جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم فضا از آغاز فلسفه و تفکر انتزاعی در یونان باستان همواره درون‌مایه و موضوعی بنیادین بوده و به دلیل تغییر و تحولات فرهنگی‌ـ‌تاریخیِ فضامندی در طول تاریخ معرفت در معرض تغییرات اساسی قرار گرفته است. در آغاز فلسفه‌ورزی، سوالی متافیزیکی درباره سرآغاز یا علت نخستین (آرخه) همه چیزها وجود داشته که مفهوم فضا به سان مفهومی بنیادین، پاسخی برای آن به شمار می‌آید. خطوط اصلی مباحث فلسفی در یونان باستان که در فلسفه افلاطون و ارسطو جریان داشته، در چهارچوب هندسه اقلیدس و جهان‌بینی بطلمیوسی اندیشیده شده است. در دوران جدید دکارت، لایبنیتس و کانت سعی کرده‌اند فضا را به لحاظ مفهومی تحت تاثیر چرخش کوپرنیکی و فیزیک نیوتنی قرار دهند. سرانجام، تصاویر فضایی در پی طرح مسائل فیزیولوژیک به‌واسطه هندسه نااقلیدسی و به‌ویژه از طریق پدیدارشناسی به چالش کشیده می‌شود. از اینجاست که بازشدن پای مفاهیم پدیدارشناسانه در فلسفه و رشته‌های دیگر که مدار آن‌ها بر مفهوم فضا است جالب توجه و علاقه پژوهندگان به مبانی پدیدارشناسی تواند بود. لذا وجهه همت در این مقاله شرح و بسط تحلیلی‌ـ‌توصیفی رای‌های سه پدیدارشناس صاحب نظر (ارنست کاسیرر، مارتین هایدگر و هرمان اشمیتس) است در باب فضا. این سه فیلسوف بنای نظریه خود را بر نقد شیوه تحصلی (پوزیتیویستی) گفتار از فضا نهاده‌اند. این شیوه که دکارت و نیوتن در پیش گرفته بودند در دوران اخیر به تمامیت می‌رسد. در این مقاله بر سر بحث از مبانی فلسفی فیلسوفان نام برده می‌رویم. بحث فضا را نزد هر یک از این سه فیلسوف از وجهه نظر به مفهومی کلیدی در سیستم فلسفی وی پیش می‌بریم. از همین روی نزد کاسیرر مفهوم فضاهای سمبلیک، نزد هایدگر مفهوم در‌ـ‌جهان‌ـ‌بودن و نزد اشمیتس مفهوم فضای بدون سطح و فضای تنانه را مدار بحث قرار می‌دهیم.

این نوشتار، به مقایسه نظریّات دو فیلسوف بزرگ اسلامی و غربی، استاد مطهری و روسو درباره جبراجتماعی پرداخته، مسئله تحقیق این است که چه رابطه‌ای بین دیدگاه‌های استاد مطهری و روسو درباره جبر اجتماعی وجود دارد؟ هدف این جستار روشن کردن افتراقات و یا اشتراکات احتمالی موجود دردیدگاه‌های ایشان درخصوص جبر اجتماعی است. لذا این پژوهش به روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی آثار این دو فیلسوف، به بررسی ادلّه و مبانی آنان پرداخته و فرضیّه تحقیق این است که هرچند هر دو متفکّربه جبراجتماعی معتقدند، اما درمواجهه با جبراجتماعی، دیدگاه‌های کاملاً متفاوتی دارند. یافته‌های پژوهش، مبانی روسو را به صورت مثلّثی که قاعده آن اصالت جامعه است، نشان می‌دهد. درمقابل، مبانی استاد مطهری در نفی جبر اجتماعی، به صورت مخمّس بیان شده که اصل فطرت درآن نقش بنیادین و اساسی دارد.

عملکردِ سه جریانِ فکریِ چپ، نواندیشیِ دینی، و راستِ ضدمدرنیته و خرد‌ستیز پس از انقلاب ۵۷، نشان می‌دهد که این سه جریان هر یک به‌نوعی اهداف و ارزش‌های مدرنیته و روشنگری مانند آزادی، خودبنیادی، ارادۀ عمومی، دموکراسی، خِرد‌ انتقادی، تکثرگرایی، حقوق شهروندی و سکولاریسم را به حاشیه برده و باعثِ تضعیفِ آنها شده‌اند.

امیل رساله ای است درباره سرشت آموزش و طبیعت انسان که روسو آن را مهمترین نوشته های خود می داند. به سبب نوشتی بخشی با عنوان اعتراف ایمان ساویارد ویکار در پاریس و ژنو ممنوع شد. این بخش حاول اعتقادات و آراء دینی روسو بود. این کتاب به طور عمده پرسش هایی فلسفی و سیاسی را درباره رابطه فرد و اجتماع مورد بحث قرار می دهد ، به ویژه اینکه چگونه انسان با وجود زندگی در جامعه فاسد آور انسانی می تواند خیر ذاتی درونی انسانی راحفظ کند. کتاب در پنج بخش تنظیم شده است که اختصار چنین اند: در کتاب اول او از اولین مراحل رشد فیزیکی و عاطفی کودک بحث میکند و اینکه چگونه می توان یک کودک را بنا به اصول فلسفی بنیادین بار آورد. کتاب دوم برهمکنش درونی کودک و جهان را مورد بررسی قرار می دهد . روسو عقیده دارد که این مرحله از تربیت کودک نه به واسطه کتاب ها بلکه باید به واسطه رابطه او با طبیعت شکل گیرد. کتاب سوم به انتخاب یک پیشه می پردازد چرا که روسو معتقد است که باید به کودک مهارت هایی را نیز آموزش داد که متناسب با سن او باشد. کتاب چهارم به آخرین مرحله می پردازد که قرار است بعد از ساخت یک موجود عاقل و اندیشمند، یک موجود احساس مند و عاشق بسازد. به تعبیری می بایست که عقل را به واسطه احساسات محافظت کنیم. در اینجا دیگر با یک نوجوان مواجهیم که می تواند عواطف انسانی به خصوص همدلی را درک کند . در کتاب پنجم روسو به بحث از آموزش سوفی، همسر امیل می پردازد. این بخش کوتاه راجع به آموزش زنان بحث های بسیاری در میان متقدان را بر انگیخته است.