقل است و با استفاده از قرائن پیوسته می‌توان به فهمی اولیه از مراد الهی دست یافت. هدف از این پژوهش ارائۀ مدلی است که بر اساس معیارهای تأثیرگذار در تعیین وابستگی فهم آیات به فرهنگ عصر نزول، هر آیۀ حاوی حکم عملی را به‌عنوان ورودی مدل ارزیابی کند و خروجی آن تعیین وضعیت آیه به یکی از دو ‌حالت مستقل و وابسته باشد. به این منظور و با روش توصیفی‌تحلیلی، دیدگاه‌ها و مباحثات محققان شاخص در این مبحث را مطالعه و معیارهای تعیین‌کننده را از آن استخراج و درنهایت مدل ارزیابی را به‌صورت نمودار درخت تصمیم نمایش داده‌ایم. این نمودار حاوی عناصر مدل و روابط میان آن‌هاست. این مدل، قابلیت ارزیابی مؤلفه‌های حاکم بر آیات‌الاحکام را فراهم آورده است. این مؤلفه‌ها شامل هشت ویژگی یا عنصر و چهار قاعده یا رابطه است که بر اساس ارزیابی این هشت ویژگی برای آیۀ فقهی ورودی مدل، خروجی مدل که وابستگی یا استقلال آن آیه از مطالعات فرهنگی تخصصی است، تعیین می‌شود.

قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل صفوی (930-907ق) و تشکیل سلسلۀ صفویان، یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخ ایران محسوب می‌شود. مورخان دورۀ صفوی به‌طور ویژه به این حادثه توجه کرده‌اند و درنتیجه، به یکی از محورهای مهم تاریخ‌نگاری صفویان تبدیل شده است. مهم‌ترین و غالب‌ترین دیدگاه حاکم بر بازتاب این حادثه در جریان تاریخ‌نگاری صفویان، ارائۀ روایت دینی و مذهبی از این رویداد بوده است. این نوع نگاه، متأثر از نگرش دینی حاکم بر جریان تاریخ‌نگاری ایران به‌طور عام و ماهیت مذهبی صفویان به‌صورت خاص بوده و در همین راستا، استفاده از آیات قرآن کریم مهم‌ترین محور روایت مورخان صفوی از قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل قرار گرفته است. مسئلۀ اصلی این پژوه، بررسی نقش آیات قرآن در روایت تاریخ‌نگاری صفویان از قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روایت آیه‌نگارانۀ مورخان صفوی از قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل در پنج مؤلفه انعکاس یافته است: مشروعیت‌بخشی به حکومت، روایت آیه‌نگارانه از پیروزی‌های شاه‌اسماعیل، توصیف مخالفان، ایجاد شباهت میان احوال شاه‌اسماعیل و پیامبران الهی و درنهایت، توجیه اقدامات اغلب خشن شاه‌اسماعیل. مشروعیت‌بخشی مهم‌ترین دغدغۀ مورخان صفوی بود و دو محور داشت: نخست مشروعیت دادن به کلیت حکومت صفویان و دوم مشروعیت‌بخشی به حکومت و اقدامات شاه‌اسماعیل. مورخان صفوی در همین جهت تلاش داشتند از آیات همسو با این اهداف استفاده کنند.