جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فريد – قادر طهماسبي- از شاعران برجستة انقلاب و دفاع مقدس است. بررسي ، استخراج و طبقه بندي شاخصه هاي بارز و پر بسامد آثار فريد در سه سطح زباني ، فکري و ادبي که تحت عنوان اصالت سبک آثار او در اين رساله مورد تحليل قرار گرفت ، به شناخت بهتر تحولات شعر انقلاب و دفاع مقدس خواهد انجاميد و به شناسايي شاخصه هاي سبکي شعر انقلاب و دفاع مقدس کمک شاياني خواهد کرد. معرفت و شناخت بهتر رويکردها و تحولات شعر معاصر و بارز کردن ويژگيها و ارزشهاي شعر دفاع مقدس در ساية بررسي و تحليل اشعار فريد از جمله اهداف اين رساله است.در اين رساله اشعار فريد در سه دفتر پري ستاره ها – مجموعه غزل – پري بهانه ها – مجموعه مثنوي – و پري شدگان – مجموعه اشعار نيمايي – به طور کامل مورد بررسي قرار گرفت و شاخصه هاي سبکي اشعار او در سه سطح زباني ، فکري و ادبي استخراج شد. در بررسي و تحليل شاخصه هاي سبکي اشعار فريد ،کتاب کليات سبک شناسي دکتر سيروس شميسا الگو و معيار قرار گرفت و نتايج به دست آمده به صورت مشروح با ذکر شاهد و مثال ، همراه با جدول و نمودار توضيح داده شد.سطح زباني به سه سطح کوچکتر آوايي (مشتمل بر موسيقي بيروني ، کناري ، دروني و معنوي ) ، لغوي و نحوي تقسيم شد. کاربرد وزنهاي کوتاه و بحور مشهور ادب فارسي مثل ، رمل ، مجتث ، مضارع ، نقش پررنگ جناس در قافية اشعار ، بسامد بالاي مراعات النظير ، تضاد ، حساميزي در حوزة موسيقي معنوي ، تکرار به دو صورت مرئي و نامرئي ، برجسته سازي واژگاني و... از مهمترين شاخصه هاي سبکي زباني اشعار فريد است. در سطح فکري مي توان کاربرد مفاهيم عرفاني ، «غزل – حماسه» ، مضامين ديني و عاشورايي ، ياد شهدا ، شعر انتظار و... را از برجسته ترين مضامين اشعار فريد دانست.در سطح ادبي نيز کاربرد تشبيهات فشرده مثل تشبيه بليغ ، استعاره ، و تشخيص ، وفور تشبيهات حسي به حسي و عقلي به حسي ، مراعات النظير ، جناس ، تضاد ، حساميزي و تلميح از شاخصه هاي بارز سبکي در سطح ادبي اشعار فريد است.

بنیاد حماسه به طور کلی بر اساس سرگذشت انسان آرمانی و ستایش شکوهمندی و سرافرازی پهلوان و قهرمان استوار شده است. تقابل زندگی و مرگ در داستانهای شاهنامه به وضوح و به کرّات آمده است. از نگاه تیزبین فردوسی مرگ جسمانی با همه ی ترس آور بودنش، قطعی و گریزناپذیر است. تلاش در زندگی و خدا پرستی رمز جاودانگی و مانایی است و نیک نامی را به دنبال دارد. مرگ با زندگی پیوند تنگاتنگ و ناگسستنی دارد و به تعبیر رساتر مرگ ادامه ی زندگی است.فردوسی در تمام مراحل زندگی مرگ را به یاد می آورد و تأکید می کند،که چراغ عمر هر زاده ای با تند باد مرگ خاموش می شود. و(ساز و نهاد هر تولّدی)، (سرانجام هر زایشی)، بهره مندی از (بستر خاک)و (بالینی از خشت) است.زبونی و درماندگی انسان در برابر سرنوشت و بازیهای چرخ ناپایدار از نگاه دقیق فردوسی ، صحنه های هیجان انگیزی از حیرت و وحشت آدمیزاد را در برابر سایه ی شوم تقدیر که گاهی بر هم زننده ی لذاید و در هم شکننده ی عمرهای دراز است، به خوبی روایت شده است.مرگ با همه ی شکنندگی و ترسناکی، دادست و بیداد نیست، چرا که مرگ در چشم انسان معاد باوری چون فردوسی، مایه ی انتقال از این جهان خاکی و پر از درد و رنج، به جایگاه بهتر به نام جهان آخرت و سرای جاودانی است . (چو آرام یابد به دیگر سرای)، (گه رفتن آمد به دیگر سرای). فردوسی، روایتگر مرگ های آرمانی و جاودانی قهرمانان،پهلوانان و شاهان نامداری چون فریدون، ایرج، سیاوش، سهراب، رستم، کیخسرو ، اسفندیار و... است که ساختاری تراژدیک وغم انگیز دارند.مرگ سیامک اوّلین مرگ پاک و اهورایی شاهنامه، قتل ناجوانمردانه ایرج، اولین شهید شاهنامه، مرگ اسطوره ای سیاوش، جوانمرگی سهراب، کوچ عارفانه کیخسرو، مرگ اسفندیار، خودکشی جریره و شیرین، یکی در کنار جسد پسر ودیگری در دخمه ی شوهر شکوهمندش، مرگ تلخ و جانکاه رستم پهلوان رؤیایی شاعر، مرگ نابکارانی چون سلم و تور، افراسیاب، گرسیوز و... در اثر سترگ فردوسی، جاودانه و ماندگاراند.

جلال الدین محمد مولوی ، بزرگترین شاعر و عارف قرن هفتم هجری استکه در مثنوی شریف خود، به موضوعات و مباحث گوناگون پرداخته است.به همین دلیل باهر رویکرد علمی که به مثنوی بنگریم به نتایج پرباری خواهیم رسید.جیمز کالینز ،استاد دانشگاه استانفورد آمریکا ، پژوهشگری است که در سال های اخیر در زمینه ی مدیریت نظریات نو و متفاوتی نسبت به نظریات مدیریتیگذشته ارائه کرده است که در مجموع ، شباهت ‌های زیادی با اندیشه هایمدیریت اسلامی دارد . پژوهش حاضر کهدر یازده فصل تدوینشده است ، به مقایسه ی نظریات کالینزدر کتاب "از خوب به عالی "و مولانا در " مثنوی " پرداخته و وجوه اختلاف و اشتراک نظر آن ها را بیان کرده است. دستآورداصلیپژو هش حاضراین استکه در بیشتر موضوعات مقایسه شده، مولانا بسیار عمیق تر و کامل تر از کالینز مباحث را مطرح کرده است و در این زمینه قدمهای بلند تری برداشته است.البته ایننکته شایان ذکر است که نمی توان با خواندن اشعار مثنوی مولانا ، او را یک نظریه پرداز علم مدیریت به طور کلیدانست اما اگر با توجه به نظریات مدیریتی کالینز نظریات مولانا را بسنجیم نظریات مدیریتی او جایگاه بالایی می تواند داشته باشد.اندیشه ی مدیریتی مولانا به شکلی است ؛که همه ی اقشار جامعه ی انسانی را مورد خطاب قرار می دهد اماکالینز همچو سایر پژوهندگان علم مدیریت تنها به یاری رهبران وسازمان ها می پردازد.مهم ترین مبحث کتاب کالینز رساندن شرکت ها به تعالی پایدار است. مولانا و کالینز هر دو سعی دارند به یاری انسان ها بشتابند و آن ها را ترغیب کنند که در مسیر تعالی قدم بردارند با این تفاوت که مولانا تعالی معنوی را مد نظر دارد و کالینز تعالی شغلی و سازمانی را که جزو تعالی مادی قلمداد می شود و البته منافاتی با تعالی معنوی ندارد و مقدمه و موید آن نیز تواند بود.مولانا علاوه بر اسبابی که کالینزدر موفقیت مدیران مطرح کرده است ،قضا و قدر ، توکل ، قدرت خداوند و دعا را در مسیر حرکت به سمت تعالی اثربخش می داند.مهم ترین ویژگی های رهبران سطح پنجم ( موفق‌ترین رهبران) که کالینز در کتاب خود بسیار بر آن تأکید می کند تواضع و اراده ی تزلزل ناپذیر است . مولانا علاوه بر رهبران همه‌ی انسان ها را دعوت به فروتنی و تواضع می کند . در واقع پیام اصلی مثنوی از پوست خود بیرون آمدن و رها کردن منیت و خودپرستی است .همچنین ، از داستان های مثنوی پیداست که رهبران مولانا اراده ای محکم نیز دارند .

مصطفی مستور از نویسندگان برجسته پس از انقلاب اسلامی به ویژه دهه اخیر است که تا کنون حدود نه اثر روایی در قالب آثار داستانی به چاپ رسانده است. مهم‌ترین اثر او «روی ماه خداوند را ببوس» است که به عنوان اثر برگزیده در دهه هشتاد انتخاب شده است. نگاهی فراگیر به مجموعه آثار مستور نشان می‌دهد که گفتمان برتر و غالب در گفتمان روایی او؛ گفتمان اخلاقی، معنوی و دینی و حتی در مواردی گفتمان اسلامی است و لذا در آثار او عناصری از هویّت‌های ملّی و دینی دیده می‌شود. از آن جایی که او به مسایل روز زندگی و اتفاقات و حوادث واقعی در زندگی شخصیت‌های داستانش می‌پردازد؛ بررسی هویّت‌های ملّی و دینی در آثار او می‌تواند خواننده را به شناخت جامعه ما در دهه‌های اخیر یاری دهد. با توجه به این امر در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی سعی شده است تمام عناصر ملّی- دینی در آثار مستور طبقه‌بندی و سپس تجزیه و تحلیل شود. بررسی و تحلیل آثار مستور با نگاه به موضوع مورد بحث نشان می‌دهد که 53 عنصر دینی و 59 عنصر ملّی در آثار او برجستگی بیش‌تر دارد. مهم‌ترین عناصر دینی و معنوی در آثار مستور حضور خداوند، نوع نگاه و تلقی خاص از مرگ، آفرینش و مباحث مربوط به هستی شناسی، قضا و قدر الهی، آخرت گرایی، بهشت و جهنم، باورهای دینی نظیر اذان، نماز و ... و مهم‌ترین عناصر ملّی زبان زدها، نوع خاص سوگند، خواستگاری‌ها، عروسی، تعاون، همدردی، عزاداری و ... است که در این پژوهش به ابعاد و زوایای مختلف این عناصر توجه شده است. هم‌چنین در کنار بررسی هویّت‌هایی از عناصر ملّی- دینی، هویّت‌های منفی رایج در این برهه زمانی نیز مورد کندوکاو قرار گرفته است.

موضوع تحقیق حاضر، سیمای جامعه در آثار سیف فرغانی و عبید زاکانی است. برای این منظور، سیمای جامعه در آثار سیف و عبید، ویژگی‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، آداب، اعتقادات و باورها مورد تحلیل قرار گرفته است. در بخش هیئت حاکمه، نقش پادشاهان، وزیران، دبیران، حاجبان، عمیدان، قاضیان، محتسبان و... بررسی شده است. در بخش بعدی به بررسی ورزش‌ها و سرگرمی‌های جامعه‌ی آن عصر، شطرنج، نرد و چوگان اختصاص داده شده است. در قسمت‌های بعدی درباره‌ی اقشار مختلف جامعه مانند: روحانیان و وارستگان، خادمان علم و فرهنگ، پیشه‌وران و اهل حِرَف، کارگران، راندگان و طفیلیان بحث و بررسی شده است. در بخش آداب و سنن، به آداب مختلف جامعه‌ی عصر سیف و عبید مانند: آداب گرمابه رفتن، سوگواری، عیادت کردن، مهمانی‌ها، عروسی‌ها و ... بررسی شده است. در بخش اعتقادات و باورهای مردمی مانند اعتقاد مردم به شفابخشی نَفَس پاکان، عذاب قبر و حشر ظالمان، گنج و طلسم، فال و قرعه، قضا و قدر و چشم‌زخم و ... می‌باشد. بنابراین ادبیّات علاوه بر هدف بودن، می‌تواند به عنوان ابزار قدرت‌مندی برای بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی محسوب شود و بستر تعالی‌بخش، شکوفاگرِ اندیشه‌ها و حاوی عناصر سازنده‌ی شخصیّت انسان‌ها به کار آید.

در این رساله به بررسی نظرگاه هر یک از سه تفکّر اسلامی ،عرفانی و اومانیستی در باره‌ی انسان، جهان، خدا، غایت و کمال انسان پرداخته شده است. کمال ، در هر یک از مکاتب یاد شده تعریف شده و عوامل و موانع رسیدن به آن نیز طرح شده است. ضرورت وجود انسان کامل و جایگاه او در جهان و در ارتباط با خدا، انسان‌ها و موجودات دیگر نیز، مطلبی است که در این جستار، بیان شده است.در پایان، پس از نقد اومانیسم، به عنوان مکتبی که مدّعی انسان مداری و حمایت از انسان می‌باشد، به مقایسه و نقد مولّفه‌هاییاد شده در باره‌ی کمال ،انسان کامل و مسایل پیرامون آن در سه مکتب یاد شده با روش عقلی و استدلالی و استفاده از آیات و روایات پرداخته شده است. بهترین الگوی انسان کامل ، انسان کاملی است که اسلام، معرّفی می‌کند.انسان کامل اومانیسم، سیمایی مادّی دارد؛ قدرتمندِ لذّت پرستی است که دست به حیوانی‌ترین اعمال و رفتار می‌زند. انسان کامل صوفیّه هر چند قرب خدا را پیش چشم دارد ولی سر در گریبان خویش است و اهل افراط و تفریط در امور دنیا و آخرت.انسان کامل اسلام هم برای دنیایش تلاش می‌کند و هم برای آخرت.صالح و مصلح است و صفات عالی انسانی در او به اوج خود رسیده است.

یکی از انواع داستان، داستان تاریخی دینی است که در ادبيات هر ملتی، مملو از قهرمانانی است که هر یک در وجهی از شخصیّت خود، نمونه‌ای اعلی در میان مردم هستند و از این بابت، اسوه‌هایی مناسب برای تأثیرپذیری و سرمشق قرار گرفتن یا عبرت گیری کودکان و نوجوانان به شمار می‌روند. به همین سبب بررسی آثار روایی با بن‎مایه‌های داستانی- شامل حکایت، قصه، داستان و نمایشنامه- با محوریت شخصیّت‌های دینی برای کودکان و نوجوانان خلق شده، موضوع این تحقیق است. از آنجا که پس از انقلاب اسلامی و به‌خصوص در سال‌های اخیر، با توجه به سیاست‌های اتخاذ شده از سوی دولت، حجم این گونه آثار به طور چشمگیری زیاد شده است؛ به ناچار دوره‌ای 5 ساله -از 1380 تا 1385-انتخاب و آثاری که برای بار نخست بین این سال‌ها تألیف شده است، بررسی گردید. بدین منظور ابتدا تمامی آثار دینی کودک و نوجوان- با محوریت شخصیت‌های دینی- که برای نخستین بار در این سال‌ها به چاپ رسیده بود، بر اساس فهرست کانون پرورش فکری، استخراج شد که تعداد آن‌ها به 1220 کتاب رسید؛ از این تعداد، 478 کتاب مربوط به آثار داستانی است که 408 اثر تألیف(به زبان فارسی) و بقیه ترجمه بوده است. سپس طبقه‌بندی جدیدی از داستان‌های دینی کودک ارائه گرديد و با بررسی آثار در دو سطح ساختار و محتوا، کاستی‌های این آثار در بخش داستان‎پردازی و جذب مخاطب به دست آمد. برخی از نتایج به دست آمده به شرح زیر است: اکثر این آثار در اولي‎ترين اصول ظاهري كتاب آرايي حتي در بخش فهرست برگه نويسي و تنظيم شناسنامۀ کتاب دارای نقص هستند؛ به عنوان نمونه گروه سنی در اغلب این آثار درج نشده است. به علاوه در برخی از آن‎ها غلط‌های املایی و دستوری به چشم می‌خورد. نبودن تنوع موضوعی به‎خصوص در بخش داستان‌های قرآن و داستان‌های زندگی بزرگان؛ ناآگاهی مؤلف از علاقه‌مندی‌های مخاطب و متناسب نبودن موضوع داستان با گروه سنی مخاطب از دیگر کاستی-های این آثار محسوب می‌شود. استفاده از لحن و زبان نامأنوس به‎خصوص در ترجمۀ سخنان ائمه(ع)؛ استفاده از واژگان جدید و آیات و احادیث، بدون حرکت گذاری و ذکر معانی و استفاده از تصاویر نامناسب و نازیبا از جذابیت اغلب اين كتاب‌ها كاسته است.بررسي‌ها نشان مي‌دهد هدف اصلی مؤلفان از خلق این آثار، آشنا نمودن کودکان با سیره و اخلاق بزرگان دین و ارائۀ الگوهای رفتاری مناسب به این گروه‌های سنی بوده است، نه خلق يك سلسله آثار ادبي داستاني كه هدف خود را در لفافه بيان و القا می‌كنند و طبيعتاً تأثير عميق‎تري دارند. بیشترین الگوسازی‌هاي اين داستان‎ها مربوط به چهارده معصوم(ع) است و به ایمان، صداقت، صبر و مقاومت، عدالت، اطاعت نکردن از طاغوت و بخشندگی این بزرگان اشاره دارد.

اخلاق از دیر باز مورد توجّه بشر بوده ؛ زیرا ،آن را راهی برای رسیدن به سعادت خویش یافته است . اندرزها و تعالیم اخلاقی، همواره جزو مفاهیمبرجسته‌ی شعر بوده و شعرا ،تلاش زیادی برای نشر فضایل اخلاقی داشته‌ و هر یک به شیوه و روش خاص خود بدان پرداخته‌اند. سنایی و مولوی از جمله‌ی این شعرا هستند که نقد و مقایسه‌ی اخلاق ،در دو اثر حدیقه الحقیقه و مثنوی موضوع این پژوهش است. اساس نظام اخلاقی سنایی بر پایه‌ی دین استوار است . وی راه رسیدن به مرتبه‌ی کمال را گذر از جادّه‌ی شریعت می‌داند . اخلاق مورد نظر مولانا ،علی‌رغم پایبندی به شریعت و اصول دین احمدی ، تا حدود زیادی وام گرفته از اندیشه‌های صوفیانه است. او با رویکردی عرفانی به مباحث اخلاقی می‌پردازد.سنایی برای طی کردن طریق سعادت ،چراغ عقل را برمی‌افروزد و علم و عمل را ارج می‌نهد و مولانا ضمن به رسمیّت شناختن عقل و علم، عشق و دستگیری پیر طریقت را نردبان صعود می‌داند . در این تحقیق، ابتدا به بررسی اجمالی زندگی و آثارسنایی و مولویپرداخته شده است،سپس جایگاه سنایی و مولوی در عرصه‌ی شعر فارسی بررسی شده و از تأثیر و تأثّرهای این دو شاعر از یکدیگر و پیشگامی سنایی در عرصه‌ی شعر عرفانی وسرآمدی مولوی در این حوزه سخن به میان آمده و در ادامه نقد ادبی و شیوه‌های مختلف آن بررسی شده است. تعریف اخلاق ،هدف، اهمّیّت و ضرورت آن و مکاتب اخلاقی جهان و امتیازهای مکتب اخلاقی اسلام از دیگر موضوعات مطرح شده در این تحقیق استهمچنین به بررسی ارتباط اخلاق با علم ، سیاست ،دین و عرفان و بیانتفاوت‌ها و شباهت‌های اخلاق عابدانه و عارفانه پرداخته شده است . بررسی نظام وتعالیم اخلاقی سنایی و مولوی و تحلیل رذایل و فضایل مطرح شده، در این دو اثر از اساسی‌ترین مباحث این پژوهش است .در پایان روش‌های تربیت اخلاقی در حدیقه و مثنویبررسی و مقایسه شده است .

هدف از این نوشته بررسی و مشخص کردن دیدگاه سنایی نسبت به پیامبراکرم (ص) و ائمه(ع) است. این نوشته در 5 فصل گردآوری شده است.قسمت –مقدمه- بیان شده است. در فصل دوم به زندگی نامه حکیم سنایی و اندیشه و آراء و عقاید ایشان و تأثیر گذاری شان در ادبیات فارسی و ادب عرفانی اشاره شده است.فصل سوم که قسمت اصلی تحقیق می باشد و کار اصلی تحقیق هم از این فصل شروعمی شود و موضوع آن هم راجع به پیامبر اکرم (ص) و بررسی سیمای ایشان در دیوان سنایی است.جهت بررسی بهتر در این زمینه با استفاده از برخی کتب تاریخی از جمله؛ فروغ ابدیت، تاریخ طبری و سیره ابن هشامابتدا به زندگی نامه مختصری از پیامبر (ص) اشاره شده و بعد ابیات موجود در دیوان حکیم سنایی به صورت موضوعی نقل شده اند و در خصوص برخی موارد به شرح و توضیحاتی پرداخته شده است که در این زمینهاز برخی کتاب های تاریخی و تفاسیر هم استفاده شده است. در فصل چهارم از این نوشته ،سیمای امام علی (ع) در دیوان سنایی مطرح گردیده است،و ابیاتی که در مورد آن حضرت،بیان گردیده مشخص شده اند. در فصل پنجم سیمای سایر ائمه (ع) مطرح شده و ابیاتی که در خصوص این بزرگواران آمده بررسی شده اند. و در نهایت در قسمت پایانی این نوشتهنتیجه گیری به صورتی مجمل و خلاصه آورده شده است.

اندیشه مرگ و زندگی یکی از مهم‌ترین اصول عقاید و باورهای آدمیان است. انسان از گذشته‌های دور تا کنون، بعد از آفرینش و مشاهده مرگ، همواره به دنبال جاودانگی و در آرزوی بی‌مرگی بوده‌است. از نظر مردمان گذشته و در اغلب آیین‌ها و دین‌ها، مرگ پایان زندگی و نابودی مطلق انسان نیست، بلکه می‌تواند عاملی برای زندگی بهتر و والاتر باشد. پژوهش حاضر با هدف بازشناسی نحوه ورود نمادهای اسطوره‌ای آفرینش در شاهنامه و مثنوی، و همچنین یافتن پیوند میان این عناصر اسطوره‌ای، شامل انسان، حیوان (گاو) و گیاه، و دریافتِ رابطه میان مرگ و زندگی مجدد آنها در این دو اثر صورت گرفته است، تا پاسخگوی این سوالات باشد که عناصر اسطوره‌ای، انسان، حیوان و گیاه، در شاهنامه و مثنوی چگونه نمود یافته‌اند؟ مرگ و زندگی این عناصر چه رابطه‌ای با هم دارند؟ تمایزات میان این آثار (شاهنامه و مثنوی)، در استفاده از این عناصر چگونه است؟این پژوهش با بررسی دو اثر مذکور با رویکرد نمادگرایانه و کهن‌الگویی و به شیوه بررسی توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رسیده‌است که: عناصر اسطوره‌ای، انسان، حیوان (گاو) و گیاه در شاهنامه به صورت شاهان و پهلوانان و در مثنوی در ارتباط با انسان‌های جاودانه و همچنین به صورت نمادهای درون‌گرایانه نمود یافته‌است؛ ارتباط میان مرگ و زندگی این عناصر در هر دو اثر به صورت مستقیم است، به گونه‌ای که مرگ یکی موجب زندگی و زندگی (رشد) یکی دیگر از عناصر موجب مرگ دیگری می‌گردد. تمایزات میان این دو اثر ادبی، شاهنامه و مثنوی، به دلیل دو حوزه متفاوت حماسه و عرفان است که هر کدام به فراخور موضوع خود، به شیوه عینی یا ذهنی از اساطیر بهره برده‌اند؛ هر چند نمی‌توان به تمایز مطلق میان دو اثر نیز قائل شد، چرا که استفاده از «نمادها و اسطوره‌ها»، می-تواند عاملی برای اشتراک و همسانی شاهنامه و مثنوی باشد.