جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث درباره مواجهه اندیشمندان و صاحب‌نظران مسلمان با گفتمان‌های رقیب انقلاب اسلامی همچون: لیبرالیسم و مارکسیسم از مباحث مهم تاریخ معاصرایران و جهان اسلام می‌باشد. علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره) از جمله متفکران جامع و برجسته معاصر جهان اسلام است که می‌توان مواجهه ایشان با گفتمان‌های رقیب انقلاب اسلامی را در دو حوزه «عمل و نظر» کشف و ارائه نمود. تحقیق حاضر براساس روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر داده‌های کتابخانه‌ای و با توجه به مبانی نظری (هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی) علامه طباطبایی؛ مواجهه ایشان را در دو حوزه «عمل و نظر»کشف و تبیین می‌نماید. بر اساس یافته‌های این تحقیق علامه طباطبایی با دارا بودن دو مؤلفه: الف) آگاهی لازم و کافی به آرا و نظریه‌ها و طرح شبهات و سؤالات بنیادی از سوی گفتمان‌های نوپدید. ب) برخورداری از سرمایه و پشتوانه سترگ و کارآمد علمی از محتوا و ابعاد مختلف مبنایی و قواعد معرفتی اسلام در عرصه مواجهه نظری با گفتمان‌های رقیب انقلاب اسلامی؛ به مواجهه پرداختند. وجود این دو مؤلفه در کنار هم در نزد علامه توانست منشأ ارائه اندیشه و گفتمان جدید و توانمند و راه‌گشای «عقلانی ـ وحیانی» در مقابل گفتمان وارداتی شود تا در کنار مقابله با تزلزل پایه‌های اندیشه دینی در جامعه، خود منبع و منشأ ارائه الگوهای ترویج اندیشه دینی در سطوح جامعه باشد. این مهم، رهاورد جهاد علمی و معنوی علامه طباطبایی بود که نه تنها در مقام نظر و اندیشه فردی، بلکه در صحنه‌های فکری ـ فرهنگی جامعه به ویژه در ابعاد مختلف انقلاب اسلامی ایران، نقشی مبنایی و کانونی ایفا کرد. و توانست پشتوانه و زیر ساخت فکری یک نهضت بزرگی را در کنار اندیشه‌های امام خمینی(ره) به وجود آورد. همچنین، براساس یافته‌های این تحقیق علامه طباطبایی در مواجهه با گفتمان‌های رقیب در حوزه «عمل» نیز ورود کرده و با تشکیل حلقات فکری همچون: «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، «مرجعیت و زعامت»، «هانری کربن»، «تفسیر المیزان» و «پژوهش و نویسندگی»؛ و تبیین ابعاد اجتماعی و سیاسی اسلام در آن حلقات و تربیت شاگردانی همچون شهید مطهری به مواجهه عملی باگفتمان‌های رقیب انقلاب اسلامی پرداخته است.

مهم‌ترین آموزه‌های اجتماعی قرآن کریم تأکید بر «انفاق و کمک به محرومان جامعه» است که از ارکان عملی ایمان و تقوا به­شمار می‌آید. و آثار فراوانی در سعادت  فرد و جامعه دارد.  با توجه به گستردگی دایره ی انفاق (1- انفاق‌های واجب ( خمس، زکات، کفاره‌ها، مهریه، نفقه) و انفاق‌های مستحب ( صدقه، قربانی، اطعام، نذر، وقف، ارث) و نقش تربیتی انفاق در افراد و جامعه  در این تحقیق سعی شده است از منظر  علامه طباطبایی(ره) در «تفسیر المیزان»، با روش، توصیفی - تحلیلی  به ابعاد تربیتی انفاق پرداخته شود ، و نتایج حاصل بر این رسید که :  انفاق نشانه ای از ایمان وصبر و نوعی جهاد با مال و نفس است و  روح انسان را از رذایل اخلاقی مانند: بخل، حسد، حرص و آز پاک می‌کند و روحیه بذل و بخشش، عطوفت و مهربانی را در وجود او پرورش می‌دهد و از او انسانی مطیع و معتقد در برابر دستورات الهی می‌سازد.   در ۱۴ آیه از قرآن  منبع  انفاق ،  رزق الهی معرفی شده لذا  انفاق تنها جنبه مالی ندارد و بعد معنوی هم دارد مانند نشر علم و معارف و حقایق و دانش و حفظ آبرو )  وخداوند با تشریع   انفاق   می‌خواهد بندگان را از دنیاطلبی و هواهای نفسانی دور کرده و آنها را به کسب فضایل و کمالات ترغیب و تشویق نماید و انسان در مرور زمان با این‌گونه تمرین‌ها بتواند به خودسازی، اطاعت و بندگی اله بپردازد .و در تربیت معرفتی انسان ها  نقش بسزایی دارد از جمله (  پرورش روحیه ی سخاوت، پرورش روحیه قناعت، پرورش روحیه ی توکل، آموزش کسب رضایت الهی،  آموزش نیکوکاری وترجیح دیگران بر خود و آموزش قدم‌نهادن در راه فلاح و رستگاری و آموزش توجه به پاداش دنیوی و اخروی انفاق )  و در تربیت عملی انسان ها نیز نقش به سزایی دارد از جمله: (پاکسازی نفس ، اهمیت دادن به نماز خواندن در کنار انفاق ، استمرار داشتن در انفاق و کارهای نیک، ملکه شدن ونهادینه شدن کارهای خیر در نفس ، اصلاح روابط اجتماعی ، از بین رفتن فقر در جامعه ، کم شدن فساد و بزهکاری ،  ایجاد رفاه نسبی است و کم شدن فاصله طبقاتی ) و نقش انفاق در تربیت جامعه از منظر تفسیر المیزان عبارتند از  1- روابط دینی : تقوا محوری، اصلاح روابط بین مردم، 2- روابط سیاسی: وحدت و همدلی؛ اخوت و برادری،  3- روابط اقتصادی : تعاون و همکاری  و کم شدن فساد و بزهکاری.

جنبش‌های تجدید حیات طلبانه در جهان اسلام، از کشورهای عربی و با ندای سید جمال الدین اسدآبادی آغاز شد و رفته رفته به ایران و کشورهای همجوار رسید. جریانی از اصلاح طلبی در ایران معاصر شکل گرفت و بر همان اساس آثاری گرانبها در حوزه های مختلف و از جمله تفسیر قرآن به چاپ رسید که انگیزهای برای حرکت‌های بعدی شد. «المیزان فی تفسیر القرآن»، یکی از آثار تفسیری دوره معاصر است که هم به جهت روش و هم رویکرد در ترازی بالاتر از همتایان خود قرار میگیرد. یکی از شاخصههای این تفسیر که پژوهش حاضر در پی آنست، بعد اجتماعی المیزان است.این پژوهش به این مسأله پاسخ می دهد که چه تحولات اجتماعی در تدوین المیزان تأثیر داشته است. علامه طباطبایی زمانی به نگارش تفسیر مشغول شد که جهان معاصر، شاهد تقابل اندیشه توحیدی اسلام با مکاتب فکری غرب همچون سوسیالیسم، کمونیسم، لیبرالیسم و... بود. علامه، به جهت آگاه سازی مردم و نیز نشان دادن برتری اندیشه الهی بر اندیشه مادی گرای غربی و تبیین دیدگاه اسلام درباره مسائل روز مثل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی و ملاک های آن، نحوه اجرای قانون در جامعه، جایگاه و حضور زن در اجتماع و... دست به مبارزه ی علمی و تدوین تفسیر المیزان زد. علامه با عرضه ی مشکلات و معضلات جهان معاصر به قرآن، رویکرد جدیدی در تفسیر قرآن ابداع نمود و بین قرآن و واقعیت های سیاسی و اجتماعی تعامل برقرار نمود. مهمترین عوامل اجتماعی تأثیرگذار در تدوین المیزان عبارتند از : عوامل عینی (تحولات و جنبشهای سیاسی و اجتماعی دوران معاصر) و عوامل نظری (تضارب فکری آراء مانند مشروعیت حکومت دینی و دموکراسی و... )، وجود مکاتب فکری غرب،رویکردها و اندیشه های نوآمد متأثر از فلسفه ی غرب،دستاوردهای جدید علمی ،القائات مستشرقان و نهضت بازگشت به قرآن. به اعتقاد نگارنده ، تفسیر المیزان پاسخی به پرسش‌های عصر علامه طباطبایی است که با استفاده از زبان خاص آن دوره و مفاهیم آن انجام می گیرد.یکی از مهمترین رویکردهای المیزان،پاسخ به شبهات و پرسش های سیاسی و اجتماعی است. در این رساله،با روش تحقیق تحلیلی – توصیفی ،زمینه ها و عوامل اجتماعی تأثیرگذار در تدوین المیزان مورد بررسی قرار گرفته است و شیوه‌ی گردآوردی داده ها، روش کتابخانه ای و مطالعه منابع مربوطه اعم از کتاب و مقاله می باشد.

عنوان این پژوهش، آموزش آموزه مهدویت به جوانان با تأکید بر دو واژه هدایت و ولایت (براساس کلام علامه سید محمد حسین طباطبایی در تفسیر المیزان) است. محقق برای رسیدن به این هدف ابتدا به جمع‌آوری نظرات و آراء علامه پیرامون دو مفهوم هدایت و ولایت امام زمان(عج) در تفسیر المیزان پرداخته و سپس براساس آن، با سه مرحله طراحی، اجراء و ارزشیابی اقدام به آموزش نموده است. بدین‌صورت که ابتدا اندیشه مهدویت را در قالب طرح درس به جوانان ارائه نموده و سپس آن را با آموزش به جوانان (در سه مرحله پیش از آموزش، حین آموزش و پس از آموزش) به اجرا در آورده و درنهایت برای بررسی تأثیر این آموزش بر میزان درک این آموزه توسط جوانان اقدام به ارزشیابی نموده و بدین‌ترتیب این پژوهش به روش نیمه آزمایشی مداخله‌ای انجام شده است. درنهایت با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش می‌توان گفت محقق بر اساس این آموزش در ارتقا درک جوان نسبت به اندیشه مهدویت و توصیف هدایت و ولایت از کلام علامه موفق بوده است. زیرا طبق نتایج بدست آمده وضع موجود در درک مفهوم هدایت در مرحله پیش از آموزش 48 درصد و در حین آموزش 69 درصد بوده و در مرحله پس از آموزش به 99 درصد رسید و همچنین در درک مفهوم ولایت، وضع موجود در مرحله پیش از آموزش 64 درصد و در حین آموزش 58 درصد بوده و در مرحله پس از آموزش، به 98 درصد رسید. لذا بنابراین نتایج که بیانگر میزان تأثیر نقش طرح درس پیشنهادی در آموزش اندیشه مهدویت به جوانان است، پژوهش حاضر در آموزش مهدویت به جوانان، توفیق یافته است.

مفسران قرآن کریم پدیده ها و حوادث طبیعی را گاه به عنوان آزمایش، گاهی به عنوان بلیه و گاهی به عنوان پدیده های طبیعی که منجر به پدیده های گوناگون مفید طبیعی می شود، تفسیر کرده‌اند. لذا هدف اصلی این پژوهش بررسی پدیده های طبیعی مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، صاعقه و سیل در تفاسیر نمونه، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن، احسن الحدیث و اطیب البیان فی تفسیر القران می باشد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که پدیده های طبیعی مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، صاعقه و سیل از نگاه توحیدی در کتب تفسیری مذکور به چه صورت تفسیر گردیده اند؟ به عبارت دیگر، در صورت وجود آزمایشات الهی و بلایا به منظور عذاب عده ای از اقوام بشری در طول تاریخ بشریت و یا بلایا و وجود حکمت و آزمایشات و یا اعجاز قرآن در بیان برخی از پدیده های طبیعی مفید از نگاه مفسرین به چه صورت بیان گردیده است. با انجام این پژوهش می‌توان به شناخت بهتر پدیده های طبیعی نائل آمد. این پژوهش به شیوه کاربردی و به صورت توصیفی تحلیلی صورت می گیرد. نتایج پژوهش نشان می دهد پدیده‌های طبیعی مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، صاعقه و سیل در تفاسیر نمونه، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن، احسن الحدیث و اطیب البیان فی تفسیر القران در دو صورت آزمایشات و بلایای طبیعی و به صورت پدیده های مفید بیان شده اند.

از جمله مباحثی که در طول تاریخ مورد بحث و بررسی قرار گرفته، مسأله اثبات و انکار وجود خدا می‌باشد. در این مسیر، کتاب‌های متعددی برای اثبات و انکار وجود خدا تألیف شده است. در پژوهش حاضر سعی شده با هدف تبیین و تطبیق دو کتاب تفسیر المیزان و طرح بزرگ، در مسأله وجود خدا، به بررسی استدلال‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به عنوان خداباور و دلایل استیون هاوکینگ در کتاب طرح بزرگ به عنوان خداناباور به روش تحلیلی- تطبیقی پرداخته شود. در این راستا، فصل اول به مبانی نظری پژوهش نظیر فرضیه‌ها، مفاهیم بنیادین و هدف‌های پژوهش اختصاص یافته است. در فصل دوم به تبیین استدلال‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان برای اثبات وجود خدا از دو راه حاضر و ظاهر بودن خدا و راه فطرت پرداخته شده است. فصل سوم دلایل بی نیازی خلقت عالم از وجود خدا در کتاب طرح بزرگ، از جمله قوانین طبیعت، جبرگرایی علمی، واقع‌گرایی وابسته به مدل، قوانین کوانتوم، بازی زندگی و اصل بقاء انرژی را مورد بررسی قرار داده است. در فصل چهارم با تطبیق و مقایسه نظریات دو متفکر در مباحث منشأ پیدایش دین از منظر علامه طباطبایی و استیون هاوکینگ، ماهیت معجزه و مبانی شناخت، به بررسی و تحلیل دو دیدگاه پرداخته و ناسازگاری برخی دلایل هاوکینگ با آیات قرآن و مورد قبول واقع نشدن دلایل ایشان برای انکار وجود خدا، نتیجه گرفته شده است و در نهایت، فصل پنجم با بیان خلاصه‌ای از اصلی ترین مسائل فصل‌های قبل به همراه ذکر چند پیشنهاد، به روند این پژوهش خاتمه داده است.

مسئله سعادت و شقاوت انسان موضوعی است که هر مکتب باید نسبت به آن پاسخگو باشد. در این میان حکمت متعالیه که برگرفته از مضامین قرآنی و دینی اسلام و مباحث حکمت و فلسفه اسلامی است. خود را متکفل بررسی این موضوع قرار داده است. در صدر این مکتب حکمی و حکمای آن، ملاصدرا مبدع و مؤسس آن قرار دارد که در کلیه آثار فلسفی به طور ویژه در کتب قرآنی و تفسیری‌اش مسئله سعادت و شقاوت انسان را تحلیل نموده است و همچون اسلاف خود رشد علمی و عقلانی انسان را در مسیر تکامل و استکمال، در معنای سعادت دانسته و دوری از آن را شقاوت می‌داند. از سوی دیگر علامه طباطبایی مفسر و حکیم معاصر که خود از پیروان حکمت متعالیه صدرایی محسوب می‌شود؛ در تفسیر المیزان، به مسئله سعادت و شقاوت متعرض شده است؛ اما وی بر اساس نگرش‌های قرآنی و برخی از دیدگاه‌های حکمی خود به نظر می‌آید اختلاف‌نظرهایی با اندیشه‌های جناب صدرای شیرازی داشته باشد. این اختلاف‌نظرها در بسیاری از موارد ناشی از حیثیت نگاه این دو مفسر حکیم بوده و در مواردی ناشی از اختلاف در مبانی؛ روش و مسائلی است که به فراخور موضوع موردتوجه قرار گرفته است: بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان وجوه اشتراکی میان آراء ملاصدرا و علامه طباطبایی شمرد. هر دو سعادت را لذت دریافتن مطابق قوه ادراکی می‌داند و به خیر بودن سعادت و ملکه و عدم ملکه آن معتقدند و همچنین سعادت را به دو قسم دنیوی و اخروی تقسیم می‌کنند. هر دو مفسر لذت را حالت نفسانی می‌دانند و همچنین شقاوت را مقابل سعادت می‌دانند و آن را به دودسته روحانی و جسمانی تقسیم می‌کنند. از منظر هر دو حکیم علم و عمل باسعادت رابطه وثیقی دارند و علم را پایه و بطن عمل می‌دانند و برای دین در رابطه با سعادت نقش خاصی قائل هستند. همچنین در اندیشه‌های هر دو حکیم وجوه اختلافی مشاهده گردید؛ ملاصدرا در آثارش به مسائلی از جمله تشکیک در شقاوت، خلود در جهنم، اقسام مردمان از نظر سعادت و شقاوت پرداخته است. در بررسی آثار علامه طباطبایی در این خصوص مطلب صریحی نیست از سوی دیگر علامه طباطبایی نیز در آثارش به مسائلی از جمله آثار ولایت بر سعادت، شقاوت اولیه و فیض الهی بودن سعادت اشاره نموده است، صدرالمتالهین شیرازی به این موضوعات متعرض نشده است. علامه طباطبایی دین را راه رسیدن به سعادت می‌داند اما از نگاه ملاصدرا معرفت، راه رسیدن است. علامه طباطبایی عوامل سعادت را توبه، تقوا، کسب علم و عبودیت می‌داند. ملاصدرا قائل به مختص بودن عامل کسب معرفت در سعادت انسان است. .

یکی از مسائل مهم انسان‌شناسی، مبادی صدور اعمال انسان است. این مسئله ابعاد مختلفی دارد که در علوم مختلف ازجمله فلسفه، روان‌شناسی، اخلاق، تربیت و... با رویکردهای مختلف تبیین و بررسی شده است. قرآن کریم مهم‌ترین منبع فرهنگ اسلامی است که به این مسئله نیز عنایت دارد و تحصیل پاسخ به این مسئله از منظر قرآن هدفی مهم و تعیین کننده است. قرآن کریم به فراوانی به چیستی عمل، اقسام، آثار و مبادی آن پرداخته است. برخی از این موارد به روشنی قابل دریافت و برخی نیاز به تامل و دقت دارد. تحقیق حاضر، با استفاده از آیات قرآن کریم و با تمرکز بر آرای تفسیری علامه طباطبایی، برخی از مبادی عمل را به دست آورده و به بررسی آنان پرداخته است. دستاورد تحقیق حاضر را می‌توان بدین عبارت ارائه کرد که مبادی عمل که: نقطه آغاز تکون و تحقق عمل می‌باشند، در صفحه نفس متعدد بوده و علاوه بر تکثر مبادی، بدون ارتباط با یکدیگر نبوده و شکل‌های مختلفی از این ارتباط قابل فهم است. مبادی عمل از یک سو، با توجه به قوت و ضعف شان در نفس و از سوی دیگر با توجه به هم سنخ بودن یا نبودنشان، با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و نتیجه آن به شکل ارتباط ایجابی یا سلبی ظهور می‌کند. ارتباط ایجابی به معنای هم افزایی مبادی می‌باشد، یعنی در این گونه ارتباط، هیچ مبدایی کنار نهاده و یا حذف نمی‌شود، بلکه این ارتباط به تشدید هر یک از مبادی و چه‌ بسا تولید مبدأ جدیدی می‌انجامد. اما در ارتباط سلبی، مبدأ یا مبادی ای حذف شده و عمل منسوب به همه مبادی مرتبط نخواهد بود. همچنین مبادی عمل، نه تنها با یکدیگر ارتباط متقابل دارند، بلکه همین نحوه از ارتباط ایجابی و سلبی در ارتباط با نفس هم برقرار است؛ زیرا هر گونه ارتباطی میان مبادی عمل در ظرف نفس اتفاق می‌افتد، از این رو مبادی عمل علاوه بر ارتباطی که با یکدیگر دارند، با نفس نیز در ارتباط بوده و نقطه نهایی این ارتباط گسترده در نفس، منجر به تحقق عمل می‌گردد. دشواری یا دقت ضروری این تحقیق و استنتاج نهایی مطلب از متن قرآن کریم، وجود اجزاء پرشمار و ابعاد گوناگون مسئله و تحفظ بر عدم خروج از قلمرو معنایی و معرفتی قرآن کریم بود. آنچه در نوع آثار تحلیلی نسبت به مسئله این تحقیق ارائه شده و ذهن نویسنده و یا برخی محققان با آن مانوس است، ارتباطی خطی را میان مبدأ اولیه، چند مبدأ واسطه و در نهایت عمل ترسیم می‌کند. اما با انجام این تحقیق، این مسئله در ذهن نویسنده رنگ باخت و این تصویر ایجاد شده که به نظر می‌رسد میان مبادی عمل ازجمله معرفت، نفس و عمل، ارتباطی چند وجهی یاشبکه‌ای در دو نوع ایجابی و سلبی و دو بعد ظاهری و باطنی وجود دارد. تکمیل و به نهایت رساندن این تصویر، آینده این پژوهش نیازمند مجالی مستقل و وسیع است.

سوگندهای قرآن یکی از معارف والای قرآنی است که حاوی حکمت‌ها و اهداف بسیار بالایی می-باشد که از ادوات تأکید در قرآن نیز به شمار می روند. در سوگندهای قرآنی میان معنا و مخاطبان آن وهدف غایی سوگند ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. در این پژوهش بررسی تطبیقی تفسیر سوگندهای قرآنی از منظر دو تفسیر «فی ظلال» و «المیزان» به شیوه‌ای توصیفی – تحلیلی ارائه گردیده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این بود که از منظر تفاسیر مذکور، سوگندهای قرآنی در قالب دو گونه سوگندهای خداوند و سوگندهای مخلوقات دسته بندی شده‌اند. سوگندهای خداوند بیشترین تعداد سوگند در قرآن را تشکیل داده است. خداوند متعالی در این قِسم از سوگندها به موارد متعددی چون نام جلاله خود، جان پیامبر اکرم(ص)، قرآن کریم، نفس آدمی، روز قیامت و به برخی از آفریده‌های خود سوگند یاد کرده است. در این سوگندها خداوند به موضوعات متعددی چون تأکید و تأثیر در مخاطب، اثبات نبوت و رسالت نبی اکرم(ص)، بیان شأن و منزلت قرآن، توصیف ایمان ظاهری و عدم تسلیم پذیری منافقان، حتمی بودن قضای الهی و ... پرداخته است. در سوگندهای مخلوقات نیز با سوگندهایی از قول پیامبران، کافران، مشرکان، شیطان و .. روبرو هستیم که اهداف والایی چون تأکید بر وقوع قیامت، نهی از دروغگویی، تأکید بر پایبندی به عهد و سوگند و... را مطرح کرده است. در بررسی رویکردهای دو تفسیر" فی ظلال" و "المیزان" در مبحث سوگندها مشاهده شد مفسر "فی ظلال" بیشتر بر اغراض اصلی سوره، تناسب میان عبارات آیات، تناسب آیات ابتدا و انتهای سوره پرداخته است و هدف اصلی سوگند را مدنظر قرار داده است. اما مفسر "المیزان" افزون بر موارد فوق، به بررسی شأن و منزلت مورد قسم نیز پرداخته است.

امر به معروف و نهی از منکر از مهم‌ترین فرایض حیاتی، جزء لا ینفک و دو تکلیف اهرمی متعهدانه دین مبین اسلام هستند. در حقیقت، بیمه‌نامه حفظ سلامت، شادکامی و امنیت جامعه در گرو وجود آمران به معروف و ناهیان از منکر ذی‌صلاح است. عدم اعتناء به آنان موجب قرارگیری جامعه در پرتگاه سقوط و حاشیه انحراف است. توجّه اندیشمندانه تام حاکمان و نافذان جامعه اسلامی به این افراد از موارد بایسته و الزام‌آور می‌باشد. بر اساس آیات و روایات دین مبین اسلام، کسانی که این فریضه الهی را ترک نموده و با اقدام ساختارشکنانه موجب شکاف و رخنه ویروس بدی‌ها در محیط اسلامی و انسانی می‌شوند را مجازات در نظر گرفته، در مقابل مبارزه با فساد، تقویت فرهنگ دینی جامعه، گسترش خوبی‌ها، حسنات و بستن نفوذ گاه‌های شیاطین را در زمان و مکان مناسب مورد تشویق و اغراء قرار داده است. به فعلیت رساندن این امر مهم الهی نیازمند توجه و پرداختن نظام‌مند و سازمانی به فریضه موصوف از طرف آحاد جامعه اسلامی به‌ویژه افراد متصدی الامر است. مفسران زیادی آیات معروف و مربوط به منکر را موردبررسی قرار داده‌اند؛ لیکن، به لحاظ ضرورت بحث، محقق بر آن شده است تا آیات امر به معروف و نهی از منکر را به روش «توصیفی و تحلیلی» با تأکید بر تفسیر المیزان علامه طباطبایی انجام دهد. بنابراین، از مهم‌ترین نتایج تحقیق می‌توان به سالم‌سازی محیط فرهنگی و اجتماعی جامعه، افزایش امنیت، بهبود روابط فردی و اجتماعی در خانواده و اجتماع، پیشرفت در ابعاد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، انجام شایسته و از روی اتقان واجبات الهی و ترک محرمات، افزایش حساب سود معنوی و مادی و کاهش زیان، حرکت خودجوش جامعه بر پایه قرآن و سنت، جنبش همه‌جانبه جوانان و نخبگان در جهت ایفای نقش دینی و معنوی خود در رابطه با امربه‌معروف و نهی از منکر و ضمانت حصول آرمانگرایی همه جانبه در جامعه اسلامی اشاره کرد.