جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به آیه تطهیر و روایات رسول اسلام (ع) چون توسلوا بمجتنا الی الله تعالی .... و نحن اهل البیت مفاتیح الرحمه و موضع الرساله و ... مراد از اهل بیت در اصطلاح ذات نورانی پیامبر اکرم (ع)‌، علی مرتضی،‌ فاطمه زهرا و یازده فرزند معصوم وی خواهد بود. استشراق در اصطلاح علم عالم شرق است و دارای دو معنای خاص و عام در معنی عام بر فرد غربی اطلاق می‌شود که مشغول بررسی زبان، عادات، تمدن و ادیان شرق است.در معنی خاص به بررسی های اطلاق می‌شود که متعلق به زبان، تاریخ و عقاید شرق اسلامی است. مراد از مشتشرق کسی است که علوم ، فنون، عادات و ادیان تاریخ و هر آنچه که مربوط به شرق است را بررسی می‌کند. نسبت به مجموع اهل بیت (ع)نظرات خاورشناسان خیلی کم دیده می‌شود و در دیدگاه مثبت آنان آمده است که : قرآن مقام خاندان پیامبر را همچون جایگاه پیامبران، سلف،‌برتر از مقام هر مومنی قرار داده و آنان را از هر پلیدی پاک گردانیده است. در دیدگاه منفی آنان نسبت به اهل بیت ع آمده است که عبارت اهل بیت ع در اسلام ابتدا به خاندان خلفاء اطلاق می‌شد. شیعیان طرفداران علی ع آنگاه اندیشه اهل بیت ع پیامبرع و ال محمد ع را برای اثبات حق موروثی مرد این خانواده و فرزندانش برای خلافت تبلیغ می‌کردند... مکتب شیعه نزد عده ای موب جاودانی دین خدا، شیعه بهترین خلق خدا و برخی نیز اعتقادات ناصوابی چون الوهیت ائمه، عدم اعتقاد به خاتمیت رسول اسلام و .... دیده می‌شود. در مورد نبوت حضرت ع آمده است که: آوای که محمد در این وحی شنید، چنین بود: ای محمد تو رسول خدایی و من جبرئیل هستم. و برخی حتی خدشه در اسم حضرت نبوت او را منکر شدند. شرق شناسی می‌نوسید: واژه محمد نام خاص پیامبر اسلام ع نبوده است و او این نام را تحت تاثیر خواندن انجیل و پیوند با مسیحیان بر خود نهاده است. در دید مثبت یکی از خاورشناسان در مورد امام علی آمده است: تمام فضایل را داشت از جمله با انرژی بودن، قدرت تصمیم گیری و آینده نگری. او سلحشوری دلاور، مشاوری دانا، دشمنی کریم و دوست حقیقی بود.... راجع به فدک زهرا می‌گویند: که او نتوانست آشکارا علیه موضع جانشین پدر خود اعتراض کند. در مورد امام حسن مجتبی ع آورده است که: حسن از جمله سجایای پدر خود پرهیزگاری، رافت را ارث برده بود. در دیدگاه منفی خاورشناسان نسبت به امام مجتبی آمده است: اوقاتش را در باغها می‌گذراند و اندیشه داشت از اینکه بخت خویش را در میدان جنگ آزمایش نماید. خاورشناسی در مورد محبت رسول خدا ع نسبت به سیدالشهدا ع می‌نویسد: معروف است که پیامبر ع او را بسیار دوست می‌داشت. همچنین آورده اند که حسین یک انقلابی قهرمان بود که جانش را در راه مبارزه فدا کرد و نه فقط بخاطر یک ژست سمبولیک بلکه بخاطر یک هدف واقعی اجتماعی وظیفه امروز مسلمانان این است که مبارزه او را ادامه دهند یک جامعه بی طبقه بسازند و تمام اشکال سرمایه داری، ظلم و جور و قدرت طلبی را نابود کنند. عبادت امام سجاد با این نحو در نوشته خاورشناسی آمده است: علی بن الحسین ع به جهت و سرنوشت دینی عمیقش در بادها مانده است. او را امام سجاد نیز خواندند چون زمانی دراز بر سرسجاده به عبادت می نشست. او سجده های طولانی داشت .... مسجدی در خانه خود داشت. .. در وصف علمی امام باقر می‌نویسد: او با احاطه تمام در باب موضوعها متعدد گفتگو می‌کرد. از جمله در باب جوهر و طبیعت روح انسان و اوصاف علمای ربانی و ذات و صفات الهی ... در مقام علمی امام صادق آورده اند: که فقیهان سنی نیز دانش او را در قوانین اسلامی و الهیات قبول داشتند و محترمش می‌شمردند می‌گفتند که وی صاحب اطلاعات وسیعی در زمینه نجوم و کیمیا و علوم غیبیه است و در زهد و تقدس بی نظیر و فوق العاده است .... در دیدگاه منفی نسبت به امام صادق آورده اند که وی ظاهرا نتوانست یا نخواست همه مسایل را که این گرایش بوجود آورده یا مفاهیم ارزنده ای که از آن تراویده بود نهی و قدغن کند. در مورد مظلومیت و شهادت امام موسی بن جعفر آمده است: به منظور اینکه فرزندان علی دقیقا تحت نظر باشند خلیفه عباسی امام هفتم را به بغداد دعوت نمود بعد از هفت سال زندان بالاخره قطرات زهر به زندگی او نیز خاتمه داد. در موردولایت عهدی امام رضا ع آورده است که : خلیفه مامون به این تفکر افتاد تا از طریق ایجاد همبستگی میان این دو خاندان در اسلام وحدت و همفکری بیشتری فراهم آورد به این جهت دخترش را با امام رضا ع داد و پیشاپیش او را به ولایتعهدی خود انتخاب نمود. در مورد امام عصر ع می نویسد: پیامبر پیشگوی فرموده بود که اشراف جهان را به فساد خواهند کشید بنابراین یکی از افراد خاندان من برای بازگردانیدن عدالت به زمین فرستاده خواهد شد. در یکی از دیدگاههای منفی نسبت به امام عصر آورده اند که: شک می‌توان داشت که محمد در این خصوص بدین وضوح بیاناتی داشته باشد محمد ع پسر نداشت و هیچ دلیلی در دست نیست که در شریعت خود اصل وراثت را که عرب بواسطه هرج و مرج مطلوب نمی‌دانست قبول کرده باشد.

این کتاب ترجمه‌ ای است از کتاب فقر مکتب تاریخ گرایی نوشته كارل ريموند پوپر. موضوع اصلی این کتاب، ردّ روش تاریخ گرایی به عنوان روش علمی نظریه پردازی در علوم و به ویژه علوم اجتماعی است. مولف در پی اثبات این گفته است که اعتقاد به سرنوشت تاریخی انسان بر خرافات و موهومات صرف مبتنی است. پیش بینی یا پیش گویی روند تاریخ بشر با روش علمی یا هر روش استدلالی دیگر ممکن است. پوپر در این کتاب تلاش داشته تا ارتباط بین تاریخی گری و توتالیتاریانیسم را برجسته کند و آن را مورد نقد قرار دهد و در این جهت انتقادات تندی علیه افلاطون، مارکس و هگل داشته است. او با مبنا قرار دادن مارکسیسم، آن را نمونه عالی تاریخی گری معرفی می کند و تلاش دارد آن را مورد انتقاد قرار دهد و آنچه او تحت عنوان ردیه بر مکتب تاریخ گرایی آورده است، در اصل ردیه ای بر مکتب مارکسیسم است. پوپر در انتقاد خود از مکتب تاریخ گرایی، منطق علوم اجتماعی و تاریخ را با منطق علوم طبیعی یکی دانسته و از همین دریچه تاریخی گری را عقیم معرفی کرده است. در بخش اول کتاب، نویسنده از آموزه هایی نام برده که متعلق به تاریخ گرایی است و طبیعت گرایانه نیست. تعمیم، نوآوری، تجربه، پیچیدگی، نادرستی پیش بینی و پیش گویی، واقعیت مشهود و تقویم، کلیت گرایی، ادراک مستقیم و غیراستدلالی، روش های کمی و ماهیت گرایی عناوینی هستند که در این باره مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. در بخش دوم به آموزه هایی از تاریخ گرایی پرداخته که طبیعت گرایانه است و کوشیده تا با بررسی این آموزه ها نشان دهد که تاریخ گراها در بعضی از موارد متاثر از آموزه های طبیعت گرایانه هستند و سعی می کنند که این موارد را در جامعه شناسی به کار برند. سنجش با علم هیئت و نجوم، شالوده مشاهده ای، نیروهای جنبشی اجتماعی، قوانین تاریخی، پیش گویی پیامبرگونه تاریخی در برابر مهندسی اجتماعی، نظریه توسعه تاریخی، ترجمه و تفسیر کردن در برابر برنامه ریزی و نتیجه تحلیل مواردی هستند که در این فصل به آن پرداخته شده است. بخش سوم کتاب به نقد آموزه های روش شناسانه تاریخ گرایی اختصاص یافته است. در بخش پایانی کتاب پوپر به نقد آموزه هایی از تاریخ گرایی پرداخته که در نظرش طبیعت گرایانه است. این عناوین عبارتند از: قوانین و گرایش ها، توضیح علی، پیش بینی و پیش گویی، یگانگی روش، علوم نظری و علوم تاریخی، منطق وضعی در تاریخ و نظریه سازمان ترقی.

تحقق وحی در برهه ای از تاریخ و استفاده از ادبیات رایج عصر بعثت از یک سو و نقد کتابهای مقدس از سوی دیگر، این شبهه را در ذهن بعضی از مستشرقان و روشنفکران ایجاد کرده اند که قرآن، محصول و مخلوق زمان خویش است و در برهه ای از تاریخ با صبغه تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی خاص و متناسب با آگاهیها و شرایط معین مخاطب آن تحقق یافته است و در بیان عقاید نیز به جنبه هایی از عقاید و دیدگاههای عصر خود توجه می کند و لازمه این کلام، نفی جاودانگی احکام و آموزه های قرآنی است؛ درحالی که قرآن آمده است تا فرهنگ زمانش را اصلاح و فرهنگ قرآنی را جایگزین کند. به همین جهت از یکسو متناسب با آگاهیها و شرایط معین مخاطبش از عنصرهای مختلف این فرهنگ در راستای هدفهای نزولش بهره می گیرد؛ به گونه ای که بی توجهی به فرهنگ زمانه موجب می شد که عرب جاهلی در جاهلیت خود باقی بماند و رسالت پیامبر اکرم (ص)، ناقص و ناتمام بماند و از سوی دیگر قرآن به گونه ای سخن گفته است تا پاسخگوی نیازهای همه جهانیان در همه زمانها باشد و به عنوان تنها کتاب آسمانی تحریف نایافته، گفتار و پیام خداوند را به طور مستقیم در دسترس بشریت قرار داده است؛ زیرا هدف، هدایت انسانها بوده و به گونه ای نازل نشده است تا تحت تأثیر فرهنگ و محیط جغرافیایی خاصی قرار گرفته و احکام را برای جمعیت خاصی بیان کرده باشد. لذا برای فهم صحیح قرآن باید با توجه به واقع گرایی احکام، امور ثابت و متغیر، الغاء خصوصیت و تعیین مناسبتهای مربوط به احکام، پیامهای قرآن را از لایه های زیرین معانی کشف کرده و از آنها در حل مسائل مستحدثه برای دوره های مختلف کمک گرفت. به همین جهت قرآن برخلاف سایر کتابهای مقدس از هرگونه تحریفی مصون مانده است و نقد آنها و آشکار شدن تناقضها در آنها قابل تسری به قرآن نیست.با این بیان نه تنها بین تاریخمندی قرآن و جاودانگی آن هیچ گونه تنافی وجود ندارد؛ بلکه مراعات مسائل تاریخی عصر بعثت در قرآن سبب شده است تا در ابتدا نسل اول که مخاطبان اولیه قرآن هستند، قرآن را بفهمند و نسلهای دیگر نیز از ورای آنها متحول شوند و قرآن جاودانه بماند.

آنچه در نوشته مزبور به رشته تحریر در آمده و مورد بحث قرار گرفت موضوع بررسی سیاست سلجوقیان بود با طرح سلجوقیان برای عمال قدرت و تحکیم پایه های حکومت خود از چه ابزارهایی بهره گرفتند؟ این مساله با طرح این سوالات پی گیری شد که 1. سیاسیتهای مشروعیت زای سلجوقیان چه تأثیری بر مناسبات دین و دولت به جا گذاشت؟ 2. الگوی مشروعیت دینی سلجوقیان چه تأثیری بر حیات فکری، علمی و مناسبات سلجوقیان با خلافت بوجود آورد؟ پاسخی که در جواب این سوالات به صورت فرضیه مطرح گردید این بود که: 1-ابزارهای اعمال کننده قدرت توسط سلجوقیان که قسمت عمده آن از دین ناشی می شد باعث رواج قرائت خاصی از دین شد که این نوع برداشت بیشتر تأمین کننده و ضامن حفظ قدرت بود. 2-الگوی مشروعیت دینی سلجوقیان حیات فکری و علمی و حتی روابط حاکمان سلجوقی با مقام خلافت را تحت تأثیر قرار داده و باعثمی شد که آن دسته از تفکرات و علوم اجازه گسترش یابند که با قدرت حاکم تزادی نداشته باشند. بررسی سوالات مذکور و پاسخ دادن به آنها در این سیاستها مشروعیت زای نوشته در دو بخش و شش فصل انجام شده است. در مورد سوال اول که درباره تأثیر سلجوقیان بر مناسبات دین و دولت می باشد و در بخش اول و فصلهای اول و دوم به آنها پرداخته شده است که در آن ضمن الگو شناسی مشروعیت سیاسی سلجوقیان و تعریف سیاست و مشروعیت و نهایتا بررسی دین و مشروعیت قدرت به رابطه بین دین دانش سیاسی و قدرت توجه شده است و حاصل کلام از دو فصل مذکور این است که دغدغه مشروعیت یا حقانیت قدرت مهمترین مسأله مورد توجه حکومت سلجوقیان است و در این راستا مهمترین حربه ای که برای ایجاد حقانیت حکومت به کار قدرتی را فقط در سایه خلیفه و تأیید وی مجاز می دانستند. به دلایل مختلفی که در فصل پنجم به آنها اشاره شد به شیوه های بسیار زیرکانه بعنوان پایگاه مهمی برای مشروعیت بخشی به حکومت سلجوقیان مورد استفاده قرار گرفت و نهایتا بعد از بررسی این عناصر در این مبحث به این نتیجه رسیدم که به دلیل تفسیرپذیری آموزه های دینی فضای فرهنگی و کلامی در این الگو آن را بعنوان مدل برتر جلوه گر می ساخت. سوال سوم نیز که این گونه مطرح شده بود آیا الگوی اتخاذ شده کارامد بود مبحث آخر نیز با عنوان کارآمدی یا ناکارآمدی ابزارهای مشروعیت زای سیاست سلجوقیان به تحلیل مناسبات قدرت و مشروعیت می پردازد. پس از الگوشناسی مشروعیت سیاسی سلجوقیان و روش های نهادینه کردن مشروعیت متوجه شدیم که همه امکانات موجود در جامعه که به نوعی قدرت و سیاست در ارتباطند با رواج قرائت رسمی از دین علم و تفکر به گونه ای تفسیر شدند که در خدمت منافع قدرت قرار گرفته و بر استمرار و دوام حکومت سلجوقی افزودند و لذا این شیوه حکومت به دلایلی که ذکر شد و در این مقوله به رشته تحریر و تحلیل درآمد نسبت به حکومت های قبل از سلجوقیان موفقیت بیشتری از خود در امر کشورداری به اثبات رساند.

-1بخش اول (مقدمه) : این بخش که به معرفی کتاب و مولف آن می‌پردازد ترجمه‌ای است از مقدمه انگلیسی مصحح کتاب مرحوم محمد اقبال که در صفحات (XLII - XV) کتاب آمده است . -2بخش دوم (شرح اشعار فارسی) : در این بخش به شرح اشعاری که مولف از خود و شعرای دیگر به زبان فارسی به عنوان استشهاد و استناد آورده، پرداخته شده است . -3بخش سوم (شرح برخی از جملات و عبارات فارسی متن) : در این بخش به توضیح و تفسیر بعضی از جملات فارسی پرداخته‌ام که به نظر می‌رسد نحوکهن، لغات مهجور و سیاق خاص کلام، فهم معنی آنها را مشکل کرده است . -4بخش چهارم (شرح عبارات عربی) : در این بخش به معنی و توضیح آیات ، احادیث ، اشعار و امثال عربی پرداخته‌ام. -5بخش پنجم (توضیح بعضی از اعلام) : در این بخش بعضی از اعلام تاریخی و جغرافیائی را که دانستن معنی، موقعیت یا سرگذشت آنها به فهم متن کمک می‌کند، توضیح داده‌ام. -6بخش ششم (معنی لغات و ترکیبات) : در این بخش که بخش پایانی این وجیزه است ، لغات و ترکیبات مشکل متن با صفحه و سطری که در متن به کار رفته، نوشته و معنی‌شده و هرجا که لازم بوده شاهد مثال از خود متن داده شده که خواننده عزیز بتواند با مقابله لغت و معنی داده شده آن با متن، متن را بهتر بفهمد. مثلا: هزاریک =یک‌هزارم (ص 13 س 12) و نیز (ص 357 س 9) هزار یک علم شافعی ندارد.

چکیده: نقش شیعه در تحولات، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بعد از رحلت حضرت رسول (ص) همواره در صحنه‌های اجتماع تاثیر گذار بوده است. مخالفین شیعه بیشترین ظلم ها را درحق شیعیان روا داشته اند،ولی نتوانستند جلوی رشدوگسترش شیعه رابگیرند .مامون عباسی با رویکردی آشتی جویانه به امام شیعیان پیشنهاد ولایت عهدی داد ولی از این اقدام سیاسی نتیجه ای بدست نیاورد.شیعیان که پیوسته بر اثر ظلم حاکمان عرصه را برخودتنگ می دیدنداز موطن اصلی خود مهاجرت کردندودر بلاد دیگر اسلامی پراکنده شدند.بدلیل مظلومیت وعلاقه آنان به اهل بیت(ع)ظلم وستمی که به آنان شده بود،توده مردم به شیعه گرایش پیدا کردند.نتیجه پیامدآن تشکیل حکومت های شیعی را بدنبال داشت.حکومت آل بویه یکی از همین حکومتها است که دوره حاکمیت آنان از دوره های درخشان تاریخ اسلام وایران قلمداد می شود.شیعه با بهره گیری از آل بویه تقیه را کنار گذاشت ،تحولاتی درعرصه های مختلف علمیُ بوجود آورد وتوانست در این دوره پایه های فکری و عقیدتی خود را پایه ریزی نماید.وبه تاسیس حوزه های علمیه،مدارس وکتابخانه های متعدد اقدام نماید .حاکمان آل بویه باسیاست تساهل وتسامح بستر مناسبی را برای نحله های فکری ایجاد نمودند،تا آزادانه به تبلیغ عقاید خود بپردازند .بر همین اساس به آن دوره عصر رنسانس اسلامی یا انسان گرایی اسلامی می گویند. شیعه با حاکمان آل بویه و نحله های فکری تعاملبر قرار نمود و توانست عقاید دینی خود را معرفی نمایدو به تدوین علوم مختلف مانند فقه،اصول،حدیث،علم کلام ورجال بپردازد.ُبه مرجعیت دینی برای حل مسایل فقهی رسمیت بدهد وبه کمک آل بویه مراسم مذهبی مانند عزاداری ماه محرم،جشن عید غدیر،و گفتن ذکر اشهد ان علیاولی الله را بر قرارنماید.ُعالمان شیعه در بعضی مناصب حکومتی شرکت کردندوسعی کردند در تصمیمات حکومتی نقش داشته باشند.حاکمان آل بویه ضمن اجرای قوانین اسلامی سنت های ایرانی را هم رواج می دادند زمینه سقوط سلطه اعراب بر ایران رافراهم آوردندوتشکیل حکومت ایرانی را در ذهن مردم جای دادند. برای اولین بار سنت خلیفه وسلطان باب شد .قداست خلیفه به عنوان نهاد دینی از ذهن مردم ساقط شد.ُ کلید واژه گان : نقش شیعه،تحولات سیاسی،آل بویه

تاریخ شیعه سرشار از افتخارات بسیار و تحولات چشمگیر است ، تحولاتى که به دست عالمان متعهد و فرزانگان اندیشمند پدید آمده است ، در این میان به سده چهارم هجرى بر مى خوریم که فتح الفتوح تاریخ شیعى است ؛ روزگارى که مردى بزرگ و اندیشمندى گرانقدر دایره المعارفى جامع از معارف اسلامى تدوین کرد و قریب 50 سال پرچمدار عرصه هاى علمى ، فکرى و فرهنگى مسلمین گردید و در جبهه های مناظره به گونه ای پیروز میدان می شد که دوست و دشمن زبان به تمجید او گشودند و قلم به تعریف او برگرفتند و او را « مفید » لقب دادند.صحیفه هاى سبز مهدوى (عج) به افتخار او صادر شد و حضرت ولى عصر (ع) وى را برادرى گرامى و استوار خواند.آثار جاویدانی قریب به 200 تألیف که شیخ از خود بجا گذاشته باعث تبیین علوم اسلامی در طول تاریخ گردیده است وی توانسته علاوه بر تألیفات متعدّد و ارزشمند شاگردان مبرّز و نامداری را تربیت نماید ، خدمت ایشان به علم فقه و کلام مثال زدنی است . اهداف این پژوهش که عنوان بررسی ابعاد شخصیتی و آثار فکری « شیخ مفید » در دوران حیات را دارد و به دلیل ماهیت تاریخی ، بر اساس مطالعه اسنادی و کتابخانه ای نوشته شده است عبارتند از : 1- تبیین اوضاع سیاسیاجتماعی ، فرهنگی و مذهبی مردم بغداد در عصر حیات شیخ ؛ یعنی سده چهارم و پنجم 2- بررسی دوران حیات شیخ اصل و نسب ، تولد ، دوران کودکی ، تحصیلات ، مشاغل تدریس و تألیف ، جایگاه علمی و معنوی ، القاب و عناوین3- کارنامه فرهنگی شیخ ؛ اساتید ، شاگردان ، همعصران ، آثار و تألیفات ، تاثیرات شیخ بر فقه و کلام 4- بررسی دیدگاه علمای شیعه و سنّی در مورد شیخو بررسی نظریات وی در خصوص مسائل مختلف 5- توقیعات امام عصر (ع) به ایشان و همچنین گرفتاری های بوجود آمده در دوران حیات .

فلسفه تاريخ هگل يكي از شيرين ترين و جذاب ترين و در عين حال تأثيرگذارترين بخش‌هاي فلسفه‌ هگل است. او كه به جبر در تاريخ و اراده روح در عالم هستي قائل است، انسان را برترين مخلوق در عالم هستي مي داند. تمام مخلوقات و از جمله انسان وسيله روح براي رسيدن روح به تكامل هستند. مرگ انسان پايان كار اوست. انسان صاحب اراده است، ولي به دليل فاني بودن و متناهي بودن انسان، اراده انسان در برابر روح و اراده او شكست مي خورد، زيرا روح شكست ناپذير و جاويدان است. هدف از به وجود آمدن تاريخ رسيدن روح به خودآگاهي است. خودآگاهي روح در آغاز به صورت بالقوه است و روند تاريخ ادامه مي يابد تا روح در پايان تاريخ به خودآگاهي بالفعل برسد. هدف از اين تحقيق بررسي اراده تاريخ(1) و اراده انسان و برتري اراده تاريخ بر اراده انسان است و با رسيدن روح به هدف خود تاريخ به پايان خود مي رسد. روش تحقيق در اين رساله، تحليل و توصيف نظر هگل و بررسي نتايج حاصل از پذيرش نظريه اوست كه پيامدهاي وخيمي را در زندگي شخصي و اجتماعي انسان ها به همراه دارد. نتايج به دست آمده از اين تحقيق عبارت است از: نزول ارزش و جايگاه انسان در چرخه تاريخ و ابزار دانستن انسان براي رسيدن روح به هدفش كه جايگاه انسان را از هدف (اديان الهي چنين جايگاهي را براي انسان قائل هستند) به وسيله تغيير مي‌دهد. اگرچه فلسفه تاريخ هگل از جهاتي قرابت زيادي با آموزه هاي ديني و عرفاني مسيحي دارد ولي از جهت نقش و جايگاه انسان در سير تاريخ تفاوتهاي عميقي با الهيات مسيحي كه انسان را هدف خلقت و نه وسيله‌اي بي‌مقدار مي‌داند دارد. ديدگاه هگل در زمينه جبر در تاريخ و ابزاردانستن انسان وسلب اختيار از او مورد تأييد و پذيرفته شده نيست، زيرا به نظر مي رسدكه تاريخ و جهان هستي اهداف ديگري دارد كه با اهدافي كه هگل براي عالم هستي قائل است فرقمي كند و قضاوت هگل در مورد تاريخ و انسانها بي رحمانه و غير منصفانه است و تناقض هايي را در پي خود دارد.جبر در تاريخ پذيرش برتري و پيروزي اراده روح بر اراده انسان و شكست و نابودي انسان در چرخه تاريخ است.

«رسائل و مقالات»، اثر جعفر سبحانى در 7 مجلد به زبان عربى مى‌ باشد. موضوع آن، بحث‌ هاى كلامى، فلسفى، تاريخى و فقهى مذهب اماميّه مى‌ باشد. جلد ششم داراى 4 فصل است. فصل 1: مسائل فلسفى و كلامى از جمله اعاده معدوم، نظريه احوال بهشميّه، تسلسل علل و معاليل بلا نهاية، تجرد نفس، اصطلاح اهل حديث و اهل سنّت و تحولات آن دو، تفصيل ائمه بر انبياء و امام مهدى (ع) و شرايع آسمانى. فصل 2: در مسائل فقهى و اصول فقه. فصل 3: در مسائل تاريخى و اجتماعى. فصل 4: قدردانى استاد از نوشتن كتاب‌ هاى العربية للناشئين، نفقه زوجه و خويشاوندان و كتاب اصولى محمد مهدى احمدى شاهرودى و در پايان مكاتبات حضرت استاد با برخى شخصيت‌ هاى اسلامى از جمله محمد حسين فضل الله، دكتر فاروق جمادة، سيد جعفر مرتضى عاملى.