جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه در پی معرفی فیلون اسکندرانی، یکی از بزرگترین‏ فیلسوفان، متکلمان و عارفان یهودی قرن اول میلادی است که علی رغم تأثیر شگرفی که آرائش بر فیلسوفان بعدی به‌ویژه فیلسوفان مسلمان داشته است، آن‌چنان‌که شایسته است شناخته شده نیست. او اولین کسی بود که در نظام فکری‌ـ‌ فلسفی‌اش در پی تلفیق و وفق دادن فلسفه با دین برآمد. در این رساله نظریات فیلون درباره خدا، انسان و نسبت میان آن دو، در کنار آراء ملاصدرا درباره موضوعات مذکور بیان شده است؛ چراکه با وجود تفاوت آنان به لحاظ دینی و فاصله تاریخی بسیاری که بینشان هست، شباهت‌های فراوانی بین آراء و عناصر تشکیل دهنده نظام فکری و فلسفیشان ملاحظه می‌شود. آراء فکری و فلسفی فیلون و ملاصدرا تلفیقی از عقل، وحی و عرفان است و نظریاتشان درباره مسئله خدا، انسان و نسبت میان آن دو که از موضوعات بسیار مهم و اساسی هر نظام فلسفی می‌باشد، وجوه اشتراک بسیاری دارد. چنان‌که هر دو با اندکی تفاوت در تبیین مفهوم خدا، میان تشبیه و تنزیه جمع می‌کنند و انسان را موجودی می‌دانند که شبیه خداست و مهم‌ترین جزء وجودیش همانا عقل او است. همچنین آنان انسان را اشرف مخلوقات و خلیفه خدا بر روی زمین برمی شمارند.این پایان نامه شامل سه بخش است. بخش نخست به بیان دیدگاه‌های فیلون اختصاص دارد که خود مشتمل بر سه فصل است، فصل اول خدا از دیدگاه فیلون، فصل دوم انسان و در فصل سوم هم نسبت میان خدا وانسان از دیدگاه فیلون مطرح می‌شود. در بخش دوم نیز تلقی ملاصدرا از موضوعات مذکور بیان می‌گردد. در بخش سوم نیز یک جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از دو بخش گذشته ارائه شده است ، در این بخش وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌های دو اندیشمند درباره موضوع مورد نظر، مورد اشاره قرار گرفته است و در حقیقت این بخش حاوی گزارشی از وجوه اشتراک و افتراق نظریات فیلون و ملاصدرا می‌باشد.

نوشتار حاضر "شناخت خدا و صفاتش " را در آثار غزالی جستجو می‌کند و عهده‌دار بررسی اندیشه‌های این اندیشه‌ور بزرگ در زمینه خداشناسی است . این جستار کوتاه پس از گذر از مقدمات لازم، براهین اثبات وجود خدا و دلایل و راههای اثبات یگانگی حضرت حق را مورد بررسی قرار داده و به تحلیل اندیشه‌های غزالی در این باب پرداخته است . همچنین در این مقاله نوع نگرش غزالی به صفات حق‌تعالی و مشرب او در اثبات این صفات مورد تحلیل قرار گرفته و حتی‌المقدور اختلافهای موجود در مباحث فوق ریشه‌یابی شده است . نظر به اینکه غزالی از شاخص‌ترین چهره‌های کلام اشعری است و نیز با توجه به اینکه مهمترین نزاع‌های علمی با فلاسفه و معتزله بوسیله او انجام گرفته است ، بررسی نظراتش علاوه بر شناساندن آراء شخصی او آراء متکلمین را در برابر فلاسفه و افکار اشاعره را در مقابل معتزله می‌شناساند و بدین وسیله عملا مبانی نظرات علمی و یا تعصب‌های مذهبی و فرقه‌ای را نیز در لابلای بحثها تبیین می‌کند. گرایشهای عرفانی این متکلم برجسته و رویکرد عمیق او به خداشناسی قلبی در کنار سنگین‌ترین مباحث نظری، این رساله را وادار کرده تا در ضمن بررسی مبانی نظری و استدلالهای عقلی او، از توجه به خداشناسی عملی و "راه دل" نیز غفلت ورزد و لذا می‌توان گفت آشنایی اجمالی با شیوه خداشناسی و عرفا نیز عملا جزء دستاوردهای این گزارش قرار گرفته است . گرچه رسالت این رساله "نقد" آراء ابوحامد را در بر نمی‌گیرد ولی حالت ستیهندگی افکار و نظرات او خود به خود گزارشگر را گاهی از مقام گردآوری به صحنه داوری کشانیده است .

دستیابی به تربیت، ازدغدغه‌های اصلی هر نظام آموزشی است. ازمسائل مهم نابسامانی وعدم پیشرفت کشورها، موضوع تعلیم وتربیت است. در دیوان شعرمنسوب به حضرت علی(ع) ،مواردی ملاحظه می‏شود که مربی می تواند، انجام آن ها را درتمام لحظات آموزشی و تربیتی و در میدان عمل به کار برد. محقق ،دراین تحقیق ،در تلاش است تا به بررسیمسائل هستی؛ یعنی ویژگی های خدا، انسان ، دنیا ومرگ واستلزامات تربیتی آنهادردیوان منسوب به امام علی(ع)بپردازد. جمع آوری اطلاعات، مبتنی برروش کتابخانه ای بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ،می توان با توجه بهصفات خداوند ویژگیهای انسان ،دنیا ومرگ ،استلزامات تربیتی آنها را استنتاج نمود. و به هدایت وشکوفاسازی همه ارزش‏ها و ابعاد وجودی ‏اش به طور هماهنگ ودر مسیر صحیح خودپرداخت . در این راستا، درسی به عنواندیوان شعرامام علی علیه السّلام به زبان ساده و به فراخور پایه‌های مختلف تحصیلی و با استفاده از تکنیک‌های آموزشی و تربیتی جدید، در مدارس، دانشگاه‌ها و در حوزه‌های علمیه موجّه جلوه می کند.

یکی از مباحث مهم فلسفه دین معاصر غربی، سرمدیت خداوند و چگونگی ارتباط او با جهان زمان‌مند می‌باشد. تا پیش از قرن اخیر، عمده گرایش اندیشمندان خداباور توحیدی به بی‌زمانی خداوند بود، اما امروزه زمان‌مندی خداوند به خاطر هم‌خوانی با کتاب مقدس پیروان بیشتری دارد. البته در مقابل نقدهای این گروه بر بی‌زمانی، برخی متفکرین تقریرهای جدید از دیدگاه سنتی مانند سرمدیت استمراری، شبه زمان‌مند و نگرش غیر استمراری به آن را مطرح کرده‌اند. دسته‌ای نیز نگاهی جامع‌گونه به این مسئله دارند و با تفسیر خاص خویش خداوند را هم بی‌زمان و هم زمان‌مند قلمداد می‌کنند. در هر حال، نقطه مشترک همه این گرایش‌ها، مبنا بودن ماهیت ایستایی-پویایی زمان برای آن‌ها است که در بیان نگرش‌ها از ویژگی‌های این دوجنبه زمان استفاده کرده‌اند. البته نباید از نقش فیزیک نوین در این نظریات غافل بود. مهم‌ترین ادله پیروان فرازمانی، کمال وجودی خداوند، مخلوق بودن زمان و رفع شدن چالش علم پیشین الهی و اختیار انسان می‌باشد. علم خداوند به زمان حال و فاعلیت او در جهان نیز، دلایل گرایش به زمان‌مندی هستند و مورد تأیید نظریه‌های جامع هم می‌باشند. البته جامع‌گراها تفسیر و یا نحوه‌ای خاص از بی‌زمانی را نیز به خداوند نسبت می‌دهند. اگر براساس فلسفه اسلامی به مسئله بنگریم، خداوند، بی‌زمان و سرمدیت وصفی عدمی است که از مقایسه او با جهان زمان‌مند انتزاع می‌شود. در فلسفه اسلامی، جهانِ مادی -و زمان به عنوان بخشی از آن-، قدیم است. وجود زمان با حرکت و تغییر گره خورده که البته در این تغییر، ثبات دارد. ولی ذات خداوند ثابت است و در هرگونه تفسیر و تعبیر از ذات او باید تغییرناپذیری او را ملاحظه کرد. یکی از این ملاحظات تفکیک میان ذات و فعل و صفات مربوط به آن‌ها است. هر گونه تغییر و تحولی، منسوب به مقام فعل او می‌شود، در عین اینکه ذات او سرمدی باقی می‌ماند.

رساله ی حاضر، در باب تصویر خدا در قرآن و تورات است. که طی چهار بخش با عناوین: مدلهای خداباوری, تصویر خدا در قرآن, تصویر خدا در تورات, مقایسه ای میان تصویر خدا در قرآن وتورات می باشد.ازآغاز وجود بشر تا به حال انسان همواره در وجود خداوند واوصاف او به تف ّ کر می پرداخته است.وهمین امر موجب شده که, نگرش و تصویر های زیادی در ذهن بشر به وجود بیاید. در میان اکثر اقوام, اسطوره های مختلفی درباره ی خدایان رواج داشته است و این اسطوره ها در قالب اشیاء بوجود آمده.مثلاً: انسان های اولیه به موجودی بنام "مانا" اعتقاد داشته اند وآن را می پرستیدند که این خود از سنخ طبیعت بوده است.یا مدل های زیادی از خداوند بوجود آمده است. مثلاً:خدای صنعتگر, خدای مادر , خدای انسان گونه.اما از نظر قرآن کریم, رحمت خداوند برغضبش سبقت می گیرد و جنبهی رحمانیت غالب است. حّتی آن جایی که خداوند از عذاب سخن به میان می آورد بلافاصله در مورد رحمانیت و بخشندگی سخن می گوید وبندگان را به سمت خود فرا می خواند. در قرآن تصویر خدای رحمان و رحیم تصویر اصلی است. مثلاً: خداوند می فرماید:رحمت من به وسعت عالم است , یا رحمتم بر غضبم سبقت می گیرد.در تورات کنونی خصوصاً در بخش هایی که در متن آن تحریف و تغییر وارد شده ، عموماً از خداوند با اوصاف انسانی یاد شده و یا متن گفتار او در حد سخنان افراد بشر تنزّل داده شده است. مثلاً: برای خداوند اعضاء انسانی، مانند دست، پا و تکّلم و... قائلشده اند. اما در قسمت های دیگری که در آن تحریف وارد نشده است، خداوند با صفات و گفتار حقیقی که به ذات باری تعالی مرتبط است توصیف گردیده است. مثلاً: وحدانیت خداوند، قدرت مطلق او، علم نامتناهی و... که خدا به آن خوانده شده است.

شناخت عقلی بنابر آن‌که شناختی حصولی و بر پایه ی مفاهیم است ، با محدودیت‌هایی در شناخت خداوند روبه‌روست. برخی مکاتب ( شهود گرایان ، نص گرایان و برخی تجربه گرایان دینی ) با تکیه بر این محدودیت‌ها به انکار شناخت عقلی از خدا روی آورده‌اند. در پژوهش حاضر با نقد این گونه دیدگاه‌ها ، این نتیجه اخذ می شود که علیرغم دشواری دستیابی به شناخت عقلی صحیح از خداوند ، امکان رسیدن به برخی شناخت ها در این زمینه فراهم است .در زمینه شناخت ذات الهی با انتقاد از دیدگاه افراطی اکتناه ذات ، این نظریه تایید می گردد که انسان قادر است برخی مفاهیم را که از جهاتی بر ذات خدا صادق اند ، تعقّل نماید . مفاهیمی چون وحدت ذات ، بساطت ذات ، وجوب وجود و ...در زمینه صفات الهی نیز ابتدا به ترسیم رابطه ذات و صفات پرداخته و با انتقاد از نظریه‌ی نفی صفات بر ذات ، نظریه عینیّت توضیح داده شده است . در ادامه بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره فهم عقل از معانی اسماء الهی مورد توجه قرار گرفته است: نظریه تنزیه محض که به دو صورت دیدگاه تفویضی و الهیات سلبی نمود یافته است ، باب عقل را در فهم معانی صفات مسدود دانسته و با توجه به مبانی نادرست قائلین ، مطرود است . دیدگاه تشبیهی که توسط برخی اخباریّون ارائه شده ، نیز از منظر نقل و آموزه‌های عقل نادرست است . لذا نظریه‌ی نهایی که جمع بین تشبیه و تنزیه است مورد توجه قرار می گیرد .طبق این دیدگاه ، عقل می بایست از یک سو مفاهیم مستعمَل در زبان بشری را برای فهم معانی صفات اخذ نماید و از سوی دیگر مصداق آن مفاهیم را بسیار عالی‌تر از حدّ فهم انسانی لحاظ نماید.

پژوهش حاضر با عنوان «سیمای خدا در مثنوی» به بررسی و معرفی اسما و صفات خداوند در اثر سترگ مولانا جلال‌الدین محمد بلخی می‌پردازد، که در یک بخش اصلی، با مقدماتی در ابتدا و دو پیوست در انتهای کار تنظیم شده است. مقدمات پژوهش به مباحث نظری مربوط به اسماء و صفات از منظر مولانا در مثنوی اختصاص یافته، و بخش عمده تحقیق با عنوان «اسماء و صفات خداوند در مثنوی»، توضیح و شرح و تبیین اسماء و صفات الهی در مثنوی است که با استفاده از قرآن، ادعیه و آرای صاحب‌نظران تدوین شده است. پیوست‌های پژوهش نیز به اسامی کم‌کاربرد و اسماء و اوصاف الهی با کاربرد خاص مولانا اختصاص دارد. نگارنده در پژوهش حاضر اساس و مبنای دسته‌بندی اسماء را بر نود و نه اسمی قرار داده که به وسیله شیعه و اهل سنت از پیامبر(ص) روایت شده است. این پایان‌نامه نشان می‌دهد که مثنوی یک خدانامه است چرا که مولانا در این کتاب خداوند را هم بسیار یاد کرده و هم به نام‌ها و اوصاف گوناگون و متنوعی(از اسمای مروی از پیامبر(ص) گرفته تا نام‌های موجود در ادعیه و یا نام‌هایی که کاربرد آن‌ها مخصوص خود اوست) خوانده است. مولانا هستی را مظاهر و تجلیات خداوند و یاد و نام او می‌داند و اسماء و صفات خداوند را با ذات او یگانه می‌شمارد، در نگاه او ، وصف و درک حقیقت اسماء و صفات الهی نیز با شناخت ذات خداوند برابری می‌کند. او ابزارهای حسی و عقل را برای درک حقیقت کافی نمی‌داند.از نظر مولانا تهذیب درون و متخلق شدن به حقیقت اسماء و صفات الهی می‌تواند راه‌گشای سالکان در کسب معرفت و رسیدن به حقیقت و فنای در او باشد. مولانا با توصیف و تعریف چند جانبه اسماء و صفات خداوند در مثنوی به تبیین و معرفی زیبا و ظریفی از سیمای خداوند پرداخته است.

به یقین می‌توان گفت تصور خدا و الوهیت هیچ گاه از ذهن بشر دور نبوده است؛ زیرا انسان موجودی الهی و آفریده بر مثال خدایی است. در این پایان نامه تصور خدا با رویکردی تطبیقی مورد بحث قرار گرفته است،یعنی تصور از ذات و صفات خدا، از دو منظر و نگرش مختلف مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است، از یک طرف دیدگاه دکارت فیلسوف فرانسوی را داریم و از طرف دیگر دیدگاه ملاصدرا فیلسوف مسلمان. تصور این دو از خداوند دارای اشتراکات و اختلافاتی است که از مبانی مختلفِ فلسفی این دو، ناشی می‌شود. ملاصدرا با رویکردی وجودشناختی، خداوند را وجود محضی می‌داند که احاطه قیومی بر همه موجودات دارد و همه موجودات نمود و ظهور او هستند. تصور ملاصدرا از خداوند، بر اساس وجود و وجوب شکل می‌گیرد، تا آنجا که خداوند را واجب الوجود می‌خواند و معتقد به صفات ایجابی و سلبی در خداوند می‌شود؛ به گونه‌ای که این صفات، عین ذات خداوند هستند. امادکارت در تصورش از خداوند، با رویکردی معرفت‌شناختی نسبت به خدا، او را کمال مطلق همراه با دو ویژگی جوهریت و عدم تناهی می‌داند. در واقع دکارت مفهوم خدا را مفهومی ایجابی و فطری می‌داند که بالقوه پیش از تجربه در ذهن وجود دارد و بعد از پیدایش زمینه تجربی به مرحله ظهور و فعلیت می‌رسد.

یکی از راه هایی که می توان از طریق آن به شناختی صحیح - هر چند نسبی - از خداوند دست یافت قرآن است ؛ چراکه این خودِ خداوند است که از طریق صفاتش به معرفی خود در این کتاب مقدس می پردازد. به همین دلیل ارائه ی ترجمه ای غلط ازاین صفات می تواند تصوری نادرست و مبهم از خداوند در ذهن خواننده ایجاد کند واین نکته ای است که گاه از سوی برخی مترجمان همچون م.حمیدالله مورد غفلت واقع شده ، به عنوان مثال وی صفت " المُتَکَبِر" را" خودخواه " ترجمه نموده است و به کار بردن این صفت در خور ذات احدیت نیست.در این پایان نامه که در سه فصل تنظیم شده، ابتدا به بیان کلیاتی از ترجمه پرداخته ، سپس در فصل دوم به دشواری های ترجمه قرآن اشاره و در نهایت، در فصل آخرحدود بیست صفت الهی را مطرح نموده و به بررسی ریشه شناختی ، تفسیر و ترجمه آن ها مبادرت نموده ایم.

قرآن کریم در آیات متعدّدی به صراحت بیان داشته که همه‌ی اسماء الحسنی تنها مخصوص ذات حق است از آن جهت که غیر او هیچ موجودی از موجودات نمی‌تواند دارای کمالی مطلق باشد. خداوند از طریق ذکر این اسماء نیکو، شناخت ذات وصف ناپذیرش را برای انسان‌ها میسّر می‌سازد. عرفا و حکما، آدم را به اعتبار آنکه همه‌ی اسماء را از خداوند آموخت، آیینه‌ی وجود حق و تجلّی اسماء و صفات او می‌شمارند. بنابراین وجود آدم، صورت مجمل عالم و هدف غایی نظام هستی است چرا که با آفرینش او اراده‌ی پروردگار به ایجاد موجودی که نمودگاه کمالات الهی باشد تحقّق یافته است. در داستان آدم آنچه بیش از هر چیز دیگر اهمّیّت دارد، دو مسأله است: 1- برگزیده شدن آدم به عنوان جانشین خداوند 2- تعلیم اسماء به آدم جهت شایستگی آدم برای خلافت الهی و برتری او نسبت به فرشتگان. مقصود از تعلیم اسماء از این حیث بوده که خداوند انسان را از قوا و حواسّ مختلف خلق کرده تا از طریق آن‌ها مستعد و مهیّا برای شناسایی حقیقت اشیاء و خواص آن‌ها گردد و نحوه‌ی فراگیری و معرفت حقیقی به این علم را از طریق الهام فطری در درون انسان به ودیعه گذارده تا هر انسانی به قدر ظرفیّت وجودی خود از آن بهره مند گردد. بانو امین در معنای اسماء تعلیم داده شده به آدم دو احتمال را پذیرفته است: 1- اسماء نام ملائکه باشد به اعتبار انواع و اشخاص آنها 2- اسم، لفظی دال بر معنا و غیرمقیّد به زمان‌های سه گانه است.اسماء الهی به حسب ازدواج آن‌ها با یکدیگر و توالدی که از این حیث حاصل می‌شود، غیر محصور و بی نهایت است. گرچه برخی آن‌ها را از حیث اصول و امّهات محصور دانسته اند. در این پایان نامه اسماء شش گانه «رحمان»، «رحیم»، «غفور»، «شکور»، «رزّاق» و «ودود» مورد بررسی قرار گرفته است. مخزن العرفان تفسیری ترتیبی، جامع و عصری است که با صبغه‌ی عرفانی تألیف شده است. از منظر بانو امین تجلّی اسماء الحسنای الهی ذیل آیات متناسب با مضمون و هدف آن‌هاست. این تناسب گاه ظاهر و صریح و گاه غیرصریح و باطنی است. ایمان به وحیانیت قرآن؛ تصدیق مصونیت قرآن از تحریف؛ معجزه دانستن قرآن؛ تأکید بر تفسیرپذیری قرآن و تأیید حجّیت ظواهر قرآن از مبانی عام تفسیری مخزن العرفان است. مبانی خاص بانو امین نیز عبارتند از: استناد به روایات؛ بهره گیری از عقل و اجتهاد؛ بهره گیری از دریافت‌های قلبی و شهود عرفانی. ضمن آن که در بهره گیری از دریافت‌ها و الهامات غیبی پیوسته بر چهار بینش: اجتهادی؛ فلسفی- کلامی؛ عرفانی و حدیثی خود متّکی بوده است.