جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گمانه زنی و فرضیه سازی معمولا ذاتی انسان هاست به طوری که در ذهن فرد رشته‌ای از احتمالات، فرض ها و امکان‌ها برای فکر کردن در مورد رویدادهای گذشته شکل می‌گیرد. انسان‌ها همچون رویدادها در بعد زمان معنا پیدا می‌کنند و در تعامل با هم هستند. اما دیدی که انسان‌ها هنگام وقوع رویداد دارند با دیدی که بعد از رویداد در ذهن آنها شکل می گیرد متفاوت است.این دید دوم اهمیت به‌سزایی دارد و همانی است که در سطح کلان و تفکر تاریخی معنادار می‌شود. مثلاً شخص بعد از یک رویداد و آنچه بر او گذشته، ممکن است از خود بپرسد که اگر فلان عامل در کار بود یا اگر آنگونه عمل نمی‌شد چنین اتفاقی نمی‌افتاد یا چنین و چنان نمی‌شد. در چنین مواردی معمولاً در ذهن فرد این پرسش طرح می‌شود که اگر چنین نمی‌شد یا اگر چنان می‌شد چه چیز دیگری ممکن بود روی دهد ؟

معرفی نویسنده: دانشجوی دکترا در رشتۀ نظریۀ سیاست و حقوق در دانشگاه آزاد برلین. وی همچنین بورسیۀ بنیاد کنراد آدناوئر (Konrad-Adenauer) است. حوزۀ پژوهش شکری میان‌رشته‌ای است و رشته‌هایی چون علوم سیاسی، فلسفه، تحلیل رفتار و روابط بین‌الملل تطبیقی را دربرمی‌گیرد.

احتمالا در سال‌های اخیر زیاد این طرف و آن طرف شنیده ایم یا خوانده‌ایم كه تفكیك فلسفه در قرن بیستم به دو سنت تحلیلی و قاره‌ای (اروپایی) چندان دقیق نیست و باید در تمییز گذاشتن میان این دو، بازنگری كرد و خط‌كشی‌ها را به دقت مشخص كرد و... اما واقعیت این است كه این دو قسم فلسفه‌ورزی، دست‌كم به واسطه آثار انبوه و ادبیات فربهی كه در طول سده بیستم پدید آورده‌اند، به شكل‌گیری دو سنت متفاوت فلسفی منجر شده‌اند، با دو زبان و بیان و اصطلاح‌شناسی متفاوت. از این‌رو اگرچه امكان‌پذیر است كه دغدغه‌ها و پرسش‌های بنیادی این دو سنت فلسفی، یكی باشند، اما قطعا برای پاسخ دادن به این سوال‌ها، شیوه فلسفه‌ورزی و ابزارهای مفهومی متفاوتی را پیش گرفته‌اند. از این‌رو سخن گفتن از گفت‌وگوی میان این دو سنت فكری و فلسفی، كار چندان ساده و آسانی نیست و راهرویی كه در این مسیر پرسنگلاخ گام می‌گذارد، باید خیلی مواظب راهزن‌های معرفتی و لغزش‌های مفهومی باشد. نشر كرگدن، به تازگی كتاب «نظریه معرفت در پدیدارشناسی» (هوسرل، هایدگر، مرلوپونتی) نوشته هنری پیترزما، استاد فقید فلسفه در دانشگاه تورنتو را با ترجمه فرزاد جابرالانصار منتشر كرده است. نویسنده این كتاب، كوشیده با رویكردی نظری و تاریخی، دیدگاه‌های معرفت‌شناسانه سه نفر از بزرگ‌ترین چهره‌های جریان فلسفی پدیدارشناسی از سنت قاره‌ای را تبیین كند. او كوشیده با كنار هم قرار دادن آرای این سه متفكر و توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌های آرای آنان و همچنین قرار دادن این آرا و آموزه‌ها در پس زمینه معرفت‌شناسی استعلایی كانت، آرای معرفت‌شناسانه هیوم، باركلی، لاك وكارت و همچنین تلقی ارسطو و افلاطون از معرفت، گزارشی تازه از معرفت‌شناسی در سنت پدیدارشناسانه ارایه دهد. موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران عصر روز سه‌شنبه 19 آذر، در نشستی با حضور فرزاد جابرالانصار، پژوهشگر فلسفه و مترجم كتاب، محمد شفیعی و محسن زمانی دو پژوهشگر فلسفه اولی در سنت قاره‌ای و دومی در سنت تحلیلی، این كتاب را نقد و بررسی كرد. بهمن پازوكی، عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه و پژوهشگر فلسفه قاره‌ای، مدیریت این جلسه را به عهده داشت.

کتاب «فلسفه سیاسی و روش‌شناسی» به قلم دکتر سیدصادق حقیقت که به تازگی به همت انتشارات کویر منتشر شده است شامل مجموعه گفت‌وگوهای او با متفکران داخلی و خارجی همچون مایکل والزر، مایکل سندل، امیتای اتزیونی، نیکلاس اونف، سیدحسین نصر، محی‌الدین مصباحی، مصطفی ملکیان، عباس منوچهری و... است که عمدتاً در فرصت مطالعاتی ۱۳۹۵- ۱۳۹۶ در ایالات متحده انجام شده‌اند و دو مکتب «جماعت‌گرایی» و «سازه‌انگاری» شیرازه مشترک این گفت‌وگو‌ها است.حقیقت بر این باور است که برای جا انداختن برخی بحث‌ها، قالب گفت‌وگو گاهی کارسازتر است: «مصاحبه عمیق به انسان این امکان را می‌دهد که با فیلسوف سیاسی یا روش‌شناس وارد لایه‌های عمیق مباحث شود تا بسیاری از ناگفته‌ها را بازگوید.» بر اساس مشی خودش با او به گفت‌وگو نشستیم تا ناگفته‌هایی را بازگوید. حقیقت از سال 1360 تحصیل علوم حوزوی را شروع کرد و از محضر آیات عظام محقق داماد، بهجت و شبیری زنجانی بهره برد. از سال 1368 در کنار دروس حوزوی، در دانشگاه تهران تحصیل علوم‌سیاسی را هم دنبال کرد. سپس کارشناسی ارشد را در دانشکده روابط‌ بین‌الملل و دکتری را در دانشگاه تربیت مدرس به‌ پایان برد. حاصل فعالیت‌های پژوهشی حقیقت تاکنون، هجده کتاب و هفتاد مقاله عمدتاً در حوزه اندیشه سیاسی اسلام بوده است. او که سابقه تدریس در دانشگاه بین‌المللی فلوریدا (FIU) را نیز دارد اکنون استاد مدعو علوم سیاسی دانشگاه تهران است.

از ایام «پولیس» کلاسیک آتن، نقش اساسی سخنوری در فعالیت سیاسی شناسایی شده است؛ یعنی توانایی کسب اقتدار، سوق مردم به پیروی از خود تنها با قدرت متقاعد‌کنندگی سخن‌ورزی. شناخت و درک تاریخ همیشه مؤلفه ‌اساسی سخنوری سیاسی بوده است و در ذهن بسیاری از اشخاص از مطالعه «علم سیاست» یا «نظریه سیاسی» به عنوان آمادگی برای ورود به سیاست، از جمله خود حکومت، فراتر می‌رود. توانایی برای قرار دادن مسأله در جایگاه تاریخی خود، تبیین این امر برای همشهریان گاه سردرگم و نگران که چرا وضعیتی معین پیش آمده، ذکر وضعیت‌های مشابه پیشین و اشاره به آنکه به آنها در حدی خوب یا بد پرداخته شده است: این‌گونه توانایی‌ها می‌تواند فرد را در نگاه بسیاری از مخاطبان تا آنجا بالا ببرد که در برابر پیشنهادهای سیاسی او بر این مبنا تسلیم شوند که «می‌داند درباره چه صحبت می‌کند».

در مورد نوشتن تاریخ برای مقاصد عملی، باید فکر کرد که ممکن است این‌گونه «اسطوره‌سازی»، مقصود او را تحت‌الشعاع قرار دهد؛ زیرا خطر غافلگیری ضمن دروغگویی وجود دارد، اما نه اینکه مانع آن شده باشد که تاریخ‌نویسان دارای انگیزه عملی از انجام آن (به‌خصوص آنجا که از تاریخ برای اهداف صریحاً باورشناختی سیاسی استفاده می‌کنند)، و سوق میلیون‌ها نفر به اعتقاد به آنها (حتی اگر فقط برای مدتی باشد) خودداری کنند. بازگردیم به توضیحات پدر دلسوز در این باره که تیغ اصلاح چیست: این عملی نامعقول است که این مثال را نمونه‌ای از تفکر باورشناختی بخوانیم؛ زیرا قضیه همان‌جا که آغاز شد، تمام می‌شود. برعکس، این تنها مثال از کسی است که مقصودش ارائه گزارشی درست و عینی از چیزی است، اما این کار را به عنوان وسیله‌ای برای یک هدف انجام می‌دهد و بدین لحاظ در چیزی که می‌گوید «یکسونگر» است. ممکن است کاملا از این آگاه باشد و تنها معیار مرتبط از عملکرد او آن است که در دستیابی به هدف خود برای ممانعت از بازی کودک خویش با تیغ اصلاح تا چه اندازه کارآمد است. از سوی دیگر، ممکن است از یکسونگری خود آگاه نبوده، به نظرش، گزارش او درباره تیغ اصلاح کاملا طبیعی و بدیهی باشد؛ ولی ما به مثابه ناظران مبادله، باید بتوانیم نشانه‌های افشاگرانه انگیزه عملی او را ببینیم، درست همان‌طور که در اصول در قبال کتاب تاریخ نیز باید بتوانیم چنین کنیم.

اصطلاح پدیدارشناسی را به جای فنومنولوژی گذاشته‌اند، مکتب و روشی که ادموند هوسرل پایه‌گذاری کرد و او را با مارتین هایدگر دو نظریه‌پرداز اصلی این مکتب دانسته‌اند. از دیدگاه پدیدارشناسی، انسان نمی‌تواند به شناخت ماهیت اشیا و امور دست یابد و فقط می‌تواند «نمود» آنها را به صورت «پدیده» درک کند. دن زهاوی (Dan Zahavi) پدیدارشناس و استاد فلسفه در دانشگاه‌ آکسفورد، در حال حاضر مدیر مرکز مطالعات سوبژکتیویته در دانشگاه کپنهاگ است و یکی از متخصصان شناخته‌شده در زمینه‌های پدیدارشناسی، فلسفه ذهن و علوم شناختی. وی در آثارش به موضوعاتی نظیر سرشت و ساختار نفس، اشتراک بین‌سوژگانی، اجتماعی بودن شناخت، زمان‌مندی، همدلی، شرم و حیث التفاتی جمعی می‌پردازد. میراث هوسرل، هوسرل و اشتراک بین‌سوژگانی استعلایی، پدیدارشناسی هوسرل (به فارسی ترجمه شده است)، کاوش در نفس، خود و دیگری از جمله کتاب‌های اوست. متن حاضر در آخرین شماره فصلنامه «اطلاعات حکمت و معرفت» به چاپ رسیده است.