جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ‌نویس مانند هر کس دیگری که چیزی را به خاطر نفس آن مطالعه می‌کند، در قبال چیزی که مطالعه می‌کند، «بی‌طرف» است، و این مستلزم آن است که به تفکر خود بیندیشد تا نه تنها آن را از خطا بری سازد، که از آن در برابر انحراف در جهت‌گیری ناشی از انگیزه‌های خارجی محافظت نماید. با این معنی که تاریخ‌نویس در قبال فعالیت کار تاریخی، ادای حق می‌کند؛ چون با انجام آن به خاطر نفس آن تا حدودی در حکم نظریه‌پرداز است؛ زیرا نشانه‌های اصلی تفکر نظری دقیقاً آن است که انگیزه‌های خودخواهانه ‌ندارد و ژرف‌اندیش است؛ یعنی به روی آن تأمل می‌کند تا کفایتش را حفظ نماید.

در حالیکه کسی نمی‌تواند انکار کند که نمادها وجود دارند و بیشتر وجود مذهب و فرهنگ نمادین است، اما در نظر گرفتن فرهنگ و مذهب به مثابه امری نمادین، در همه افراد مشترک نیست. برای مثال برانیسلاو مالینوفسکی رهیافت نمادین به اسطوره را، هرچند نه برای کل مذهب، رد می‌کند: در مقاله‌اش با عنوان «اسطوره در جامعه ابتدائی» که در فصل بعدی بدان خواهیم پرداخت. او این موضوع را مطرح می‌کند که اسطوره امری نمادین نیست … ما می‌توانیم تمام تفاسیر نمادین از اسطوره منشاء را رد کنیم (۱۰۱ : ۱۹۴۸).

در این گفتگو با دو استاد برجسته و صاحب‌نظر فلسفه اسلامی، به بحث دیرینه کندوکاو عقل فلسفی و ارتباطش با وحی و کلام و علوم متکی بر ایمان و به‌خصوص اعتقادی پرداخته‌ایم. این موضوع در ادیان بزرگ و مذاهب مهم همواره مطرح بوده است و شاید هم تا کنون پاسخ اقناع‌کننده‌ای که همه عقلا و اهل فضل و مؤمنان را راضی کند برایش نیافته باشیم. با این‌همه، طرح بحث و ورود به موضوعاتی از این دست، همچون بارانی بر دشت اندیشه، جوانه‌های تازه می‌رویاند و ریشه‌های کهن را آبیاری می‌نماید. ضمن سپاس از دو استاد برجسته دانشگاه تهران و انجمن حکمت و فلسفه، توجه خوانندگان گرامی را به این گفتگو جلب می‌نماییم:

«عقل‏گرایی اخلاقی» دیدگاهی است که بیان می‏دارد الزامات اخلاقی مستلزم [وجود] ادلّه‏ای برای انجام عمل هستند؛ یعنی اگر کسی الزامی اخلاقی برای انجام کاری دارد، پس وی لزوماً دلیلی برای آن دارد. به گمان من عقل‏گرایی‏ از آنچه بیشتر مردم تصور کرده‏اند، پذیرفتنی‏تر‏ است. پس از اینکه به شکل اجمالی کلیات برخی جهات و ملاحظات مفید در دفاع از عقل‏گرایی‏ اخلاقی را بیان کردم، بر تلاش برای برطرف کردن چهار نقدی که گمان می‏کنم جدی‏تر‏ین نقدها به عقل‏گرایی‏ اخلاقی هستند متمرکز می‏شوم. در انتها با تلاش برای دستیابی به بعضی نتایج و آموزه‏های کلی در مورد دشواری توجیه مدعیات مربوط به منشأ نهایی هنجاری بودن مقاله را به پایان خواهم رسانید.

قاسم پورحسن عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی از انتشار کتاب «الحروف» فارابی با مقدمه و شرح‌هایی از خود خبر داد و گفت: کتاب «الحروف» فارابی در سه باب به همراه مقدمه‌ای به‌نام بازخوانی فلسفی از من ارائه می‌شود. عمدتا فهمی که از این اثر فارابی وجود داشته و دارد مبتنی بر بحث‌های منطقی و حروف یعنی تنظیم مقولات بوده و اصلا الحروف فارابی پاسخی به یک مناقشه درباره مسئله حکمت و شریعت در دنیای اسلام بود که در سال ۳۲۰ تدوین شده و کتابی فوق‌العاده با اهمیت است. فارابی پس از مناظره‌ای که در سال ۳۲۰ در دنیای اسلام بین متی‌بن یونس و ابوسعید صورت گرفت که آیا باید عقل را ترجیح بدهیم یا دین را، بینابین را انتخاب می‌کند و می‌گوید باید پیوند نیرومندی میان فلسفه و دین ایجاد کنیم.

فلسفه تحلیلی، عنوان سنتی از تفكر فلسفی معاصر است كه عمدتا در كشورهای آنگلو- آمریكن رشد و نمو پیدا كرده است، اگرچه برخی از نخستین پایه‌گذاران این سنت فكری همچون گوتلوب فرگه و لودویگ ویتگنشتاین از جوامع غیرانگلیسی زبان برخاستند. فلسفه تحلیلی معمولا در برابر فلسفه قاره‌ای یا فلسفه اروپایی با شاخصه‌هایی چون تحلیل زبانی، تكیه بر منطق جدید، پرداختن به مباحث معرفت‌شناختی، تاكید بر فیلسوفان انگلیسی چون لاك، هیوم و... شناخته می‌شود. در ایران فلسفه تحلیلی به نسبت فلسفه قاره‌ای دیرتر و با تاخیر بیشتری شناخته شد. اگرچه در دو دهه اخیر شمار علاقه‌مندان به فلسفه تحلیلی افزایش چشمگیری یافته است ضمن آنكه كتاب‌ها و مقالاتی كه در این زمینه تالیف و ترجمه شده نیز قابل توجه است. نشست پنجم از سلسله نشست‌های وضعیت تفكر در ایران معاصر كه توسط گروه فلسفه خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شود به موضوع «ما و فلسفه تحلیلی» اختصاص داشت. این نشست با حضور علی پایا، محمد اكوان، جلال پیكانی و سیدپیام كمانه با دبیری علمی مالك شجاعی جشوقانی، روز سه‌شنبه 17 دی‌ ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.