جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آن طور كه محمدرضا جلایی‌پور در نخستین جلسه از سلسله نشست‌های خیر و خرد بیان كرد، دیگردوستی موثر هم یك فلسفه است و هم یك جنبش یا پویش اجتماعی. حرف اصلی این فلسفه و پویش آن است كه تلاش كنیم بیشترین خیر ممكن را به دیگران برسانیم و برای این كار باید به سنجشگری عقلانی مبتنی بر شواهد تجربی پرداخت. به عبارت دیگر برای اخلاقی زیستن صرف اجتناب از رفتارها و گفتارهای غیراخلاقی كفایت نمی‌كند و باید تا جای ممكن خیررسانی كرد. خود تعبیر «دیگردوستی موثر» (Effective altruism) اولین بار توسط ویلیام مك اسكیل، فیلسوف اخلاق جوان اسكاتلندی در سال 2012 به كار رفت. البته پیتر سینگر، فیلسوف شهیر استرالیایی در كتاب «زندگی كه می‌توانی نجات دهی» (2009) ایده‌های محوری این جنبش دیگردوستی موثر را طرح كرده بود و پیش‌تر نیز در مقاله‌ای با عنوان «قحطی، فراوانی و اخلاق» مبنای اصلی آن را چنین بیان كرده بود: «اگر می‌توانیم جلوی اتفاق بدی برای دیگران را بگیریم، بدون اینكه خودمان چیزی را كه از نظر اخلاقی مهم‌تر است فدا نكنیم، از نظر اخلاقی موظف هستیم، چنین كنیم.» مساله مهم دیگر در دیگردوستی موثر این است كه چگونه می‌توانیم از منابعی كه در دست داریم برای بیشترین خیررسانی استفاده كنیم؟ این پرسش بر دو مفروض استوار است: 1- ما وظیفه داریم بعد از تامین نیازهای غیرتجملاتی خودمان برای تامین نیازهای دیگران استفاده كنیم. 2- همه خیررسانی‌ها ارزش برابر ندارند و ما موظف هستیم به اهداف نیكی كمك كنیم كه به شكل موثر بیشترین خیر ممكن را می‌رسانند.پیتر سینگر، فیلسوف اخلاق برجسته استرالیایی برای ایرانیان نامی شناخته شده است، بسیاری از علاقه‌مندان فلسفه او را با ترجمه كتاب‌های كوچكش راجع به هگل و ماركس شناختند، اگرچه در سال‌های بعد با ترجمه آثار دیگری از او مشخص شد كه این اندیشمند چند بعدی فراسوی فلسفه محض به مباحث انضمامی‌تر و عملی‌تری در فلسفه اخلاق از اخلاق محیط زیست و اخلاق حیوانات تا اخلاق دیگردوستی یا فلسفه سیاسی هم پرداخته و اتفاقا در این زمینه‌ها بسیار شناخته شده‌تر و موثرتر است. به تازگی هم نشر نی كتاب «دیگردوستی موثر: رساندن بیشترین خیر چگونه فهم ما را از زندگی اخلاقی تغییر می‌دهد» نوشته پیتر سینگر را با ترجمه آرمین نیاكان و با مقدمه‌هایی از مصطفی ملكیان و محمدرضا جلایی‌پور منتشر كرده است. به این مناسبت نخستین نشست خیر و خرد به همت موسسه دارالاكرام و نشر نی در تالار همایش فرهنگ و هنر با حضور مصطفی ملكیان، پژوهشگر فلسفه و اخلاق و محمدرضا جلایی‌پور دانش‌آموخته علوم اجتماعی برگزار شد. در این نشست جلایی‌پور بعد از معرفی كلیات ایده دیگردوستی موثر كه از آنها در نگارش این مقدمه وام گرفته شد به دیگردوستی موثر به عنوان یك جنبش اجتماعی پرداخت، ملكیان نیز عمدتا درباره ناگفته‌های سینگر در زمینه دیگردوستی موثر سخن گفت كه مشروح آن از نظر می‌گذرد.

گمانه زنی و فرضیه سازی معمولا ذاتی انسان هاست به طوری که در ذهن فرد رشته‌ای از احتمالات، فرض ها و امکان‌ها برای فکر کردن در مورد رویدادهای گذشته شکل می‌گیرد. انسان‌ها همچون رویدادها در بعد زمان معنا پیدا می‌کنند و در تعامل با هم هستند. اما دیدی که انسان‌ها هنگام وقوع رویداد دارند با دیدی که بعد از رویداد در ذهن آنها شکل می گیرد متفاوت است.این دید دوم اهمیت به‌سزایی دارد و همانی است که در سطح کلان و تفکر تاریخی معنادار می‌شود. مثلاً شخص بعد از یک رویداد و آنچه بر او گذشته، ممکن است از خود بپرسد که اگر فلان عامل در کار بود یا اگر آنگونه عمل نمی‌شد چنین اتفاقی نمی‌افتاد یا چنین و چنان نمی‌شد. در چنین مواردی معمولاً در ذهن فرد این پرسش طرح می‌شود که اگر چنین نمی‌شد یا اگر چنان می‌شد چه چیز دیگری ممکن بود روی دهد ؟

سومین پنجشنبه ماه نوامبر هر سال، از سال 2002 از سوی یونسكو به عنوان روز جهانی فلسفه نامگذاری شد. به این مناسبت، دانشگاه‌ها، موسسات، پژوهشگاه‌ها و پژوهشكده‌های مختلف در سراسر دنیا مراسمی را برگزار می‌كنند. موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران نیز در سال جاری، نشست روز جهانی فلسفه را با موضوع آزاداندیشی برگزار كرد. این جلسه عصر سه‌شنبه 28 آبان‌ماه، در محل این موسسه، برگزار شد. در این نشست، دكتر رضا داوری اردكانی، دكتر شهرام پازوكی، دكتر خسرو باقری، دكتر حسین شیخ رضایی، دكتر امیرحسین خداپرست و دكتر محمد راسخ سخنرانی كردند. در ابتدا قرار بود دكتر عزت‌الله فولادوند و دكتر داود فیرحی نیز در این نشست حضور یابند كه هر یك به دلایلی در آن شركت نكردند. در ادامه گزارشی از برخی سخنرانی‌های صورت گرفته در این نشست از نظر می‌گذرد.

فلسفه دانشگاه یا تامل فلسفی درباره دانشگاه چندی است كه در میان روشنفكران، دانشگاهیان، محققان و پژوهشگران ایرانی از حوزه‌های مختلف فلسفه، علوم اجتماعی، علوم سیاسی و حتی علوم پایه رونق گرفته است. در این زمینه البته باید تلاش‌های پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی را ارج نهاد كه در چند سال اخیر به گردآوری، نگارش، ترجمه و نشر آثار فراوانی در این حوزه همت گماشته و عمده تاملات صاحب‌نظران ایرانی در زمینه آموزش عالی را گردآوری و منتشر كرده است. اما فراتر از آن، كثرت این آثار و اظهارنظرها نشان‌دهنده آن است كه دانشگاه برای دغدغه‌مندان ایرانی به درستی به مساله بدل شده و این پرسش كلیدی در ذهن آنها مدام تكرار می‌شود كه اصولا دانشگاه چیست؟ چه ضرورتی دارد و ما از آن چه می‌خواهیم؟ رویكرد فلسفی به دانشگاه یكی از منظرهایی است كه می‌توان به دانشگاه داشت. كتاب «فلسفه دانشگاه: تاملاتی درباره دانشگاه در جهان و ایران» با ویراستاری رضا ماحوزی كه به تازگی توسط انتشارات پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده، از این منظر به مساله دانشگاه می‌پردازد. به این مناسبت دوشنبه گذشته در سرای كتاب نشستی با حضور رضا ماحوزی، ویراستار كتاب و معاون پژوهشی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، احسان شریعتی، پژوهشگر و استاد فلسفه و محمدرضا بهشتی، استاد فلسفه برگزار شد كه گزارش تفصیلی آن از نظر می‌گذرد.

احتمالا در سال‌های اخیر زیاد این طرف و آن طرف شنیده ایم یا خوانده‌ایم كه تفكیك فلسفه در قرن بیستم به دو سنت تحلیلی و قاره‌ای (اروپایی) چندان دقیق نیست و باید در تمییز گذاشتن میان این دو، بازنگری كرد و خط‌كشی‌ها را به دقت مشخص كرد و... اما واقعیت این است كه این دو قسم فلسفه‌ورزی، دست‌كم به واسطه آثار انبوه و ادبیات فربهی كه در طول سده بیستم پدید آورده‌اند، به شكل‌گیری دو سنت متفاوت فلسفی منجر شده‌اند، با دو زبان و بیان و اصطلاح‌شناسی متفاوت. از این‌رو اگرچه امكان‌پذیر است كه دغدغه‌ها و پرسش‌های بنیادی این دو سنت فلسفی، یكی باشند، اما قطعا برای پاسخ دادن به این سوال‌ها، شیوه فلسفه‌ورزی و ابزارهای مفهومی متفاوتی را پیش گرفته‌اند. از این‌رو سخن گفتن از گفت‌وگوی میان این دو سنت فكری و فلسفی، كار چندان ساده و آسانی نیست و راهرویی كه در این مسیر پرسنگلاخ گام می‌گذارد، باید خیلی مواظب راهزن‌های معرفتی و لغزش‌های مفهومی باشد. نشر كرگدن، به تازگی كتاب «نظریه معرفت در پدیدارشناسی» (هوسرل، هایدگر، مرلوپونتی) نوشته هنری پیترزما، استاد فقید فلسفه در دانشگاه تورنتو را با ترجمه فرزاد جابرالانصار منتشر كرده است. نویسنده این كتاب، كوشیده با رویكردی نظری و تاریخی، دیدگاه‌های معرفت‌شناسانه سه نفر از بزرگ‌ترین چهره‌های جریان فلسفی پدیدارشناسی از سنت قاره‌ای را تبیین كند. او كوشیده با كنار هم قرار دادن آرای این سه متفكر و توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌های آرای آنان و همچنین قرار دادن این آرا و آموزه‌ها در پس زمینه معرفت‌شناسی استعلایی كانت، آرای معرفت‌شناسانه هیوم، باركلی، لاك وكارت و همچنین تلقی ارسطو و افلاطون از معرفت، گزارشی تازه از معرفت‌شناسی در سنت پدیدارشناسانه ارایه دهد. موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران عصر روز سه‌شنبه 19 آذر، در نشستی با حضور فرزاد جابرالانصار، پژوهشگر فلسفه و مترجم كتاب، محمد شفیعی و محسن زمانی دو پژوهشگر فلسفه اولی در سنت قاره‌ای و دومی در سنت تحلیلی، این كتاب را نقد و بررسی كرد. بهمن پازوكی، عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه و پژوهشگر فلسفه قاره‌ای، مدیریت این جلسه را به عهده داشت.

کتاب «فلسفه سیاسی و روش‌شناسی» به قلم دکتر سیدصادق حقیقت که به تازگی به همت انتشارات کویر منتشر شده است شامل مجموعه گفت‌وگوهای او با متفکران داخلی و خارجی همچون مایکل والزر، مایکل سندل، امیتای اتزیونی، نیکلاس اونف، سیدحسین نصر، محی‌الدین مصباحی، مصطفی ملکیان، عباس منوچهری و... است که عمدتاً در فرصت مطالعاتی ۱۳۹۵- ۱۳۹۶ در ایالات متحده انجام شده‌اند و دو مکتب «جماعت‌گرایی» و «سازه‌انگاری» شیرازه مشترک این گفت‌وگو‌ها است.حقیقت بر این باور است که برای جا انداختن برخی بحث‌ها، قالب گفت‌وگو گاهی کارسازتر است: «مصاحبه عمیق به انسان این امکان را می‌دهد که با فیلسوف سیاسی یا روش‌شناس وارد لایه‌های عمیق مباحث شود تا بسیاری از ناگفته‌ها را بازگوید.» بر اساس مشی خودش با او به گفت‌وگو نشستیم تا ناگفته‌هایی را بازگوید. حقیقت از سال 1360 تحصیل علوم حوزوی را شروع کرد و از محضر آیات عظام محقق داماد، بهجت و شبیری زنجانی بهره برد. از سال 1368 در کنار دروس حوزوی، در دانشگاه تهران تحصیل علوم‌سیاسی را هم دنبال کرد. سپس کارشناسی ارشد را در دانشکده روابط‌ بین‌الملل و دکتری را در دانشگاه تربیت مدرس به‌ پایان برد. حاصل فعالیت‌های پژوهشی حقیقت تاکنون، هجده کتاب و هفتاد مقاله عمدتاً در حوزه اندیشه سیاسی اسلام بوده است. او که سابقه تدریس در دانشگاه بین‌المللی فلوریدا (FIU) را نیز دارد اکنون استاد مدعو علوم سیاسی دانشگاه تهران است.