جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم در برنامه رشد و تربیتی خود، شرط اصلی رسیدن به کمال را تفکّر و اندیشیدن می‌داند. تفکّر، تلاش روشمند برای شناخت مجهول و رسیدن به معلوم با به کارگیری قوه‌ی اندیشه می باشد. خداوندی که انسان را به تفکّر دعوت کرده، ابزار آن را نیز در اختیار انسان قرار داده است که این ابزارها را می‌توان به دو نوع بیرونی و درونی تقسیم نمود. حواس(شنوایی، بینایی و لامسه)، عقل و قلب به عنوان ابزارهای درونی، و قصص پیشینیان و گفته‌های دیگران، ابزارهای بیرونی تفکّر می‌باشند. علاوه بر این قرآن کریم، برای راهنمایی انسان به تفکّر و اندیشه، منابعی همچون طبیعت، تاریخ، قرآن و انسان را معرفی نموده است. گرچه تفکّر و اندیشه، همواره هدایتگر انسان بوده و فواید فراوانی را برای او به ارمغان دارد، ولی موانعی نیز در برابر آن وجود دارد. قرآن کریم نیز به این مسئله توجه نموده و عواملى همچون تقلید از پیشینیان، هواوهوس، تکبّر، خیال‌پردازی و غفلت را به عنوان موانع تفکّر بیان نموده است. در قرآن کریم کلمات متعددی هستند که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکر کردن است. از جمله این واژگان؛ «تعقّل»، «تدبّر»، «تذکّر» و «تفقّه» می‌باشند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند. تعقّل به عنوان وجه تمایز انسان و حیوان، جایگاه خاصی در حوزه‌ی معنایی آیات قرآن دارد. تعقّل و تفکّر رابطه‌ی نزدیکی با هم‏ دارند و در حقیقت‏ مى‏توان گفت این دو مکمل همدیگرند. تدبّر نیز از آنجا که فعالیتی ادراکی محسوب می‌شود در حوزه‌ی معنایی مفاهیم مرتبط با تفکّر در قرآن کریم می گنجد. تدبّر به معناى فعالیّت قلب با توجه به عواقب و پیامدهاى امور است، و تفکّر به معناى فعالیت قلب با توجه به دلایل است.کلمه‌ی تذکّر نیز از جمله واژگانی است که ارتباط نزدیکی با تفکّر دارد و به معنای گفتار یا عملی است که انسان به واسطه ی آن، آنچه را از یاد برده یا از آن بی خبر است، نسبت به آن یادآور می‌شود، و تفکّر، کشف کردن چیزی است که انسان نمی‌داند و اندیشیدن برای به دست آوردن آنچه نمی‌داند.از دیگر واژه‌های مرتبط با مفهوم تفکّر، تفقّه می باشد. تفقّه عمیق‌تر و شدیدتر از تفکّر است و محصول و نتیجه‌ی آن است. بصیرت، علم، فهم، رویت و نظر نیز از دیگر واژگانی هستند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند.

یکی از عوامل آرامش و رستگاری بشر، استحکام روابط بین آنهاست. تأثیر و نقش گفتگو به هنگام تقابل اندیشه ها و جایگزین کردن گفتگو به جای مخاصمه و ستیزه در وحدت و هماهنگی و در نهایت در هدایت و ضلالت اقشار مردم و اقوام مختلف آشکار است.باب گفتگو و استدلال در جهان آفرینش، پیش از خلقت آدمی آغاز شده و خداوند در باره آدم با فرشتگان هنگامی گفتگو می کند که خلقت او هنوز به پایان نرسیده بود. به دنبال اعلام خداوند در خصوص خلقت آدمی و جانشینی او بحث و گفتگو در بین فرشتگان آغاز می گردد و از خداوند حکمتِ خلق و جعلِ آدمی را جویا می شوند. از این منظر می توان گفت، محاوره و مشورت در خصوص خلق آدم فضیلتی است که در متن آفرینش بشر نهادینه شده است. گفتگو با اهل فرهنگها و تمدنهای دیگر، حتی با مخالفان عقیدتی و سیاسی و منحرفان، مورد تأکید آموزه های دینی و از شیوه های تبلیغی انبیاء و ائمه است و با توجه به این که سیره آن بزرگواران باید همواره الگوی عملی ما باشد، بررسی و تحلیل زوایای گوناگون سیره ایشان ضروری به نظر می رسد. هم چنین به جهت این که پرداختن به سیره تبلیغی و روشهای مختلف ایشان در راه رسیدن به هدف که همانا پاسداری از مرزهای مکتب و حفظ و نگهداری آن است، دارای اهمیت ویژه ای است.باز شدن باب گفتگو، مناظره و احتجاج، اختصاص به اسلام ندارد؛ بلکه پیش از آن نیز در میان ادیان دیگر رواج داشت؛ اما باظهور اسلام به جهت آگاه سازی مردم از حقایق، بیش از هر دینی به بحث و گفتگو اهمّیت داده است.پیامبر اکرم و جانشینان بر حق او نه تنها به گفتمان و مناظره با پیروان دیگر ادیان الهی توجه داشته؛ بلکه برای آگاهی و ارشاد ملحدان و مشرکان نیز اهمیت قائل بودند و باب محاوره و گفتگو را با آنها باز می کردند. تاریخ شیعه از رابطه فرهنگی و تشکیل گفتمانهای دینی و کلامی در محیطی کاملاً مسالمت آمیز حکایتهای بسیار دارد که این خود نشانگر این است که دین اسلام دین خشونت نیست؛ بلکه بر پایه گفتمان متقابل و پذیرش عقلانی است. در پژوهش حاضر شیوه های گفتار از خلال گفتگوهای موجود در قرآن و منابع روایی که کلام و تذکرات معصومیناست به صورت کاربردی استخراج شده است. تا ضمن بدست آوردن جواز گفتگو و مناظره در مکتب اسلام، الگویی دینی برای بر خورد با مخالفان حاصل گردد.با بکار گیری و استفاده از این الگوهای قرآنی و روایی در گفتمانها و مناظرات، می توان بستری مناسب برای روشنگری ،آموزش علوم، اصلاح نگرشها و هدایت به سوی نیکیها و پرهیز از بدیها و در نهایت به وحدت و همبستگی انسانها دست یافت.

چکیده ندارد.

قرآن و سنت رسول اکرم علیه صلی الله و آله مهمترین وسیله برای هدایت امت بشمار می‌رود. از طریق تبعیت از کتاب خدا و سنت صحیح می‌توان به هدایت رسید. سنت رسول خدا از طریق کسانی به دست ما رسیده است که با آنحضرت نشست و برخاست داشته و صحابه ایشان بشمار می‌روند. درباره عدالت یا عدم عدالت همه ی صحابه رسول خدا نظرات مختلفی وجود دارد . یکی از راههای روشن شدن این حقیقت ، بررسی احادیث کتاب "صحیح" اثر مسلم بن حجاج نیشابوری از زاویه ی عملکردها و مواضع صحابه و تامل در زوایای این گزارشهاست . با چنین نگرشی می‌توان دریافت که در میان صحابه رسول خدا صلوات الله و سلامه علیه و علی آله، افراد عادل و شایسته و صالح فراوانی به چشم می‌خورند که همگام با رسول خدا و در جهت اطاعت از اوامر و نواهی ایشان گام برمی‌داشتند. هم آنان که شایسته است مسلمانان آنان را بعنوان الگوی خویش برگزینند. اما در بین اصحاب آن حضرت افرادی نیز دیده می‌شوند که نه تنها مطیع خدا و رسول او نبودند بلکه گاه در مقابل ایشان به احکام الهی آن حضرت معترض بوده و یا حتی نقشه ی قتل آن رسول رحمت را در سر می‌پروراندند و در صدد عملی ساختن این نقشه ی شوم خود برآمدند که خواست و مشیت الهی حافظ جان رسول مهربانی‌ها بود. لذا اینان گرچه نام صحابی را دارند اما شایسته اقتدا نیستند. همچنین با کسانی بعنوان صحابه روبروییم که هرچند در زمان رسول خدا ظاهرا مخالفتی با اسلام و احکام حیات بخش آن نداشته‌اند اما پس از رحلت رسول خدا و فقدان آن حضرت در جامعه با احکام قرآن و سنت نبوی مخالفت ورزیدند. از آنجا که لازم است مسلمانان برای زندگی خویش به کسانی اقتدا کنند و آنان را به عنوان الگو و سرمشق خویش برگزینند چه نیکوتر که بهترین اسوه را رسول رحمت قرار دهند و نیز کسانی که قرآن کریم و سنت نبی اکرم را تنها ملاک شایسته برای شناخت صحت احکام خود بشمار می‌آورند. هم آنان که رسول گرامی اسلام به مسلمانان تاکید کردند که آنها راهبران و راهنمایان امت خواهند بود و در آیه تطهیر بر مبرا بودن آنان از هرگونه شرک و گناه و خطا تاکید ورزیدند.

مطلب مورد بحث در این رساله خلفای دوازده گانه پیامبر (ص) که در احادیث شریف به آن اشاره شده است از منظر و دیدگاه اهل سنت می باشد. موضوع خلافت در اسلام همانند موضوع رسالت یک امر مهم و قابل توجه همگان بوده است، دراین رساله که در ضمن هفت فصل تنظیم گردیده، هر فصل دارای بندهای مختلف می باشد، در اول معنای لغوی و اصطلاحی خلافت مورد بررسی قرار می گیرد. در این تحقیق که در ضمن این چند فصل تنظیم گردیده است پیرامون خلفای اثنی عشر از دیدگاه اهل سنت بحث می کنیم لذا اقوال و احادیث و مطالب را از منابع خود اهل سنت نقل می کنیم بجز مواردی اندک که طردا للباب و از باب روشن شدن مطلب از منابع شیعه نقل می شود و آن هم فقط در فصل اول و دوم می باشد.

از صدر اسلام تاکنون میاله نسخ در میان دانشمندان اسلامی مطرح بوده و از مقدمات بسیار مهم در تفسیر قرآن بشمار رفته است. سوابق این بحث به قرن دوم هجری بر می گرددو کتابهای فراوانی تحت عنوان الناسخ و المنسوخ نگاشته شده است. پدیدن نسخ در فرآیند احکام دارای ارزش والایی است . از رهگذر آن به تاریخ تشریعی و مراحل نظام تربیتی اسلام و حقانیت قرآن دست می یابیم. این مسئله برای اولین بار از سوی یهود و نصاری مورد انکار واقع و سپس در میان مسلمانان طرفدارانی پیدانمود و شبهاتی راجه به این پدیده مترقی مطرح نمودند. با عنایت به مطالب فوق بحث نسخ و بداء در قرآن و حدیث را بررسیبا تکیه بر دلایل عقلی و نقلی با استفاده از قرآن و احادیث به اثبات این پدیده ارزشمند پرداخته و آن را مورد بررسی قرار داده ایم و هیچ گونه تردیدی در مورد وقوع و امکان آن در قرآن باقی نگذاشته ایم.

یکی از جریان های فکری فعال و پرنفوذ در قرن های دوم و سوم هجری که تاثیرات ماندگار و ژرفی را در اندیشه های فقهی کلامی و تفسیری مسلمانان برجای نهاد جریان ظاهرگرایی اهل حدیث است. بارز بودن نمودهای تفکر اصحاب حدیث را می توان در تفسیر ایشان از قرآن کریم به ویژه آیات اعتقادی شاهد بود. در این نوشتار با عنوان مواجهه اهل بیت علیهم السلام با اهل حدیث در برداشت از قرآن پس از بیان کلیات در بخش دوم کاربرد اصطلاح اهل حدیث را در حوزه های فقهی و کلامی شیعه و اهل سنت بررسی کرده و معنای مورد نظر خود در این تحقیق را مشخص کرده ایم. سپس در بخش سوم ضمن نگاهی به فعالیت های تفسیری اصحاب حدیث اهل سنت به بررسی مهمترین نمودهای شیوه تفسیری ایشان همچنین مخالفت شدید با تاویل آیات حدیث زدگی و کم رنگ ساختن نقش عقل در تفسیر پرداخته ایم. در بخش چهارم که به بررسی موضع اخل بیت علیهم السلام در مقابل اصحاب حدیث و تفاوتهای تفسیری این دو اختصاص یافته است پس از معرفی بزرگان اصحاب حدیث معاصر هریک از امامان شیعه علیهم السلام تفاوتهای موجود در منابع و روشهای تفسیری این دو جریان بررسی و مباحث اعتقادی محورهای اصلی اختلافات تفسیری معرفی شده است. نمونه های متعددی از مواجهه مستقیم یا غیر مستقیم اهل بیت علیهم السلام با اهل حدیث در حوزه تفسیر آیات در این بخش گردآوری شده است. از آنجا که احادیث و آثار از مهمترین منابع اهل حدیث در تفسیر آیات به شمار می رود اهل بیت علیهم السلام در این زمینه نیز به دو اقدام اصلی دست زدند: یکی انکار اسرائیلیات و روایات مجعولی که مستند برداشت های نادرست اصحاب حدیث از آیات و معارف دینی بود: دوم تصحیح روایات نبوی که در بین اصحاب حدیث به تحریفات لفظی و معنوی دچار گردیده بود.

پایان نامه حاضر ضمن تعریف خبر ضعیف و اقسام آن، راهکارهای جبران ضعیف بودن این قبیل احادیث را بیان کرده و دیدگاه شیعه امامیه و علمای اهل سنت را در این زمینه منعکس می‌سازد. نویسنده سنت را یکی از مصادر مهم تشریع و فقه اسلامی قلمداد کرده و ادله حجیت آن را از منظر شیعه و اهل سنت بررسی می‌نماید. وی در سه فصل به ابعاد مختلف حدیث ضعیف می‌پردازد. نگارنده در فصل اول ابتدا منظور از خبر و حدیث و علم حدیث را شرح داده و رابطه علم حدیث با علم رجال را بیان می‌کند. آن‌گاه با اشاره به اهمیت علم حدیث و نیاز به آن در فقه و سایر علوم اسلامی، تاریخچه حدیث از صدر اسلام را ارائه می‌دهد. او در این زمینه به جریان منع تدوین حدیث توسط خلیفه اول و دوم اشاره کرده و حجیت خبر واحد و اصل اولیه در حجیت خبر مشکوک را بررسی می‌کند. در ادامه با اشاره به ادوار مختلف تدوین حدیث، تألیف جوامع روایی توسط شیعه و اهل سنت را گزارش کرده است. نویسنده در فصل دوم اقسام خبر نزد شیعه امامیه و اهل سنت را بررسیده و ضمن بیان تعریف خبر ضعیف از دیدگاه شیعه و اهل سنت به نقد برخی تعاریف آن می‌پردازد و میزان ضعف خبر را از منظر آنان وصف می‌کند. در فصل سوم از این نوشتار اقسام خبر ضعیف نزد اشیعه و اهل سنت بیان گردیده و خبرهایی همچون: خبر معلق، خبر معضل، خبر مدلس، خبر مضمر، خبر موقوف، خبر منقطع، خبر مرسل، خبر معلل، خیر مضطرب، خبر مقلوب، خبر مجهول و خبر موضوع (وضع شده و جعلی)، و حکم این قبیل احادیث و ادله حجیت یا عدم حجیت آن‌ها ذکر گردیده و راه‌های علاج ضعف هر یک از منظر آنان بررسی شده است. در همین زمینه نویسنده با اشاره به خبر جعلی (موضوع) و عوامل و انگیزه‌های جعل حدیث، انواع وضع کنندگان حدیث را معرفی می‌نماید

در این تحقیق که تحت عنوان شفاعت در قرآن و سنت انجام گرفته است اهداف زیر دنبال گردیده است. در فصول ابتدایی با تتبع در کتب لغت و کتب دیگر، معانی شفاعت در حیطه لغوی و اصطلاحی و عرفی را بدست آورده و منعکس نموده‌ایم. بطور خلاصه می‌توان گفت شفاعت، وساطت فردی آبرومند در نزد صاحب مقامی برای بخشیده شدن گناهکار است. سپس به بررسی انواع شفاعت پرداخته‌ایم که نوعی از آن شفاعت در نظام آفرینش می‌باشد و این همان نظام اسباب و مسببات است. نوعی دیگر از شفاعت به معنی پیشوائی است که هر کس دنباله رو شخصی باشد مانند شفیع اوست. نوعی دیگر از شفاعت که گواهی بر اعمال است در قیامت بروز می‌کند این همان شفاعت مغفرت است که نوع چهارم شفاعت بوده که در فصلی دیگر تحقیق ثبت گردیده است. اهداف دیگری که در تحقیق دنبال شده بررسی و انعکاس نقطه نظرات دانشمندان شیعه و سنی است که با رجوع به کتب آنها جمع‌آوری و در فصل جداگانه‌ای ارائه شده است. آراء و نظرات مخالفین و دلائل آنها همراه با نقد و رد آنها در تحقیق مورد بررسی واقع گردیده. سپس به کمک آیات و روایات، شفاعت‌کنندگان و شفاعت‌شوندگان را برشمرده‌ایم و در نهایت با ارائه اشکالات و شبهات موجود در شفاعت به رد و ابطال آنها پرداخته و اشعاری که از عرب و عجم بعنوان سند صحت در طول تاریخ سروده شده است اشاره‌ای کرده و نمونه‌هائی از آنها را آورده‌ایم.

شاید بتوان گفت که جریان خلافت پیامبر صلی الله و علیه و آله مخرب ترین جریانی بود که به اسلام و امت اسلامی ضربه زد، ولی نباید فراموش کنیم که در همین راستا، جریانی که مخربترین ضربات را بر پیکره متون اسلامی وارد نمود و آثار منفی زیادری را در پی داشت، جریان احادیث جعلی و موضوعه اسرائیلیات و به ویژه احادیث جعلی مربوطه به تفسیر قرآن می باشد. مسلما هر دو جریان ناشی از موضع گیریهای سیاسی آن روزگار می باشد که تاثیر ژرف در تشکیل این دو جریان داشته است. در مورد اسرائیلیات با احادیث موضوعه نام یک عالم یهودی را به وضوح می توان در صفحات تاریخ اسلامی یافت که حتی گرویدن وی به اسلام در تاریخ، محل اختلاف بوده است و نقش وی در تزریق این احادیث جعلی در تفسیر قرآن و نقل اسرائیلیات در هاله ای از ابهام است نام این عالم یهودی کعب الاحبار است. از آنجا که کعب الاحبار در عصر اول و مهم تاریخ اسلام می زیسته است از شهرت خاصی (در روایت احادیث) برخوردار شده است و از آنجا که مورد استقبال و پذیرش برخی از خلفا قرار گرفت و زمینه حضور وی در مجالس و بحث و گفتگوهایشان برای وی مهیا شد حتی در بین مسلمانان از جایگاه والائی برخوردار شد و جزء راویان مطرحی گشت که دیگران از او نقل حدیث می کردند و از آنها نقل حدیث می کرد و بدین وسیله نام وی تحت همین عنوان در تاریخ اسلام ثبت شد. با توجه به خطرات این اسرائیلیات و نقش آن در تحریف عقاید اسلامی ضرورت دارد که در بررسی نحوه نفوذ این احادیث جعلی به حریم روایات تفسیری قرآن کریم، توجه خاصی را به شخصیتهای مشکوک برخی از راویان حدیث مبذول داشت و در مورد آنها دقت و تحقیق و بررسی لازم را بنمائیم. بدون شک شناخت این راویان مشکوک نقش بسزایی در زودن احادیث و روایات جعلی و موضوعه از احادیث و متون اسلامی به خصوص احادیث متعلق به تفسیر قرآن خواهد داشت با توجه به اینکه نقش تخریبی این روایات در عقاید اسلامی واضح و مبرهن است.