جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایدۀ تولید «علوم اجتماعی اسلامی» از راهکارهای پاسخ به مسئلۀ تبیین و فهم حیات انسانی و اجتماعی انسان و ارائۀ مدل‌هایی برای ادارۀ بهتر جامعه است. اما مقصود از علوم اجتماعی اسلامی و علم دینی چیست؟ طرفداران و کسانی که علم دینی را ممکن می‌دانند پاسخ‌های مختلفی به این پرسش داده‌اند. «الگوی حکمی و اجتهادی علوم اجتماعی» پاسخی برای تبیین چیستی، طبقه‌بندی و روش‌شناسی علوم اجتماعی در مقام موجود و مطلوب و تلاشی در شکل‌دهی به یک برنامۀ پژوهشی برای تولید علوم اجتماعی اسلامی است. در این مقاله با رویکردی توصیفی و تحلیلی پس از ذکر مقدمات و مقصود از الگو و معرفت الگویی در مطالعۀ مرتبۀ دوم علوم اجتماعی، به تشریح دیدگاه الگوی حکمی و اجتماعی در چهار بخشِ: 1. چیستی علوم اجتماعی، 2. نسبت علوم اجتماعی با عقل و حکمت، 3. نسبت علوم اجتماعی با تجربه و 4. نسبت علوم اجتماعی با آموزه‌های نقلی پرداخته می‌شود. براساس این تبیین در دو بخش انتهایی به برخی الزمات روشی و آینده‌نگارانۀ این الگو در تولید علوم اجتماعی اسلامی نیز اشاره می‌شود.

متفکران و مصلحان اسلامی در طول دو قرن اخیر، تلاش فراوانی نموده‌اند کرده‌اند تا تمدن اسلامی را از ضعف و رکودی که به دلیل سلطه ه استعمار و سیطره ه حاکمان نالایق گرفتار آن شده، رها سازند و عظمت افتخارآفرین آن را مجدداً به امت اسلامی برگردانندبازگردانند. آنان بر این باورند که رسیدن به پیشرفت و تعالی، تنها در سایه ه دلبستگی به فرهنگ اسلامی و جلوگیری از تسلط بیگانان میسر است. شناخت و معرفی عوامل شکوفایی تمدن اسلامی، که چندین سال به عنوان پیشرفته‌ترین تمدن در جهان معرفی شده، برای اعتلای تمدن نوین اسلامی از اهمیت و ضرورت بسیار جدی برخوردار می‌باشداست. در این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه‌ای، به بررسی و تحلیل نقش قدرت و اقتدار سیاسی حاکمان اسلامی، در شکوفایی تمدن نوین اسلامی بررسی و تحلیل می‌شودپرداخته می‌شود. عصر طلایی تمدن اسلامی مرهون اقتدار سیاسی جهان اسلام بوده است و این اقتدار برخاسته از مؤلفه‌هایی همچون: دین‌محوری و معنویت‌گرایی، امامت و رهبری، اتحاد و همبستگی، علم و دانایی، عزت و استقلال‌خواهی، توان مالی و اقتصادی و توان‌مندی‌های نظامی بوده است. بدیهی است که به کارگیریبه‌کارگیری این مؤلفه‌ها در ارتقای اقتدار سیاسی جهان اسلام و به تبع آن، در شکوفایی و پیشرفت تمدن نوین اسلامی، نیز نقشی بسیار مهمی ایفا می‌نماینددارد.

کاربردی‌سازی نظریات مدیریت یکی از مهم‌ترین اقدامات و راهی برای استفاده از نظریات و آموزه‌های متعدد علم مدیریت در عرصه عمل است. در این میان، مدیریت اسلامی نیز برای رسیدن به چنین هدف مهمی باید تلاشی فزاینده داشته باشد. عرصه تصمیم‌گیری از سویی به عنوان محوری‌ترین موضوع مدیریت و از سوی دیگر به منزله قلمرویی که بیش از همه می‌تواند به اسلامی یا غیراسلامی متصف گردد، بیش از همه نیاز به کاربردی و عملیاتی شدن دارد. در واقع با کاربردی ساختن نظریه تصمیم‌گیری اسلامی، می‌توان بخش گسترده‌ای از فعالیت‌های مدیران اجرایی مسلمان را اسلامی‌سازی کرد. در این پژوهش با در نظر گرفتن آموزه‌های اسلامی به عنوان مبنای اساسی از روش مبناگرایی که از مهم‌ترین روش‎های پژوهش و تولید علم در مدیریت اسلامی است، استفاده شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی گام‌ها و اقدامات لازم برای کاربردی‌ ساختن نظریه تصمیم‌گیری از منظر اسلامی است. در این راستا هر یک از گام‌های شناسایی‌شده، نخست تبیین شده و سپس چگونگی اجرایی‌ کردن آنها برای کاربردی‌سازی تصمیم‌گیری اسلامی تشریح گشته است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مفهوم سبک زندگی با رویکرد روان‎شناسی، جامعه‎شناسی و اسلام انجام شده است. روش این پژوهش به لحاظ جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها «توصیفی-تحلیلی» است؛ بدین صورت که برای استخراج تعریف دقیق سبک زندگی و نیز سبک زندگی اسلامی، به گزاره‌های دینی و متون روان‎شناختی و کتاب‎های لغت مراجعه شده است و اطلاعات به‌دست‌آمده با روش توصیفی- تحلیلی تجزیه و تحلیل شده‌اند. در این نوشتار، در بررسی و تحلیل واژه سبک، سه تعریف ارائه می‌گردد و در ادامه، تعریف‌های سبک زندگی در سه رویکرد جامعه‌شناسی، روان‎شناسی و اسلامی به دست داده می‌شود و پس از بررسی تفاوت‌ها و وجوه مشترک سه رویکرد در محورهای مختلف، تعریف‌هایی مناسب ارائه می‌شود. در پایان، با استفاده از منابع اسلامی، تعریف سبک زندگی اسلامی به عنوان مصداقی از سبک زندگی روشن می‌شود. نتیجه آنکه با توجه بررسی‌ها و مقایسه‌های انجام‌شده در محورهای نه‌گانه، تعریف روان‎شناختی و اسلامی در باب سبک زندگی بسیار نزدیک به هم هستند. البته تعریف سبک زندگی اسلامی به عنوان مصداقی از سبک زندگی، قید انطباق با اسلام را در زمینه روش و هدف با خود همراه دارد.

ماهیت پیچیده و بین‌رشته‌ای مطالعات تمدنی، سطحی فراتر از روش‌های تخصصی علمی و رویکردهای متفاوت مطالعات تمدنی دارد. تأکید بر هر یک از این ‎روش‌ها و رویکردها و غفلت از رویکردهای دیگر، تفکر تمدنی را دچار تقلیل‌گرایی خواهد کرد. هدف این پژوهش ارائه روش‎پژوهی به عنوان یک ساختار فکری مجموعه‌نگر است که به واسطه آن رویکردها و روش‌های مختلف علمی به نحو بنیادی، راهبردی و کاربردی در حوزه مطالعات تمدنی با یکدیگر مرتبط می‌شوند. در این پژوهش تلاش شده است تا با روش تحلیلی و مدل‎سازی چگونگی کاربرد روش‎پژوهی در مطالعات تمدن اسلامی بررسی شود.

این مقاله، کنکاشی درباره معنا، مفهوم و ماهیت تحول من حیث هی هی در علوم انسانی به مثابه نرم‌افزار تمدن نوین اسلامی از منظر آیت‎الله خامنه‌ای است. آنچه با کاربست روش توصیفی تحلیلی از بیانات آیت‎الله خامنه‌ای استنباط می‌شود، این است که تولید علوم انسانی، به علت شأن و کارویژه فکری و جهت‌دهندگی آن، که در ویژگی نرم‌افزار بودن این علوم مندرج است، واجد نقشی بی بدیل در شکل‎گیری تمدن نوین اسلامی است. از دیدگاه ایشان، مفهوم تحول در علوم انسانی دارای دو جزء ذاتی و قوام‌بخش می‌باشد که حقیقت و مفهوم این تحول را معنا و تبیین می‌کند. نخستین جزء ذاتی مفهوم تحول در علوم انسانی، رویکرد سلبی به علوم انسانی موجود است. روح این وجه سلبی تحول که روی‌گردانی همه‌جانبه و فراروی از علوم انسانی غربی به علت بحران ذاتی آن‌هاست، مستلزم انقلاب و واژگونی این علوم در حیطه‌های گوناگون مبانی، اصول، روش، جهت‎گیری و غایات و نیز تنزل آنها از مقام «محور تشخیص و معرفت نهایی انسان» بودن است. دومین و واپسین جزء ذاتی ماهیت تحول در علوم انسانی، رویکرد ایجابی به تولید حقیقی علوم انسانی اسلامی است. حقیقت این وجه ایجابی تحول، اقبال تام و همه‌جانبه به تفکر و اندیشه اسلامی است که به شیوه‌ای محققانه بر متون و منابع الهی و فرهنگ عریق اسلامی تکیه می‌زند و با اتکا به چنین ظرفیت‌های عظیم و غنی و عمیق اسلامی‌ای، در مسیر پیوسته، دشوار و حیاتی تولید تأسیسی، اصالی و مبدعانه علوم انسانی اسلامی گام برمی‌دارد.

در این مقاله با استفاده از اصول و مفاهیم مستخرج از قرآن کریم به تدوین مبانی جامعه‌شناختی و روان‌شناختی معروف و منکر پرداخته‌‌ایم. بدون شک هر علم اسلامی می‌باید مستند به قرآن کریم باشد. به‌عبارت‌دیگر، ملاک صحت‌اندیشمندان در تدوین علوم اسلامی، قرآن کریم است. معروف و منکرهای دینی از مقوله ارزش‌ها و هنجار‌های جامعه اسلامی می‌باشند که یکی از موضوع‌های اصلی مورد مطالعه در رشته جامعه‌شناسی‌اند. این نوع از مطالعه به‌عنوان شیوه‌ای نو در جهت تولید علوم انسانی اسلامی برای نقد و بررسی‌اندیشمندان اسلامی ارائه می‌گردد. ابزار شناخت در قرآن کریم حس و عقل و قلب معرفی شده‌اند. حس، جمع‌آوری اطلاعات می‌کند؛ عقل، جمع‌بندی و تحلیل می‌کند؛ و قلب، باور می‌کند که بر اساس آن رفتار شکل می‌گیرد. شناخت معروف و منکر در طبیعت و فطرت انسان نهفته است و با انسان متولد می‌شود. ‌همان‌طور که می‌توانیم با امکانات فیزیکی چشم، رنگ‌ها را تشخیص دهیم و با این قدرت متولد می‌گردیم، قوه تمیزِ درست از غلط نیز با ما متولد می‌شود و می‌توانیم معروف و منکر واقعی را بشناسیم. اما در جریان اجتماعی شدن معروف و منکر‌های مشهور اجتماعی به‌تدریج خود را به انسان‌ها تحمیل می‌کنند و ای بسا که غالب بر قوه تمیز طبیعی یا به‌عبارتی فطری انسان‌ها شوند. اگر معروف و منکر‌های اجتماعی با معروف و منکر‌های فطری مطابق باشند، به‌راحتی این درک اجتماعی مورد تأیید هر فرد قرار می‌گیرد، اما اگر معروف و منکر اجتماعی با معروف و منکر فطری مطابق نباشد، به‌تدریج فرد خود را متقاعد می‌سازد تا همرنگ جامعه شود. اما هستند کسانی بیداردل که در چنین مواقعی همرنگ جامعه نشده و به ندای وجدان خود عمل می‌کنند. پیغمبران الهی برای تذکر معروف و منکر‌های حقیقی مبعوث می‌شوند و به تشخیص انسان‌های بیداردل کمک می‌نمایند. در این مقاله تلاش ما بر این است تا مکانیسم یا سازوکار رشد فردی را در جریان جامعه‌پذیری بیان کنیم و تعارضات و هماهنگی‌های معروف و منکر فردی یا فطری و اجتماعی را بیان داشته نحوه تعامل میان آنان را بیان داریم.

تربیت سیاسی در نظام سیاسی برخاسته از دین، متشکل از مبانی، اصول و اهداف است که متون دینی در تدوین آن نقش اساسی دارند. اهداف تربیت سیاسی با رویکرد اسلامی را از زوایای گوناگون می‌توان بررسی کرد. بررسی تربیت سیاسی با توجه به مراحل سنی افراد، کاربردی‌تر است. در این چارچوب تربیت سیاسی به عنوان فرایندی از امور غیرسیاسی آغاز می‌شود و سپس به مراحل بسیط‌تری از این امور می‌انجامد و سرانجام با پختگی سنی فرد، تربیت سیاسی نیز به طور مستقیم سیاسی می‌شود و مراحل عمیق‌تر آن تدوین می‌گردد. تربیت سیاسی در زمان کودکی به طور مستقیم سیاسی نیست. در دوره نوجوانی، فعالیت‌های سیاسی بسیط و آشنا‎سازی با سیاست کانون توجه قرار می‌گیرد. در آغاز دوره جوانی فرد به عنوان شهروند وارد حوزه سیاسی می‌شود و در سیاست مشارکت می‌کند. در دوره بزرگ‌سالی، فرد از رابطه‌ای دوسویه و متقابل میان خود و دولت برخوردار می‌شود و می‌کوشد در این تبادل فکر و عمل، سیاست به مطلوبیت‌های واقعی خود نزدیک و نزدیک‌تر گردد. در این مقاله، در ویژگی‌های سنی عمدتاً از منابعی با روش‎های تجربی تدوین گشته و در تعیین اهداف سیاسی مربوط به یک مقطع سنی، از منابع دینی استفاده شده است.

قاعده نفی سبیل که گاه با «العلو»، «الاستعلاء» و «الإسلام یعلو و لا یعلی علیه» نیز از آن تعبیر می‌شود، از قواعد مهم فقهی است که مستند به آیات قرآن، اخبار مستفیض و اجماع است. فقها در مواردبسیاری این قاعده را مبنای استنباط احکام فرعیه قرار داده‌اند. براساس مفاد این قاعده، هرعملی‌که سبب شود دشمنان دین و یا غیر مسلمان راهی برای سلطه و ولایت بر مسلمان یا مسلمانان پیدا کنند، حرام است. گفته شده: «لسان قاعدۀ نفی سبیل، حکومت واقعی بر ادلۀ اولیة است، یعنی به مقتضای این قاعده هرعقد و پیمان و هرمعامله و ایقاع و قراردادی به حسب طبع اولی‌اش اگر موجب علو وعزت و شرف کافر بر مسلم بشود منفی است و اعتبار حقوقی ندارد.» موضوع تحقیق و پژوهش درمقاله پیش رو، قاعده نفی سبیل است. نویسنده در این مقاله به بحث از مفهوم و مفاد قاعده نفی سبیل، موقعیت فقهی آن و مستندات آن پرداخته و در نهایت برخی از فروع فقهی مبتنی بر این قاعده را تحلیل می‌کند. همچنین نویسنده ضمن بحثی مستوفی از مستندات این قاعده، تنها مستند قابل اعتنای این قاعده را درک عقل دانسته و توجه به اقتضای درک عقل را در استناد به این قاعده بایسته و حتمی می‌داند.

حکیم ابونصر فارابی، فیلسوف برجسته مسلمان که به حق، پدر فلسفه اسلامی نامیده می‌شود در دو اثر بسیار مهم و ارزشمند خویش؛ ، » سیاست المدنیه «و» آراء اهل مدینه ه فاضله «به ویژگی‌هایی در شهرها و ساکنین ساکنان شهرها اشاره کرده است. فیلسوفی کهوی برای نخستین بار در تاریخ فلسفه اسلامی، از شهری آرمانی و از خصائص خصایص اجتماع مدنی سخن به میان می‌آورد. این پژوهش به دنبال ارتباطی است میان نادان شهرهای فارابی و نادان محلهنادان‌محله‌های امروز، که آیا می‌توان این دو را با هم تطبیق داد یا خیر؟ اگر می‌شود، نمود کالبدی و شخصیتی صفات نادان شهرها نادان‌شهرها و مردم آن چگونه است؟ همچنین می‌توان از خلال آنها و تحقیق و تفحص در متن موضوعات آن، و با یررسی بررسی و تطبیق نشانه‌ها با شهرهای معاصر، نقدی بر امروز داشت. لذا هدف این تحقیق شناسایی دقیق ویژگی‌های کالبدی نادان شهرها نادان‌شهرها بر اساس جستجوجست‌وجوی متنی و تطبیق آن با شهرهای معاصر جهت نقد وضع موجود نیز استمی‌باشد. در این پژوهش که در آن از روش‌هایروش‎های اسنادی ) کتابخانه‌ای)، تحلیل محتوای متن، روش دلفی و پرسشنامه از دو محله‌ی ه مشهد بهره برده شده، سعی تلاش شده است تا با رویکردی ویژه و مشخص و به زبانی گویا به ویژگی‌های نادان شهرهای فارابی اشاره گردد. لذا بنابراین با توجه به ویژگی‌های کالبدی نادان محلهنادان‌محله‌ها که با استفاده از تحلیل متون و روش دلفی به دست آمد، و سنجش آنها با سرانه‌های مطلوب کاربری‌ها در محله، می‌توان به نارسایی‌ها و دلایل به وجود پدید آمدن نقص‌های شخصیتی و تفکر افراد پی برد. مهم‌ترین بخش پژوهش، به دست آوردن نمود کالبدی صفات نادان شهرنادان‌شهر فارابی و ارتباط کالبد با تفکر و شخصیت افراد ساکن در محله است که با پرسشنامه سنجیده می‌شود، است.