جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از یک جزء یک پایدار نگردد و یک جزء از یک برنیاید. این، مفاد قاعده‌الواحد به کوتاه سخن است . اینکه از یک ، جزء یک ، در هستی نیاید، تعبیری است که از آنکه علت یگانه از هر سوء، جز یک معلول ندارد و یک جزء از یک بر نیاید، ترجمان عکس اصل است یعنی معلول واحد هستی نمی‌یابد مگر از یک علت . قاعده‌الواحد یکی از قواعد بسیار مهم فلسفه اسلامی است که از آن در مواضعی بهره برده‌اند. واژه‌های مهم و فلسفه اسلامی نیازند توضیحند. وجه اهمیت قاعده در آن است که چگونگی ظهور کثرت را بیان می‌کند. تبیین نظام جهان که دلمشغولی بیشتر فیلسوفان است بمدد این قاعده میسر می‌گردد و هر که هر پاسخی برگزیند نمی‌تواند بی‌دیدار الواحد از طریق بگذرد. نفی یا اثبات ، باید با قانون الواحد اتخاذ وضع کند. ربط الواحد به سنخیت و الواحد را سنخ واحد می‌دانند و قومی گر چه به دوگانگی دو قانون معرفند اما به ربطی وثیق میان آنها باور دارند و می‌دانیم که قانون علیت و قوانین بر آمده از آن، که سنخیت یکی از آنهاست ، سرمایه‌های اندیشه بشری‌اند. بدون آنها نه علمی خواهد بود و نه تحقیقی. در این مقام سخن محقق داماد بسنده است که الواحد را از امهات اصول عقلی و از فطریات عقلی و از فطریات عقل صریح دانسته است . مراد از ایضاح "فلسفه اسلامی" بحث در این باب نیست که آیا چنین فلسفه‌ای اصلا وجود دارد و یا خیر و آیا آنچه بدین نام می‌شناسیم تراث اسلامی است یا میراث یونانی و آیا وحی را با فلسفه اخوتی است یا بیگانگانند به اجبار دست در دست هم نهاده، دین می‌تواند فلسفه داشته باشد و اگر می‌تواند شرع مصطفی نیز همچنان است ؟ پرسشهائی از این دست ، مطلوب ما نیست ولی مراد از این توضیح فلسفه اسلامی آن است که مجموعه شناخته شده به این نام و فیلسوفانی که آنها را به اسم حکیمان مسلمان می‌شناسیم، در تدوین و استدلال برای اثبات قاعده‌الواحد بسیار کوشیده‌اند بنابراین اضافه قاعده‌الواحد به فلسفه اسلامی امری مجاز است . راست است که این اصل را نخست بار یونانیان طرح کردند اما شرح و بسط آن بواقع مرهون مسلمانان بود. میان طرح ابتدایی که یک اصل فلسفی یا علمی و گسترش و تنظیم آن باید تفاوت گزارد. گویا در انتساب قاعده به دانایان یونان نباید تردید داشت . واژه گویا می‌آموزد که به تاریخ فلسفه میراث گذشتگان در اسلام، نمی‌توان چندان اعتماد کرد. پیشینان ما تاریخ فلسفه را بجد نمی‌گرفتند و تصویر ایشان از فیلسوفان یونان به پیامبران ماننده‌تر است تا دانشمندان و فلاسفه آزاده خدا داند که افلاطون الهی اصلا الهی می‌شناخته است یا نه و فرزانگانی که حکمت ایشان را مقتبس از مشکوه نبوت می‌دانند و معاشران انبیاء می‌شمارندشان آیا پیام‌آوری را دیده و از او سخنی شنیده بودند یا آنچه گفته شده افسانه واهی افواهی بوده که از سر آرام ساختن غوغا و گریز از تکفرساز شده است . به هر روی اگر منابع ما درخور اعتماد باشند از آنها برمی‌آید که مبتکر قاعده یکی از این دانشمندان بوده است : ارسطو، افلاطون، دموکریتوس و تامسطیوس . اسلوب کار در این رساله آن است که ابتدا صورت منطقی و مفردات قاعده را بقدر ضرورت معلوم کنیم. و سپس به قانون علیت و سنخیت که بسیار مرتبط با الواحد است بپردازیم. استدلالها و اعتراضات بخش دیگری از نوشتارند و سرانجام عکس قاعده و ثمرات آن را بازگو می‌سازیم.

نحوه فاعلیت خداوند در عالم طبیعت چگونه است؟ تدبیر و ربوبیت الهی در عالم طبیعت از چه طریقی و چگونه انجام می پذیرد؟ نحوه ارتباط طبیعت با ماورا طبیعت چگونه است؟ بنابر ترفع وجودی و تنزه خداوند از عالم ماده، که عالم حدوث و صیرورت، کثرت و تفرقه وجودی است حکمای اسلامی به وسایطی در امر خلق و تدیبر عالم طبیعت قائل شده اند: 1-افلاک - عقل فعال، 2- ارباب انواع، 3- نفس کلیه این وسایط پس از تبیین با توجه به مفروضات و مبانی، سازواری درونی، لوازم و تبعات نظری قدرت تبیین، مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. در این نقد و بررسی، مدل نفس کلیه، بر پایه اصول و مبانی حکمت متعالیه در خصوص نسبت نفس و بدن و مدل تشکیکی هستی، مورد تبیین و تقویت قرار گرفته است و نسبت به دو مدل رقیب خود، توانمندترین و جامعترین مدل شناخته شده است. از آنجائیکه در تبیین ربط طبیعت و ماورا طبیعت، اساس راه حل های ارائه شده، به مدلی مربوط می شود که بیانگر ساختار هستی است، مبحث جدیدی در رساله تحت عنوان ؛مدلهای هستی؛ مطرح شده است. پس از تبیین انواع مدلهای عام و خاص، سه مدل هستی شناختی زیر در فلسفه اسلامی مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. 1- مدل طبقه ای (مشائین)، 2- مدل تشکیکی (اشرافیین و حکمت متعالیه) 3- مدل باطنی (عرفا) پس از نقد و بررسی مدلهای ارائه شده توسط حکمای مشائی و اشراقی و صدرایی، مدل ؛تشکیکی اتصالی؛ هستی بعنوان تنها مدل سازگار با حکمت متعالیه، مورد بررسی ویژه قرار گرفته است و تبعات و لوازم و نتایج منطقی و فلسفی آن بر شمرده شده اند. بر پایه این نتایج و لوازم، چهره جدیدی از نظام هستی ترسیم می شود که با آرا متعارف فلسفی تفاوت بسیار دارد. در مرحله بعد، مدل تشکیکی -اتصالی در یک تحلیل عقلی بر پایه مبانی حکمت متعالیه، به مدل باطنی (ظهور و بطون) عرفا تحویل برده می شود. پس از تبیین تمایزات بارز مدل باطنی با اندیشه متعارف فلسفی، این مدل نیز مورد نقد قرار می گیرد و مدل کاملتر و جامعتر و توانمندتر دیگری -بر پایه اصول حکمت متعالیه و مبانی عرفان نظری به نام مدل (باطنی-التفاتی) هستی پیشنهاد می شود. در این مدل، تجلی اسمی و اعیانی (اعیان ثابته) و وجودی، از یک سنخ معرفی شده و همه هستی و موجودات آن، وعا حق تعالی و اسما ذات مقدس حق اند. توابع و نتایج این مدل هستی شناختی در کثیری از آرا فلسفی و عرفانی تحول ایجاد نموده و بویژه در بحث معرفت شناسی منشا نگرش نوینی می شود. در بخش پایانی رساله، نظریه ؛علل بذری؛ اگوستین و دو تلقی مهم از این نظریه، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و جهات ضعف و ناسازواری این نظریه تبیین می شود.

«فصول منتزعة» اثر ابونصر فارابی متنی است مشتمل بر یکصد فصل درباره‌ بخش‌ های حکمت عملی، سیاست مدن، دانش اخلاق، و تدبیر منزل که افزون بر آن، برخی از فصل‌ ها به حکمت نظری همچون شناخت مبدا و ویژگی‌ های آن اختصاص یافته است. فصول منتزعه اولين اثر در اخلاق مدنى (حكمت عملى) است كه در جهان اسلام به دست مؤسس فلسفه سياسى اسلام تأليف شده است و بعدها ابوعلى مسكويه در نگارش تهذيب الاخلاق از آن الهام گرفت و خواجه نصيرالدين طوسى نيز تهذيب را تحت عنوان اخلاق ناصرى ترجمه و تلخيص كرد. ويژگى عمده و منحصر به فرد اين كتاب آن است كه بين سه بعد حكمت عملى ترتب منطقى قائل شده است. او از مجراى «تهذيب نفس» به ضرورت «تدبير منزل» و از آن به ضرورت «تدبير مدن» مى رسد؛ در حالى كه فارابى در كتاب «سياسة مدنية» و «آراء اهل المدينة الفاضلة» از راه مبانى و مبادى نظرى به سياست مى رسد و در كتاب الملة از راه دين و آيين بدان منتقل مى شود. فارابى در فصول آغازين كتاب با مطالعه اى تطبيقى در حوزه قلمرو طبابت و سياست، مى گويد: نفس انسانى صحت و مرضى دارد كه در گرايشش به خيرات يا شرور منعكس مى شود. در بخش دوم از كتاب، فارابى از مجراى اخلاق به ضرورت صناعت مدنى و مهنه ملكى مى رسد. ابتدا اولين نهاد اجتماع يعنى خانواده را با عنوان «تدبير منزل» بررسى مى كند و سپس وارد مقوله «تدبير مدن» مى شود. در پايان فارابى مجددا با مقايسه «ساختار مدينه» با «ساختار بدن» آدمى، سياست رئيس اول مدينه را با طبابت طبيب مقايسه مى كند.

کتاب «صراط مستقیم» نوشته محمد حسن وکیلی، نقد مبانی مکتب تفکیک بر اساس تقریر حجة الاسلام و المسلمین سیّدان است. در این کتاب که بحثی است درباره «صراط» به عنوان نمونه فهم یکی از اهل تفکیک از فیلسوفان، طرح و سپس نقد شده است و به خوبی روشن شده است که: اولا: ‌چقدر مدعیان فلسفه ستیزی از فهم عبارات حکما عاجزند، در حدی که گاه از عبارات، نقیض مقصود نویسنده را می‌ فهمند. ثانیا: دغدغه حکیمانی همچون ملاصدرا، شرح روایات عمیق معارفی است، کاری که هیچ فلسفه ستیزی بدان نپرداخته است و صدرا در این باب جلودار و پرچمدار است. ثالثا: لسان روایات اهل‌ بیت (ع) در ساخت‌ های گوناگون و با مخاطبان مختلف، مختلف است و یک سطح انگاشتن روایات از نظر ژرفای مضمون، سطحی‌ نگری و ساده اندیشی است. رابعا: بزرگانی هم چون صدرالمتألهین نه فهمشان از وحی از اصحاب تفکیک ضعیف‌ تر و نه دلسوزیشان برای دین و مکتب تشیع از آنان کمتر و نه تلاششان برای ترویج مذهب از آن‌ ها کمرنگ‌ تر است. نکته حساس این کتاب علاوه بر نقد مبانی اصلی این گرایش، این بود که تلاش شد اثبات شود مطالب مرحوم صدرالمتألهین رضوان الله علیه، شرح روایات اهل بیت علیهم‌ السلام است و بدون استفاده از فعالیت‌ های ایشان اصلاً روایات قابل فهم نیست. کتاب در چهار فصل و یک خاتمه نوشته شده است: جایگاه نقل، بررسی آیات و روایات در مساله صراط، تقریر فرمایش مرحوم صدرالمتاهلین، نقل و نقد عبارات کتاب معاد، جایگاه عقل. ضمیمه کتاب نیز مکتب تفکیک روش فقهای امامیه یا اخباریان است که اصول چهارگانه مکتب تفکیک در تقریر آیت الله سیدان شامل تقسیم عقل به بین و غیر بین، تقدیم نقل بر عقل غیر بین، لزوم رجوع به آیات و روایات در تفاصیل عقاید، انفتاح باب علم در روایات معارفی بررسی شده است.

«رسائل و مقالات»، اثر جعفر سبحانى در 7 مجلد به زبان عربى مى‌ باشد. موضوع آن، بحث‌ هاى كلامى، فلسفى، تاريخى و فقهى مذهب اماميّه مى‌ باشد. جلد ششم داراى 4 فصل است. فصل 1: مسائل فلسفى و كلامى از جمله اعاده معدوم، نظريه احوال بهشميّه، تسلسل علل و معاليل بلا نهاية، تجرد نفس، اصطلاح اهل حديث و اهل سنّت و تحولات آن دو، تفصيل ائمه بر انبياء و امام مهدى (ع) و شرايع آسمانى. فصل 2: در مسائل فقهى و اصول فقه. فصل 3: در مسائل تاريخى و اجتماعى. فصل 4: قدردانى استاد از نوشتن كتاب‌ هاى العربية للناشئين، نفقه زوجه و خويشاوندان و كتاب اصولى محمد مهدى احمدى شاهرودى و در پايان مكاتبات حضرت استاد با برخى شخصيت‌ هاى اسلامى از جمله محمد حسين فضل الله، دكتر فاروق جمادة، سيد جعفر مرتضى عاملى.

«رسائل و مقالات»، اثر جعفر سبحانى در 7 مجلد به زبان عربى مى‌ باشد. موضوع آن، بحث‌ هاى كلامى، فلسفى، تاريخى و فقهى مذهب اماميّه مى‌ باشد. جلد چهارم 7 فصل و يك خاتمه مى‌ باشد. فصل 1: چهار فرع فقهى. فصل 2: نقش و جايگاه عقل در استنباط حكم شرعى. فصل3: چهارده مساله كلامى. فصل 4: سخنرانى‌ ها در خصوص علم كلام و مسائل جديد، نقش عقل در معارف و عقائد دينى و تشريع، تحول اصول فقه شيعه، فلسفه اسلامى بعد از ابن رشد و فقه اسلامى در گذر زمان. فصل 5: شرح احوال محقق كركى و سيد عبدالعظيم حسنى. فصل 6: دو بحث امام مهدى (ع) و ازدواج موقّت. فصل 6: هفت نامه آيت الله سبحانى به شخصيت‌ هاى اسلامى. خاتمه گفتگو با شيخ صالح درويش در خصوص صحابه.

کتاب «تنزیه المعبود، فی الرد على وحدة الوجود» نوشته قاسم علی احمدی است. نگارنده در کتاب بر آن است فلسفه‌ «وحدت وجود» را با استناد به آیات، احادیث و براهینی چند رد نماید. کتاب که به زبان عربی نگاشته شده این موضوعات را دربردارد: اصالت وجود و ماهیت، اشتراک وجود از نظر لفظ و معنا، آیا وجود حقیقت واحد مشکوک است؟، وحدت وجود و موجود، و بیان برخی فواید مهم درباره‌ موضوع وحدت وجود.