جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آنجا که غایت و نهایت و مقصد همه صوفیان و عارفان از آن همه ورع و زهد و تحمل سختیها، رسیدن به حقیقت مطلقه و ارتباط با مبدا هستی بوده، و تحقق این امر جز از طریق شهود و درون‌بینی و اشراق امکانپذیر نبوده است . در طول قرون گذشته عرفان و تصوف به عنوان شاخه‌ای از معرفت بشری صحنه تعاطی افکار و تعارضهایی بوده است که منجر به پیدایش تعاریف و اصطلاحات گوناگون در این قلمرو گردیده است ، زمینه‌های فکری، مذهبی، فرهنگی، عرفانی و اعتقادی صوفیان مبنی بر پوشیده داشتن افکار و عقاید خود، در پیدایش این اصطلاحات رمزآلود موثر بوده است . تعاریف و اصطلاحاتی که متصوفه در سخنان خود به کار برده‌اند ترجمان احوال و مقامات و مراتب هر یک از آنان می‌باشد، و اگر چه ظاهرا گفته‌های آنها با یکدیگر مغایر و حتی متناقض است ، اصل و پایه اعتقادات آنها یکی است ، و این اختلاف ناشی از دیدگاه آنهاست ، مولوی می‌گوید: "از نظر گاه است که مغز وجود اختلاف مومن و گبر و جهود" (مثنویˆدفتر سوم) در این مجموعه که تحقیقی در زمینه اصطلاحات عرفانی و صوفیانه کتابهای "شرح گلشن راز، کیمیای سعادت ، مرصادالعباد و مصباح الهدایه" می‌باشد: سعی گردیده تا با استخراج کلیه اصطلاحات عرفانی چهار اثر و مقایسه نظریات مولفان آن آثار، دیدگاههای گوناگون آنان در زمینه اصول و مبانی عرفان و تصوف مورد بررسی قرار گیرد.

اهمیت حکمت این است که نفس آدمی را بسوی کمال، مکارم اخلاق و ارزش‏های انسانی هدایت می‏کند. از نقطه نظر فلسفی حکمت یعنی دریافت حقیقت؛ از آن جهت به دریافت حقیقت، حکمت گویند چون استحکام دارد، و پشتوانه اش واقعیت است، برخلاف دریافت‏های غیرمنطبق که استحکام ندارد.هدف از حکمت در شعرنصیحت و پندواندرز می باشدکه حاصل تجربه شخصی و تفکر طولانی در امور زندگی می باشدهر دو شاعر در سرودناشعار حکمی موفق بودهو با توجه به زندگی نامه هر دو شاعر و بیان دیدگاه‏های آن دو، درمی یابیم که ا شعارحکمی متنبّی ریشه در قرآن و حدیث داشته، همچنین ماخذ حکمت متنبّی سفرها تجارب فردی مطالعه در احوال و سرنوشت مردم می‌باشد و صائب نیزبه دلیل آشنایی او با قرآن وحدیث به حکمت واشعار حکمی روی آورد.

دو مفهوم عشق پیش رونده و عقل بازدارنده از جمله موتیوهای مهم ادب عرفانی ماست و ارتباط این دو، نقش مهمی در شکل گیری مکاتب و اندیشه های عرفان اسلامی داشته است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی رابطه میان عشق و عقل، با تکیه بر تمثیلات و دیگر گزاره های متنی موجود در آثار فارسی خواجه احمد غزالی و تمهیدات عین القضات همدانی، به رشته تحلیل در آمده است

شرق‏شناسی مطالعاتی با نظریات و روش‌های اجرایی خاص است که اندیشمندان غربی در مورد موضوعات مختلف کشور‌های شرقی از جمله موضوعاتِ تاریخی، دین‌شناسی، مردم ‏شناسی، زبان شناختی و... انجام می‏دهند. از جمله مباحثی که مستشرقین همواره به آن پرداخته‌اند، تصوّف و عرفان است. متون صوفیانه به لحاظ جنبه‌های هنری – ادبی، بافت سنّت شکنانه که در بعد اندیشگی آن نیز مشهود است و هم به سبب اسلوبِ تساهلی و هرمنوتیکی آن مورد توج? مستشرقین بوده است. از این منظر، تحلیل و شناسایی نوع نگاه این پژوهشگران در مواجهه با متون عرفانی و اساساً شناخت روش علمی آنان اهمیّت دارد. در این حوزه، تحقیقاتِ تطبیقی عرفان با علومی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی، شجره‌شناسی و... موضوعاتی درخورِ پژوهش است. به سبب گستردگی حوزه‌ای که مستشرقین در آن تحقیق کرده‌اند به طور گزینشی به معرّفی پنچ تن از آنان پرداخته‌ام. بررسی و تحلیلِ پژوهش‌هایی که آنه ماری شیمل، فریتس مایر، لئونارد لویزُن، ویلیام چیتیک و هانری کربن در رابطه با عرفان و تصوّف انجام داده‌اند و به زبان فارسی ترجمه شده؛ موضوع پژوهش حاضر است.

این پژوهش به مطالعه‌ی آراء شیخ محمود شبستری (عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم) و تطبیق آن‌ها با نگاره‌های معراج می‌پردازد. اهدافی که در این پژوهش مدنظر بوده‌اند: - تبیین دیدگاه شیخ محمود شبستری در گ‍ل‍ش‍ن‌‌راز، یافتن تأثیر آرای شبستری در نگاره‌های معراج و در نهایت تحلیل تجسمی نگاره‌های معراج با تکیه بر آرای شبستری است. به همین جهت در فصل پایانی به بررسی نگاره‌ها با توجه به آرای شبستری پرداخته شده و تطبیق آراء و نگاره‌ها نشان داده شده است. روش تحقیق: این پایان‌نامه با روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی انجام شده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای بوده است و تعداد نگاره‌های جامعه‌ی آماری، سی نگاره بوده که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند و با کتاب گلشن‌رازِ شیخ محمود شبستری مورد مطالعه‌ی تطبیقی قرار گرفته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که آراء شبستری در نگاره‌های معراج تأثیر داشته و در آن‌ها تجلی یافته است. با توجه به تأثیر مهم عرفان در دربار خصوصاً دوره‌ی تیموری می‌توان به نحوه‌ی این ارتباط و تأثیر پی برد. با توجه به تطابق‌های انجام شده بین آراء شبستری و نگاره‌های جامعه‌ی آماری تقریباً در همه‌ی آن‌ها تطبیق با آراء شبستری دیده می‌شود.

ادبیات ایران‌زمین‌ آنگاه که به قله‌های خود می‌نگرد، شاید بیش از ده نفر را مد نظر خودنداشته باشد. بی‌تردید فردوسی، خیام، عطار، سنایی، مولوی، نظامی، سعدی و حافظ بخشی از این قله‌های بلند پارسی و فرهنگ جهانی‌اند. در این میان، شیخ اجل – سعدی- نظر به مسافرت‌های دور و دراز در مصر، عراق و شام با اندیشه‌های نظریه‌پرداز بزرگ جهان اسلام – امام محمد غزالی – و آثار وی در نهایت نیکویی آشنا می‌شود. و حتی کار به جایی می‌رسد که در نظامیه بغداد کسب ادرار از طریق تدریس کتاب ارزشمند احیاءعلوم‌الدین غزالی می‌نماید. این موضوعمنظر ادبیات تطبیقی فرانسوی تأثیرپذیری مستقیم سعدی از افکار و اندیشه‌های غزالی است. علی‌الخصوص اندیشه‌های اخلاقی و عرفانی در این پایان‌نامه، موضوع تأثیرپذیری شیخ اجل از افکار، آثار، اندیشه-های وی فراخور وقت و حوصله‌ی فراوان می‌باشد. همچنین به تأثیرپذیری سعدی از غزالی در دو اثر جاودانش، یعنی بوستان و گلستان و به موارد فراوانی از این تأثیرپذیری اشاره کرده‌ایم تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

مسئله انسان واسرار وجودی او از جمله مسائلی است که در همه مکاتب بشری والهی به آن توجه شده است و همه مکاتب سعی کرده اند درحد ظرفیت و توانایی خود پرده ای از راز و رمز این معمای هستی ارائه کنند و با معنایی که از آن ارائه می دهند. پایه های مکتب خود را محکم کنند. آموزه های مولانا در مثنوی ومعنوی و آموزه های تائو را می توان نمونه هایی شاخص در فرهنگ و تمدن شرقی به حساب آورد که باز گو کننده ی حقایقی برای تمدن بشری بودند،آموزه هایی که با تعریف رابطه انسان با خود و عالم بیرون از خود و روابط حاکم بر طبیعت و مافوق آن به کلید واژه هایی مشترک اشاره کرده اند و همچنین تاکید هر دو آموزه به منشاء ازلی و مطلق که ریشه در قدرتی فوق قدرت بشری وتفکر در آن را دارد نشان دهندهوجه اشتراک این دو آموزه است . در عرفان و تصوف تمام ادیان و مکاتب، انسان موجودیذومراتب و دارای ساحتهای وجودی مختلف است و اگر چه همه مکاتب بشری تمام سعی و تلاششان به نوعی تامین سعادت انسان و الیتام دردها ورنج های او می باشد اما در مقام عمل گاهی به جنبه های دینوی و بشری او اهمیت بیشتری دادهمی شود. و باید با تفکیکُ خود حقیقی و خود مجازی انسان و شناخت آثار زیانبار غفلت انسان از ساحت های الهی خویش، موانعی را که باعث این غفلت و دوری انسان از گوهر حقیقی خود است از میان برداشت که در اکثر این مکاتب فلسفی ، صرف نظر از پاره ای اختلاف ها در یک اصل کلی ،با هم اشتراک دارند که حقیقت آنها به یک واحد صادر می شود. امروزه مطالعات تطبیقی راه گشای درک بهتری از آموزه های معنوی و باورها و اعتقادات مذهبی ادیان در ادوار مختلف می باشد. گاهی این مطالعات با گشودندنیای جدیدی از تعالی روحی و معنوی انسان شناختی، دیدگاه تازه ای نسبت به مسائل قبلی به ما می دهند. همچنین به کمک مطالعات تطبیقی می توان نشان داد که چطور این مکاتب فلسفی از یکدیگر تاثیر پذیرفته اند و این امر چه تاثیر و تغییری در روند تعالی و رشد معنوی انسان در ادیان مربوطه به خود ایجاد کرده است. ومطالعه و مقایسه ی تطبیقی این آموزه ها نتیجه جالبی از تداخل اندیشه های آسمانی و ماورائی آن ها است. رساله ی پیش رو به موارد مشابه از این افکارعارفانه پرداخته است.

در این تحقیق سعی شده است تا در چارچوب معنی‌شناسی شناختی به تبیین استعاره‌های مفهومی در شماری از غزلیات حافظ و مولوی پرداخته شود. تفاوتی که در عرفان حافظی و عرفان مولوی وجود دارد موجب شده است که بسیاری گمان برند که حافظ عارف نبوده است و از دیگر سو اعتقاد برخی دیگر بر آن است که او یک عارف کامل است. از سوی دیگر در عرفان مولوی چنین شک و شبهه‌ای وجود ندارد. در این پژوهش سعی شده است تا بر پایه‌ی استعاره‌های مفهومی که تصور می‌رود نشانگر نه زبان که اندیشه‌ی گوینده است، راهی به تصورات این دو شاعر با بررسی غزلیات آنان بیابیم .

وحدت وجود را می توان يكي از مهمترین ايده ها در اکثر مکاتب عرفانی دانست. البته مکاتب گوناگون عرفانی، در نوع جهان بینی و دستور العمل های مربوط به سیر و سلوک، تفاوت هایی با یکدیگر دارند، اما این ایده، فصل مشترك اغلب آنها است. توجیه منطقی و عقلانی این امر با مشکلاتي همراه است. در این تحقيق به تبيين وحدت وجود و بررسي هماهنگي آن با يكي از ديدگاه هاي علمي متداول پرداخته شده است. و در نهایت به بررسی اهداف تربیتی از منظر وحدت گرایانه علمی و عرفانی پرداخته شده است.روش مورد استفاده در اين پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي است. تحليلي به اين صورت كه در آن بعد از بيان يك فرض يا بيان كلي سعي مي شود با كمك داده ها و اطلاعات مورد قبول موجود آن فرض مورد بررسي يا تاييد قرار گيرد. براي روشن شدن موضوع سعي شده است با وارد كردن داده ها در قالب يك چهار چوب روشن، از آن داده ها استنتاج منسجم و مطمئن تري به دست آيد. نتایج پژوهش نشان داد که در ديدگاه مشترك عرفا و فيزيك دانان، مبناي اين جهان موجودي غير عيني و هوشمند است. جلوه ها و نمودهای هستی یگانه است يا جهان یک شبکه واحد و پیچیدة ارتباطی است که بین اجزای آن ارتباط و همبستگی وجود دارد. تمام اشیاء به موجب قوانین طبیعت نامتناهی او پدیدارند؛ يا هیچ جرمی معدوم نمی شود و هیچ جرمی نیز از عدم (نیستی) به وجود نمی آید. اهداف تربيتي مبتني بر اين مباني عبارتند از :1)

ازدغدغه های فرهنگی و فکری کشور ما در سالهای اخیر، موضوعی است به نام عرفانهای نوظهور، (هر چند در ایران ظهوری به این گستردگی یافته است و نو نامیده می شود) که رواج قابل توجهی به خصوص در نسل جوان داشته است. و از جمله موضوعاتی که به ویژه در نسل جوان مورد استقبال واقع شده است بحث عشق می باشد. با توجه به کم کاری و بی توجهی که نسبت به این موضوع در مقام تبیین و تفسیر دقیق آن از دیدگاهفلسفه اسلامی شده است مباحثاین عرفانهای نوظهور به خصوص مبحث عشق، در جامعه به عنوان مطالب و مفاهیم بسیار زیبا و جدید و قابل استفاده، طرح می شود و از طرفی طرح بحثهای انحرافی و مبانی فکری غلط در لابه لای بعضی از این کلمات به ظاهر درست و بعضا برگرفته شده از متون فلسفی و دینی ما موجب گرایش به این مکاتب شده است.از دیگر عوامل کثرت توجه به این امور شاید معرفی غلط و بعضا نقد متعصبانه و ناصحیح و غیرعالمانهاین کتب و جریانات می باشد که تأثیر به سزایی در ترویج این عرفانهای نوظور دارد. و از طرفی هم متاسفانه توجهی نداریم به سرعت رشد تبادل اطلاعات و اخبار و افکار، و اکثرا در پی دور نگه داشتن مردم از این افکار وآراء می باشیم که باید قبول کنیم که چه بخواهیم یا نخواهیم این افکار در جلوی چشم و ذهن ما قرار می گیرد و باید طوری زمینه و بستر رشد فکری جامعه را بالا ببریم که از این نوع خطرات مصون باشیم.برای ترسیم یک مسیر صحیح و تبیین نزدیک به واقع مفهوم عشق به بررسی نظریات دو نمونه از افرادی که راجع به این موضوع سخن گفته اند مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی به بیان نظریات شخصیتی همچون مولوی که در جهان اسلام به شعر و عرفان شناخته شده، و از سویی به بررسی دیدگاه های راجنیش پرداخته شده است؛ که در این سال ها با تعداد زیادی از ترجمه آثار ایشان در ایران مواجه هستیم.که البته سخنان ایشان بیشتر بیان نظریات مکاتب هندی در این مقوله می باشد. از آن رو که بیشترین وجه اختلاف در بحث عشق مجازی می باشد و اکثر انحرافات نیز در همین حیطه است، به این موضوع کمی بیشتر توجه شده است. ان شاء الله برآنیم که با معرفی صحیح این جریان به خصوص افکار راجنیش (اوشو)، در مقام روشنگری غیرمتعصبانه و در حد توان عالمانه باشیم؛ تا مقدمه ای باشد برای مصون نگه داشتن افکار اجتماعی از التقاط های فکری و عقیدتی.