جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام مهدی(علیه‌السلام) ومهدویت یکی از بارزترین مسائل جهانی است که همه ادیان بر حسب اختلاف در مصادیق و ویژگی‌های وقوع، به آن معتقدند. این عقیده در میان مسلمانان با ظهور مردی انقلابی از خاندان رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و از فرزندان فاطمه(سلام الله علیها) تجلی می یابد و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به روشنی از ناگزیر بودن ظهور او در صحنه زندگی برای زدودن ظلم و ستم و بازگرداندن عدالت و سنت پیامبر بشارت داد. در این پایان‌نامه به بررسی این موضوع از طریق آیات قرآن کریم و روایات در تفسیر المیزان، المنار و المراغی می پردازیم. این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی به اشکالاتی که در تفسیر المنار و المراغی مطرح شده است، پاسخ می دهد. و از مهم‌ترین نتایج این است که احادیث درباره مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) صحیح و صریح و متواتر است و آن‌چه رشید رضا و مراغی از اشکالات و سؤالات ذکر کرده‌اند، قابل دفاع نیست. اصول اعتقادی مانند دلالت توحید و غایت خلقت و نبوت و امامت و عصمت انبیا(علیه‌السلام) که با آرای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان تطابق دارد ولی با تفسیر المنار و مراغی سازگار نیست. زیرا دو مفسر قائل به عصمت مطلق انبیا و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) نیستند و این دلیل بر اختلاف در تحلیل متون روایات مهدویت بین تفسیر المیزان، المنار و المراغی است.

موضوع اسراف یکی از موضوع قرآنی و اخلاقی است که در قرآن کریم و کتب تفسیری و اخلاقی به آن اشاره شده است و مفسران در این باره بسیار مباحثی مفصلی درمورد این موضوع بیان کرده اند و موضوع ما در این پایان نامه اسراف و تأثیر آن در فروپاشی جوامع از منظر قرآن کریم با تمرکز بر تفسیر المیزان به عنوان نمونه و این موضوع بسیار مهمی است که در آن مباحثی در مورد گذشت از حدودی که خداوند معین ومشخص کرده است و اسراف انواع مختلفی دارد از جمله اسراف در امور معنوی و مادی است،که منجر به زوال و نابودی جامعه بشری می شود، لذا این پژوهش با هدف عینیت بخشیدن به موضوع اسراف در پرتو قرآن کریم و تفاسیر و تأثیر آن در فروپاشی اقتصاد و فرهنگ جوامع و روش های درمان آن از دیدگاه علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان در مورد فروپاشی اقتصاد جامعه است، از جمله شواهدی در آیاتی قران کریم اشاره شده از جمله: اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها، عدم عفت، مسائل اعتقادی، رعایت حد، اعتدال در انفاق، اسراف نکردن در خونریزی و ریختن خون پاکان وشریف، اعتراف مؤمنان به غفلت خود در پیشگاه خداوند متعال، اسراف در گرفتن مال مردم به ناحق و در مورد آثار منفی اسراف بر اقتصاد فرد و جامعه، فقر است،و اتلاف مال، پشیمانی و حسرت گرفتن،آسیب وضرر رساندن به بدن و اتلاف اموال به ناحق،و اما عوامل اسراف بر از بین رفتن جامه انسانی عبارت است از: عدم رعایت اوامر خداوند متعال، همجنس گرایی، عدم عفت (زنا)،بخس میزان،بدبینی نسبت به پیامبران و مخالفت با آنان، دست کم گرفتن انبیا و رسولان و توهین به آنان،و یکی دیگر از عوامل فروپاشی جامعه های انسانی :تنگ دستی وفقر ، زینت بخشیدن کارهای ناپاکان ومسرفان ،سنت استاصال وهلاکت آنان ، شکنناند آنان ودرو کردن آنان بطور کلی و سنگ باران انها .اما علامه طباطبایی علاج پدیده اسراف اقتصادی در تفسیر خود موضوعات گوناگونی آورد از جمله آنها:إستفاده صحیح از نعمتهای زینه، حلال بودن بعضی از زینتهای اما بدون زیاد روی واسراف در آنها،عدم اسراف در خوراکیها وحتی در دادن صدقه، ممنوعیت ریختن خونها واسیب رساندن وقتل انفس،قرار دادن حکم قصاص ودیه برای زنده نگه داشتن جامعه بشری،پیشگیری از افراط وتفریط در خرج کردن اموال خود، کمک رساندن به نزدیکان وفامیل خود وصله ارحام و فقراء و رکمک به ابن السبیل، و شاهد گذاشتن هنگام تحویل اموال یتامی به خودشان،خشوع وخضوع وتذلل در برابر خداوند متعال.وکما اینکه اثرات اسراف در فرهنگ جامعه وجود دارد از دیدگاه علامه طباطبایی که عبارت اند از:تأثیر منفی بر فرهنگ فرد و جامعه مانند: تکبر و تکبر با زینت، اسراف در غذا، مشروب، پوشاک و مسکن، اتلاف مال و تکبر توانایی، علم و حیثیت، و راه‌هایی برای درمان اسراف فرهنگی وجود دارد که از جمله آنها: امر و نهی، مدح و تهمت، روش‌های تطمیع و انذار، امانت و حکمیت صالحان در جامعه، روشهای تعاون در صلاح و تقوا، رعایت حد اعتدال در انفاق، جلوگیری از غلو، اجرای عدالت در حق نیازمندان، جلوگیری از ربا، ترجیح خود، تقوای خداوند متعال، قرض دادن به نیازمندان، جلوگیری از اسراف گر و صالح.واما روش استفاده شده در این پایان نامه توصیفی تحلیلی است.

موضوع احساس مسئولیت از مسائل مهم زندگی انسان های امروزی به شمار می‌رود چرا که امروزه بشریت به دلیل عدم مسئولیت پذیری با مشکلات زیادی مواجه است‌. تحقیق حاضر پیرامون موضوع احساس مسئولیت از دیدگاه مفسر شهیر علامه طباطبایی می‌باشد. نگارنده موضوع احساس مسئولیت را در سه حوزه . احساس مسئولیت نسبت به خداوند . احساس مسئولیت نسبت به خود و احساس مسئولیت نسبت به جامعه بر اساس رویکرد توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است و به این نتایج رسیده است که احساس مسئولیت در برابر پروردگار با ذکر و یاد خداوند متعال در هر موقعیتی و معرفت کامل و درست نسبت به ساحت کبریایی او و عمل به اوامر و ترک نواحی او و نیز با اقرار و اعتراف به بندگیش و رد عبودیت غیر او تحقق می‌یابد. و این مهم زمانی اتفاق می افتد که نوع تربیت انسان، تربیت الهی باشد. همچنین احساس مسئولیت انسان نسبت به خود زمانی بروز می‌یابد که انسان به خود شناسی رسیده و جهاد با نفس داشته باشد. و بالاخره در بیان نمونه های احساس مسئولیت در قبال جامعه می توان به انجام وظایف اجتماعی همانند اجرای عدالت، گسترش صمیمت و دوستی در جامعه، انفاق و دفاع از وطن برای داشتن جامعه‌ ای مطلوب تر و جز آن اشاره نمود. با توجه به آنچه ذکر شد در می یابیم که از نظر علامه طباطبایی ارتباط عمیقی و تنگاتنگی بین این سه حوزه احساس مسئولیت وجود دارد چرا که وقتی انسان به پروردگار مسئولیت داشته باشد، نسبت به خود و جامعه نیز مسئولیت پیدا خواهد کرد.

از تبلیغ در آیات قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای دارد وبدیهی است که برای ترویج یک دین ورسالت به راه‌‌های تبلیغی مؤثر ومتناسب با مضمون آن پیام نیاز است. دانستن روش‌های تبلیغ در قرآن کریم، از این حیث حائز اهمیت است که این روش‌ها با هدف ومحتوای دعوت پیامبران تناسب کامل داشته، وبر این اساس دینداران وامران به معروف وناهیان از منکلا می‌توانند با اعتماد کامل از آنها بهره برند. این نوشتار بر آن است تا با تمرکز بر آراء، توضیحات وتفسیر علامه طباطبایی در تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن»، روش‌های قرآن کریم در تبلیغ ابلاغ ودعوت به سوی خداوند متعال راتبیین کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. نتایج به دست آمده عبارتند از: تبلیغ یکی از مسائل اساسی در زندگی اجتماعی است وقرآن کریم از مجموعه ای از روش های تبلیغی استفاده کرده است، وهنگامی که قرآن کریم ما را به استفاده از انواع روشهای تبلیغی در دعوت به سوی خداوند متعال فرا می خواند، به معنای تمایز در وسایل تبلیغ ودعوت بر حسب شرایط واحوال ومکان است. دعوت وتبلیغ در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی به سه مرحله (تبلیغ زبانی، تبلیغ سلبی وجهاد) تقسیم شده است. تبلیغ به زبان همان روشی است که در همه آیات قرآن می توان مشاهده کرد، ومهم ترین روش‌های تبلیغ زبانی در قرآن کریم عبارتند از: حکمت، موعظه، جدل، بشارت وانذار، تبلیغ تدریجی، یادآوری، مناظره، گفتگو. وتبلیغ یک نیاز انسانی ویک خواسته روانی است ووسیله ای است که انسان می تواند به وسیله آن به کمالات روحی، جسمی وروانی خود دست یابد وتبلیغ می تواند رفتار فرد وجامعه را تنظیم کند واز بزرگترین آثار تبلیغ این که اسلام با تبلیغ سرزمین‌ها وقلعه ها را فتح کرد وبا آن بر سایر ادیان چیره شد.

هدف این پایان نامه تبیین مبانی کلی جامعه خوب و عوامل شکوفایی و فروپاشی آن از نظر علامه طباطبایی به عنوان مهمترین فیلسوف واندیشمند اسلام است که ذهنشان در تثبیت بسیاری از مقوله های اندیشه اسلامی به طور کلی و به ویژه نظریه اجتماعی نقش داشته است. خلاصه این پژوهش نکات زیر می باشد: یکم: تفسیر "المیزان" دارای ویژگی های متعددی است که مهمترین آن تمرکز وی بر جنبه های اجتماعی است. دوم: ازمبانی عمومی جامعه دینی، نگاه وجودی به انسان، نفی فردیت و محدود نبودن پیام اسلام به فقه و شرع، جامعیت قانون شریعت، نگاه عقیدتی و انکار عقلانیت اجرایی است. سوم: از عوامل ایجاد جامعه صالح در تفسیر "المیزان": الف- عامل دین، چون انسان موجودی است اجتماعی و نیازمند نظام های اجتماعی است که به وسیله دین تأمین شود. ب- عامل اخلاقی که علامه طباطبایی در آن دو مبحث خود را بحث کرده است. ج- عامل آزادی که علامه حدود و مفاهیم و تأثیر آن را در استقرار جامعه مشخص می کند. د- عامل دفاعی: با جهاد جامعه احیا می شود. هـ قوانین شرع جهت تأسیس جامعه مانند عدل اجتماعی و.. چهارم: برای سعادت جامعه پس از تأسیس عوامل متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: تکامل اجتماعی، همبستگی اجتماعی، اتحاد با عوامل تحقیق دهنده آن، اخلاص و تقوا، نظام آموزشی خوب، نظام اقتصادی که نمایانگر هزینه نمودن و نقش مهم آن در تعادل و سعادت جامعه است. پنجم: عوامل فروپاشی جامعه بسیار است، از جمله: الف- زوال اخلاق و گسترش فحشا و منکر و فساد در جامعه، مانند گسترش ظلم، زنا و خیانت. ب- گسترش تفرقه در بین اقشار مختلف جامعه که باعث انتشار فتنه وفروپاشی جامعه می شود. ج- فروپاشی نظام اقتصادی از طریق رواج ربا، عدم پرداخت حقوق و تأثیر منفی آن در فروپاشی جامعه. ششم: از نظر قانون اسلام، بین جامعه اسلامی و جامعه مدنی تفاوتهایی وجود دارد. قانونگذار اسلامی قوانینی را می گذارد که جنبه راهبردی دارد نه برای مدت زمان موقت. اگر در جامعه معاصر خود شکاف گسترده ای ملاحظه کنیم، نقص در آن ناشی از اعمال و رفتار است، نه قانون گذاری. هفتم: علامه طباطبایی معتقد است که اعتبار جامعه صالح در بالاترین درجه و وسیع ترین افق آن در زمان ظهور حاصل می شود، اما این به معنای متکی بودن و عدم تلاش برای فراهم آوردن زمینه برای ایجاد جامعه صالح نیست. از این رو این پژوهش تحت عنوان «جامعه صالح در تفسیر المیزان» تدوین گردید.

این تحقیق با تبیین جایگاه روایات تفسیری العالمان، محقق محمد حسین طباطبایی و شیخ ناصر مکارم شیرازی، به تبیین معنا و تقسیمات آن، میزان اعتبار و نقش تاریخی آن پرداخته است. از طریق و ذکر آراء در حجیت و حدود آن و مقایسه موضع علامه طباطبایی در روایات تفسیری که از ویژگی های آن سخت گیری در پذیرش آنهاست. با توجه به مقدماتی که اتخاذ می کند به دلیل عدم بهره مندی از علم، جز روایات فقهی، حجیت ندارند، و موضع شیخ مکارم شیرازی را که متصف به پذیرش آن با تسامح است، بیان کرده است. ; با توجه به رأی که بر اصالت آن بر مدارک تکیه می کند حجیت خبر واحد بدون تمایز بین فقه و غیر و شرح حدود و شرایط کار با روایات تفسیری با آنها و نیز تبیین جهات توافق و اختلاف آنها اهمیت این مبحث در تبیین جایگاه علامه طباطبایی نسبت به روایات تفسیری و رفع شبهات مطرح شده از عدم توجه ایشان به روایات در تفسیر و تبیین روش شناسی ایشان در حوزه تفسیر است. تحقیق و محاکمه بر اساس موازین موافقت و مخالفت با قرآن با توضیح موضع شیخ مکارم شیرازی در مورد آن و شرایطی که در پذیرش آن اتخاذ می کندبه او.آنچه در ، تحقیق جدید است این است که به تفصیل به بررسی روایات تفسیری (بین از صاحب تفسیر میزان و صاحب تفسیر نمونه) با توضیح برخی موضوعات کاربردی می پردازد ، روش تحقیق، روش استقرایی، توصیفی و تحلیلی است و وی به برخی از کاربردهای تبیینی آنچه در تفسیر آنها اشاره شد، و نقاط توافق و اختلاف آنها در اتخاذ روایات تبیینی اشاره کرد ، محقق به چند نتیجه رسیده است که برجسته ترین آنها عبارتند از: جایگاه روایات تفسیری از نظر صاحب تفسیر میزان، اولیه نیست، بلکه ثانوی است، جایگاه روایات تفسیری از نظر صاحب تفسیر نمونه اولی است نه ثانوی ، این دو عالم در بهره مندی از روایات تفسیری در چند جا و در رد روایات مخالف قرآن، سنت قطعی، دلیل عقلی یا ضرورت دین اتفاق نظر دارند.

در این مطالعه، از میان ده ها تفسیر قرآنی که به بررسی معانی قرآن پرداخته، تفسیر المیزان علامه طباطبایی را انتخاب کردیم. زیرا یکی از تفاسیر کلی و مبسوطی است که در هر مرجعی از مراجع علمی و فقهی لازم است. هدف این مطالعه بررسی ماهیت ایمان و نقش عمل به آن از منظر قرآن کریم براساس تفسیر المیزان علامه طباطبایی (رحمه الله) است که از درسهای مهمی است که به دلیل ارتباط تنگاتنگ با قرآن کریم باید موردتوجه قرار گیرد زیرا ایمان با اعمال نیک بر زندگی انسان تاثیر می گذارد و مبنای عمل صالح او و مقیاس واقعی تعالی است. این مطالعه از چند فصل تشکیل شده است. در فصل اول مفاهیم مندرج از قبیل ماهیت و ایمان و عمل صالح در عنوان را از نظر لغوی و اصطلاحی تبیین میکنیم و سپس، به زندگی علامه طباطبایی پرداختیم. در فصل دوم حقیقت ایمان را از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بررسی کردیم و با مقایسه آن با تفاسیر دیگر به تبیین آثار آن در دنیا و آخرت پرداختیم. سپس در فصل سوم واقعیت عمل صالح و کمال ذکر شده در تفسیر المیزان و بیان آثار آن در دنیا و آخرت را براساس نظر سایر مفسران مطرح کردیم. هدف این مطالعه تبیین معنای واقعی ایمان در آیات قرآن و رابطه ایمان با عمل صالح و آثار آن را برای فرد مسلمان و جامعه و معیشت مردم است. در این مطالعه به مجموعه ای از نتایج رسیدیم که مهم ترین آنها این است که علامه طباطبایی به ما توضیح دادند که ایمان مسئله قلبی است و عمل صالح یکی از نتایج آن است زیرا ایمان راه رسیدن به عمل صالح است همان گونه که اعمال صالحی که انسان انجام می دهد، حاصل ایمان است، یعنی ایمان و عمل صالح دو روی یک سکه هستند. امیدواریم این مطالعه بتواندچراغ روشنگری برای امت اسلامی باشد.

جهل یکی از موضوعاتی است که در قرآن کریم و تفاسیر بدان پرداخته شده است. فقدان علم به چیزی اعم از عقیده یا غیر آن را جهل گویند. جهل بیماری مهلکی است که فرد و جامعه را درگیر خود می کند و منجر به زوال و تباهی جامعه می شود. قرآن کریم در آیات شریفه، شواهدی که باعث ظهور جهل در جوامع جاهلی است را روشن کرده وعلل و دلایل آن را بیان کرده است. اسباب جهل بر اساس تفسیر المیزان موارد ذیل می باشد: اهانت و کوچک شمردن مقام پروردگار، علم و اعتقاد به چیزی که خلاف آن باشد، عدم درک و خرد، نافرمانی، کمک به کافران و دوست گرفتن آنها، دروغ، شک و سوء ظن به خدا ، عدم تشخیص نفع و ضرر، پیروی از عقائد نادرست پدران. اما اسباب جهل بر اساس کتاب من وحی القرآن موارد ذیل است: جهل طغیان گر، اصرار بر کفر و بی ایمانی، دوستی جاهلان، غفلت و انحراف از حق، عدم تدبر در آیات قرآن.و اما آثار فردی جهل بر اساس تفسیر المیزان عبارتند از: ظلم کردن، ضلالت، حماقت، لغو و نسیان و آثار اجتماعی آن: تزلزل در جامعه و عدم شفافیت در امور. اما آثار فردی جهل بر اساس من وحی القرآن عبارتند از آثار فردی:سرکشی و طغیان، جسارت در برابر احکام خداوند متعال، انحراف دینی، کفران نعمت و جمود ذهنی، و آثار اجتماعی: پیروی از عقائد پدران بدون دلیل، جهل عمومی جامعه و پیامدهایی که از خود بر جای می گذارد.و اما نحوه علاج جهل بر اساس تفسیر المیزان عبارت است از: التزام به امر خدا و اهل حق، محبت خداوند متعال و اخلاص، پیروی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و دین خدا، ایمان به آیات خدا، ایمان به تقدیر و قدرت و عظمت او، ایمان به غیب و یقین به آن، تحقق عدل و عمل با آن، دوری از نزاع به باطل و راههای علاج جهل بر اساس تفسیر من وحی القرآن عبارت است از: از بین بردن تشنج و طغیان و آن حاصل می شود با: امر به صبر و بردباری و عفو، رقت قلب واعظ، نهی از بی احترامی به پیامبر، نهی از دروغگویی به خدا، پرستش تنها معبود که خداست.

تحقیق در جنبه‌های اعتقادی از مهم‌ترین پژوهش‌های دینی; زیرا نمایانگر مبنایی است که بقیه معارف و سایر مسائل دینی بر آن استوار است، حتی شمردن تفقه در آن به‌عنوان یکی از تقسیمات فقه اکبر در مواجهه با تفقه در شرع و احکام مربوط به آن، که فقه اصغر در نظر گرفته‌شده، جایی که دین اسلام اهمیت بسزایی به جنبه اعتقاد داده، امیر مؤمنین (ع) می‌فرمایند: "اول دین شناخت آن است" یعنی شناخت خدای متعال، و مخصوصاً اگر پژوهش به بیان قرآنی آن شناخت‌ها مربوط باشد به‌عنوان "به راهی که استوارترین راه‌هاست، هدایت می‌کند" و "حقیقت هر چیز را روشن کند" و گفتار حق است که در آن باطل آمیخته نمی‌شود وجود ندارد و هیچ تضادی در آن نیست" آیا در [معانی] قرآن نمی‌اندیشند" * " اگر از جانب غیر خدا بود قطعاً در آن اختلاف بسیاری می‌یافتند" پس چگونه اگر بحث در آخرین چیزی باشد که حق تبارک‌وتعالی به پیامبر اکرم محمد صلی‌الله علیه و آله سفارش کرده باشد، منظورم آن چیزی است که مربوط به تحقیق او در سوره مائده است که همه متفق‌القول بودند که آخرین چیزی است که بر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نازل‌شده است و در آن‌یکی از آخرین دستورات مهم در زندگی انسان و مسیر حرکت تکاملی او است برای رسیدن به کمال مطلوب؛ به همین دلیل است که پیام ما به جستجوی (جنبه‌های اعتقادی سوره مائده از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان) که یک مطالعه قرآنی تفسیری شامل بیان جنبه‌های اعتقادی در این سوره مبارکه؛ به علت اهمیت آن و اثر آن دررسیدن به اهداف رسالت شریف نبوی در هدایت انسان و راهنمایی او در حقانیت دین و دنیایش، حیات و بازگشت او، از این‌ رو، محقق مجبور بود که با توجه به آنچه در تفسیر علامه طباطبایی آمده است، تمام تلاش خود را برای دستیابی به این موضوعات به کار گیرد، با استفاده از روش استقرای توصیفی گاه و در مواقعی تحلیلی، لذا پژوهشی در تفسیر عینی بود. چون صرفاً برای تبیین جنبه‌های اعتقادی عام و خاص فقط در این سوره بود. هدف از آن آشنایی با آخرین آنچه خداوند متعال به پیامبرش (صلی‌الله علیه و آله و سلم) سفارش کرده است، بر اساس اصول مسائل و معارف اعتقادی بوده است، و ثابت‌شده است که این جنبه‌های اعتقادی بر انسان واجب است که آن‌ها را در زندگی خود به کار گیرد و کمال دین و تکمیل فیض بر آن استوار است؛ همان‌طور که ازجمله جنبه‌های اعتقادی مربوط به الزام به وفای به عهد، قراردادها و وعده‌ها بود، علاوه بر آنچه مربوط به بیان جنبه‌های توحیدی و سپس مربوط کردن دین به ولایت الهی خداوند متعال و پیامبر او و مؤمنان است، و ثابت‌شده است که یقیناً ولایت کسانی که ایمان آورده‌اند همان ولایت حضرت علی (علیه‌السلام) بوده است، و به همان معنای ولایت خدا و رسول است، جز اینکه ولایت خدای متعال اصل است و ولایت پیامبر و امام به تبعیت است، به‌ویژه چون خدای تبارک‌وتعالی به وفاداری و التزام به آن بهاداده، که به‌عنوان انتقال رسالت و کمال دین و تکمیل فیض معرفی کرده است، علاوه بر برخی از مسائل مربوط به جنبه‌های اعتقاد عام و جنبه‌های اعتقادی مشترک بین ادیان الهی قبل از دین اسلام و ارتباط آن‌ها با آن قرار داده است، زیرا عامل مشترک بین آن‌ها توحید حقیقی است که هرگز به شرک آلوده نمی‌شود.