جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر کودکی بنا به سنت الهی ،خدا دوست و پرستنده او آفریده شده است . او به حکم فطرت الهی به خدا گرایش دارد و او را می شناسد.یکی از کارکردهای دین نیز این است که با آموزه های خود کودک را به خدا نزدیک تر کند و این استعداد بالقوه و قابل انعطاف را در درون او شکوفا سازد، تا در نهایت راه سعادت را پیموده و به سر منزل مقصود که همان عبد صالح است، برسد. محقق با علم به این حقایق و با هدف بررسی و تبیین اصول و روشهای پرورش حس خدا دوستی در کودکان مقطع ابتدایی از منظر اسلام،این تحقیق را ارائه می دهد.پژوهشگر با استفاده از روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای ، مفهوم خدا دوستی را از دو منظر، مورد بررسی قرار می دهد. از منظر درونی ، دو مولفه و شاخص اصلی( علم حضوری و گرایش و علاقه فطری به خدا ) مورد بررسی قرار می گیرد. طبق آیات و روایات این دو شاخص در همه انسانها و از جمله کودکان وجود دارد . از منظر بیرونی نیز از دو مولفه ( شناخت صفات خدا و یاد خدا) بحث به میان می آید. این دو عنصر توأمان با هم موجب افزایش علاقه کودک به خدا می شود. با توجه به واقع شدن کودک در دوره عملیات عینی و رشد مذهبی واقع گرا، شناسایی و توجه به صفات خدا از طریق توجه به محسوسات و دریافتهای عقلانی (طبقآموزه های دین اسلام پایگاه تعقل و بصیرت ،قلب است)صورت می گیرد.از جمله منابعی که در معرفی شناخت خدا دخیل هستند،توجه به طبیعت، قصه های قرآنی می باشد. استفاده از استدلال های ساده ، محتوای برنامه درسی و رادیو-تلویزیون ،نیز در حکم ابزار خداشناسی و پرورش حس خدا دوستی در کودکان می باشند. مفهوم خدا دوستی در کودکان مصداقهای گوناگونی دارد ، مانند: کمک به زدوده شدن تفکرات خام و مادی انگارانه در مورد خدا ، حب پیامبر(ص) و اهل بیت (ع)و پیروی از آنها ، تشکر و قدردانی از خدا و متخلق شدن به اخلاق نیکو و صفات خدایی.مفهوم خدا دوستی فطری (درونی) پایه و مبنای خدا دوستی به لحاظ عینی و پدیداری (بیرونی) است و مصادیق خدا دوستی در کودکان نیز با توجه به وجه عینی آن، در نظر گرفته می شوند. بنابراین هر یک مقدمه دیگریست . این موارد،به مثابه ی مواد و برنامه های تربیت دینی کودکان است.اما فضای حاکم بر این برنامه ها را، همان اصول که قواعد و راهنمای عمل هستند، مشخص می کنند. این اصول و متعاقب آن روشهای ذکر شده ، با توجه به تعالیم دین اسلام ، روان شناسی کودک ، فلسفه اسلامی، و نظرات مربیان تعلیم و تربیت طراحی گردیده است .این اصول به دو دسته ،تقسیم می شوند. اصول دسته اول از لحاظ شأن و رتبه در سطح بالاتری هستند که عبارتند از : اصل خداجوئی فطری و اصل استمداد و توکل به خدا. این دو رابطه ی طولی بنده با پروردگار محسوب می شوند. اصول دسته دوم عبارتند از : اصل رحمت و مهرورزی ، اصل زیبایی شناسی ، اصل تربیت فرحناک ،اصل فعالیت متربی ، اصل تدرج و تمکن در تربیت دینی ، اصل جذب و تطابق ، اصل توجه به تجربه های فردی در تربیت دینی که همگی تحت الشعاع این دو اصل هستند و می توانند رابطه وجودی و اُنس انسان (کودک) با پروردگار را تقویت کنند. مربی نیز باید این اصول و روشها را به صورت تلفیقی مدنظر قرار دهد تا نتیجه تربیتی مطلوب حاصل گردد.

در این نوشتار سعی شده با روش تحلیلی توصیفی، ابتدا منظور از عینیت صفات با ذات حق همراه با دلایل، بعد عینیت صفات با ذات حق از نظر قیصریبررسی شود و تفاوت قیصری در این مورد با دیگر عرفا بیان ­گردد و بعد از آن عینیت صفات با ذات از نظر ملاصدرا و تفاوت و اشتراک آن با عرفا از جمله قیصری بررسی شود. قیصری به عینیت صفات و ذات هم در مقام ذات و هم در صقع ربوبی قائل است. تعین اول عرفای دیگر در نزد قیصری همان مقام واحدیت دیگر عرفا است و مقام احدیت همان مقام ذات حق است. صفات در مقام ذات به صورت اطلاقی وحدت دارند که این وحدت به صورت حیثیت اندماجی در نظر گرفته می­شود در مقابل در صقع ربوبی که تجلی مقام ذات است وحدت به نحو حیثیت شأنی که به صورت اضافه اشراقی است، می­باشد نه اضافه مقولی از جنس ماهیت تا تکثر در ذات به وجود آید. فهم این مسأله را می­توان به کمک دستگاه فلسفی ملاصدرا در مورد معقولات ثانی فلسفی کمک گرفت که تکثر معقولات به تکثر متن نمی­انجاند. در این دستگاه فلسفی رابطه ذات با صفاتش مانند رابطه وجود با ماهیت است که وجود تقدم بالحقیقه نسبت به ماهیت، و ماهیت تأخر بالمجاز نسبت به وجود دارد. به عبارت دیگر صفات و شئون حق در مقام فهم تأخر رتبی نسبت به حق­تعالی دارند.

موضوع صفات خبریه و روش صحیح تفسیر آن، از مسائل پرمناقشه در تاریخ مذاهب اسلامی است. برخی از مذاهب منحصراً راه تفویض تمامِ معنا یا تأویل را تجویز کرده­اند و برخی دو راه تفویض و تأویل را توصیه کرده­اند. جریان وهابیت از بدو پیدایش تا کنون مکرراً مذاهب اسلامی را به‌دلیل تجویز هر یک از راه­های تأویل و تفویض به انحراف در فهم و تفسیر این دسته از صفات متهم کرده است و روشی نو در تفسیر این صفات ابداع کرده است. وهابیان با هدف تأصیل و هویت‌بخشی به ایده و روش خود تلاش کرده­اند که سلف و عالمان مبرز متقدم اهل­سنت را هم­نظر و هم­سنگ با خود معرفی کنند. عبارت «الاستواء معلوم، والکیف مجهول» که به مالک بن انس منسوب است، یکی از محوری­ترین دلایل و سخنان مصادره‌شده از سوی وهابیان برای اصالت بخشیدن به این دیدگاه است. این مقاله پس از بررسی صحت و سقم ادعای وهابیان در انتساب عبارت مذکور به مالک بن انس، به این نتیجه رسیده است که اولاً، عبارت «الاستواء معلوم، والکیف مجهول» از مالک بن انس نیست و ثانیاً، اگر دیدگاه مالک بن انس در غیر صفت «استواء» بررسی شود، مشخص خواهد شد که دیدگاه او با وهابیت در تعارض است.

نظریّۀ نفی صفات به طور صریح در روایات اهل‌‌بیتD آمده و مورد پذیرش بیشتر متکلّمان امامیه بوده است. سؤال اینجا است که تاکنون چه اشکالاتی پیرامون این نظریّه مطرح شده و چه پاسخ‌‌هایی در برابر این اشکالات قابل ارائه است. در این نوشتار، اشکالات ذیل، گردآوری و بررسی شده‌‌اند: لزوم خلوّ ذات از اوصاف کمالی، مخالفت با دلایل عقلی، لزوم تعطیل، مجازی شدن استعمال انبوهی از آیات و اخبار، تعارض دیدگاه نفی صفات با آیات و اخبار، مخالفت با آیات صریح قرآن، ابهام در نظریّۀ نفی صفات، مخالفت با قواعد ادبی، توجیه‌‌ناپذیری دعا و ارتباط با خالق. نتیجۀ پژوهش حاضر به اجمال چنین است که آموزۀ نفی صفات نه به خلوّ ذات از کمالات، بلکه به اثبات کمالی بالاتر برای ذات، یعنی استغنای از صفت می‌‌انجامد. اشکالات عقلی به این نظریّه نیز اغلب از فرضیۀ صدور و قاعدۀ سنخیّت میان علّت و معلول سرچشمه می‌‌گیرد که با طرح نظریّۀ توحید و خلقت، این اشکالات منتفی خواهند شد. افتادن در ورطه تعطیل هم چه به معنای تعطیل وجودشناختی باشد یا تعطیل معرفت‌‌شناختی، از لوازم نفی صفات نیست، بلکه این نظریّه خود مسیری روشن برای خروج از حدّ تشبیه و تعطیل است. آیات و اخبار مشتمل بر ذکر صفات الهی به چند صورت با روایات ناظر به نفی صفت قابل‌‌جمع است، با ارائۀ تصویری صحیح از این نظریّه، ابهام و غرابت ادعاشده از سوی برخی اندیشمندان برطرف خواهد شد، مخالفت مفاد این نظریّه با قواعد ادبی در باب مشتق نیز به چند وجه قابل پاسخ است و در نهایت، نفی صفات نه به قطع ارتباط میان خالق و مخلوق، بلکه به تصویری صحیح‌‌تر از این ارتباط منتهی می‌‌شود.

پیوستگی و ارتباط عبارات قرآنی از دیرباز مورد توجه عالمان قرار داشته است. این موضوع بیشتر در میان چند آیه و یا سوره مطرح بوده و کمتر به یک آیه به صورت واحد توجه شده است. در بسیاری از آیات، پس از برشمرده شدن افعال الهی، این افعال با اسماء ذات یا اسماء فعل پروردگار که غالبا در انتهای آیه یا آیات در یک سیاق هستند، تبیین و تعلیل شده‌اند و با اوصافی نظیر علیم، حکیم، خبیر، ملک و عزیز بودن پروردگار قرین گشته‌اند. در این مقاله با بهره گیری از منابع تفسیری، تعلیل افعال به اسماء و صفات در آیات قرآن بررسی شده است. این آیات در یک دسته‌بندی کلی، به دو قسم تعلیل به صفات ذات و تعلیل به صفات فعل تقسیم‌بندی می‌شود. با تحلیل نمونه‌های متعدد، روشن شد که تعلیل موجود در آیات پس از ذکر افعال الهی، تبیینی بر آن فعل است؛ که هم مبیّن مفهوم و معنای افعال و هم نشان دهنده مرتبط بودن اسماء و صفات الهی به عنوان فواصل آیه با مفاد آیه یا آیات است.

سعادت، آرزوی دیرینه بشر است که شناخت خداوند برای رسیدن به آن ضروری است. امام علی علیه‌السلام با بیان نفی صفات به شناخت خداوند پرداخته‌است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین این مسأله می‌پردازد که «چه تلازمی میان کمال اخلاص با نفی صفات از حق تعالی وجود دارد»؟ برای تحلیل این مسأله نظرات مختلف در باب صفات الهی، نقد آنها و دیدگاه‌هایی که می‌توانند به‌عنوان مصداق نفی صفات قرار گیرند، معنای اخلاص و رابطه نفی صفات با اخلاص و رابطه توحید در صفات خداوند با وحدت در صفات امام ‌تحلیل می‌شوند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن‌است اخلاص تأویل کلمه طیبه لااله‌الا الله و ناظر به نفی هرگونه حیثیت از حق تعالی و بساطت حقیقی در مصداق و مفهوم صفات اوست که حتی ترکیب از حیثیات ذهنی در مفهوم صفات را نیز نفی می‌کند و عبد مخلَص نیز در اثر اعتقاد حقیقی در صفات کمالی‌اش چون خداوند متعال با حفظ مرتبه امکانی‌اش بسیط‌الحقیقه، و تجلی تمام عیار صفات او می‌گردد و در حدیث شریف سلسله الذهب پیروی از او شرط رسیدن به حقیقت کلمه لااله الا الله معرفی می‌شود.

مؤلف با نقل قول ابن ابي الحديد معتزلي در ديباچه ي شرح نهج البلاغه مبني بر مقدم شدن مفضول بر افضل بنا بر مصالحي از جانب خداوند، يعني تقديم خلفاي ثلاث بر علي عليه السلام به رد اين قول با استناد به آيات و روايات مي پردازد. سپس 169 آيه ي وارده دال بر تفضيل افضل بر فاضل و تفضيل فاضل بر مفضول از جانب خداوند را بر شمرده و بعد از تحرير هفت آيه ي ديگر نيز به آن مي افزايد. [رايانه ملي 1485]